Былыргы дьыл Быһылааннаах мындаатыгар

Уот Уобурдаан

Тоҕо баран

Тойуктаах буолбут,

Ыыра баран

Ырыалаах буолбут:

– Аар-дьаалы,

Аар-таатай, оҕолоор!!!

Көрөллөөр-көрбөттөөр,

Кып-кыра буолан баран

Тумуһун тууһун,

Тылын кыһыытын!

Аҥаар да аһыыбар

Амтаныҥ биллэрин

Анаарбакка турабын,

Биир да тииспэр

Сытыҥ иҥнэрин

Билбэппин эбээт, нойоон!

Мин бэйэлээҕи кытта

Күрэс былдьаһан,

Кыах кэмнэһэн

Кыайан бараргын

Көрбөккө турабын!

Эйигиннээҕэр буолуохтары

Эттэрин эттээн,

Тириилэрин хайытан,

Иэннэрин эриэннээн,

Оройдорун охсон,

Чэчэгэйдэрин тэһэн

Чаҕыл маҥан күннэриттэн матарбытым!!!

Кыайа үөрүйэх киһи

Кыайаа инибин

һа-һа-һаа!!! – диэн

Эриэн ыт

Элэгэр тэбиэх,

Күөрт ыт

Күлүүтүгэр түһэриэх,

Бэлэһин муҥунан

Алларастаан аппаҥныы,

Күүллэрэстээн күлтэҥнии

Турбут эбит.

Уот Уоппут

Уот Уобурдаан обургу

Уһун уктаах сүллүгэһин туппутунан

Утары атыллаабытыгар,

Айыы киһитэ

Аҥаар илиитигэр

Саабылаан батыйатын

Сулбу тардан ылан

Саайталаан барда.

Абааһыбыт уола

Аһаран биэрэ сылдьан

Сэби сэпкэ тоһуйда,

Үҥүүнү үҥүүгэ аста,

Батаһы батаска

Түһэрбитинэн барда.

Сити курдук

Сэттэ күнү мэлдьи

Өрө холоруктуу

Охсуһа сырыттылар.

Чабырҕай тыаһа

Тохтоло суох иһилиннэ,

Сыҥаах тыаһа

Cотору-сотору билиннэ.

Субу сылдьан

Саха урааҥхай киһитэ

Сэниэтэ быстара буолла.

Үрүт күүһэ

Үмүрү тутан барда,

Алын күүһэ

Аччаан киирэн барда.

Абааһы уола

Абарбыт санаатыгар

Адьас тохтоппокко,

Уордайбыт санаатыгар

Олох уурайбакка,

Биэртэлээн быллырҕата,

Саайталаан саллырҕата сырытта.

Айыы хаан киһитэ

«Ат кыайан уйбат

Албан дьаһах аатым

Алдьанара дьэ буолла,

Оҕус кыайан таппат

Суон дьоһун сураҕым

Сууллара дьэ буолла.

Субу кыайтарар

Кыһыылаах күнүм кэллэ быһылаах,

Субу хотторор

Хомолтолоох күнүм кэллэ бадахтаах», – диэн,

Аһаран биэрэ сылдьан

Ыксаабыт киһи быһыытынан

Ыгылыйа-ыгылыйа ырыалаах буолбут:

– Көр да бу!

Көр да бу!

Сыыдам сырыылаах

Сорукка сылдьар

Сорук Боллур уол

Суох буолларгын баар буол,

Баар эрэ буолларгын

Түргэн үлүгэрдик

Тиийэн кэлэ оҕус!

Этиэн эрэ кэрэх,

Хантан да тиийэн кэлбитэ көстүбэт,

Хантан да көтөн түспүтэ биллибэт

Сорукка сылдьар

Сорук боллур уол

Субу тиийэн кэлэн

Тура биэрээт

Тииҥ кулгааҕынан,

Тирии тиэрбэс хараҕынан

Истэ сэргэҕэлии турбут.

– Көр буо,

Көр буо!

Ыйдааҕар ыраас ньуурдаах,

Күөрэгэйдээн Куо балтыбын

Уот Уоппут

Уот Уобурдаан обургу

Ойох оҥостоору,

Оҕо төрөтөөрү,

Олох олороору

Күн сириттэн күрэтэн,

Уоран талаан барбытын

Ир суолларын ирдээн,

Ириэнэҕэр тиийэн иҥнибитим,

Тоҥ суолларын тордоон

Тоҥугар тиийэн тохтообутум.

Кыах өттүнэн кыайан,

Күүс өттүнэн баһыйан

Төнүннэриэх буолбутум –

Кыаҕым эстэн,

Күүһүм баранан

Кыайтарар кыһыылаах күнүм

Үүнээри гынна бадаҕа,

Хотторор хомолтолоох күнүм

Хаайаары гынна бадаҕа.

Хара тыыммын харыһыйыах

Халыҥ халлаан анныгар,

Үрүҥ тыыммытын өрүһүйүөх

Үрүҥ күн анныгар

Үөскээбит дьонтон

Суос соҕотох

Баһырҕастаах аттаах

Баабый Баатыр баар.

Ол киһиэхэ тиийэн

Айыы дьонун

Абырыа үһүгүн,

Күн дьонун

Көмүскүө үһүгүн диэн

Илдьиттэ тириэрт! – диэн

Этэрин эрэ кытта,

Эргиллэ түһээт

Сорук Боллур уол

Соҕотохто сүтэн,

Субурус гынан хаалбыт.

Хаардаах суолга

Тиҥилэҕин суола биллибэт,

Кыраһалаах суолга

Атаҕын суола көстүбэт

Сорук Боллур уол

Ыксала бэрдиттэн,

Омуна төлөнүттэн

Аллараалыыр дойдуттан араҕан,

Аҕыс аартыгы

Аҥардастыы аһаран,

Орто туруу дойдуну

Ортотунан эргийэн,

Түмэн бараан дойдуну

Түөрт өттүнэн

Төгүрүччү тилийэ көтөн

Баһырҕастаах аттаах

Баабый Баатыр алааһыгар

Баар буола түспүт.

Бухатыыр киһи

Баабый Баатыр

Сирэ-дойдута,

Дьиэтэ-уота

Хайдах эбитий диэн

Сураһар буоллаххытына –

Төбүрүөн¹⁹ курдук

Төгүрүк алааска

Эһэ кыылым

Күһүҥҥү киэһэ

Күһэллэн кэлэн отонноон сии

Куруҥах маска

Күлтэллэн олорорун курдук,

Баараҕай саар булгунньах

Алаас биир уһугар

Бэлиэтик көстөр эбит.

Ол анараа таһаатыттан

Кытаанах силистээх,

Куодалаах мастаах²⁰

Куруҥ үрэх

Арҕаа диэки

Таҥнары тардыстан түспүт эбит.

Булгунньаҕын бас өттүн көрбүтүм –

Баараҕай таһаалаах,

Түөрт уон түөрт түннүктээх

Балаҕан дьиэ

Дьэндэйэн көһүннэ.

Үс саһаан үрдүктээх

Үөлэстэн унаар күөх буруо

Унаарыйан тахсан

Кыырай дьэҥкэ халлааҥҥа

Сыыйыллан тахсар эбит.

Чугаһаан кэлэн

Одуулаан көрбүтүм –

Чиэппэр күүстээх²¹ отут эр бэрдэ

Отут түүннээх күнү мэлдьи

Орулаан да туран

Арыйыа суох

Аарыма халҕана

Аһаҕас турар эбит.

Иһигэр киирбитим –

Үс былас холобурдаах

Үс атахтаах олох мас

Оһох иннигэр

Олоҥхолоон онолуйа

Олорор эбит.

Антах ааспытым,

Сандалытын көрбүтүм –

Отут үс киһи тэҥинэн

Олорон аһаан турар

Ойуу-бичик симэхтээх остуол

Остуоруйалыы турар эбит.

Оһоҕун одуулаабытым –

Отут былас үрдүктээх

Отут түүннээх күнү быһа

Тохтоло суох умайар

Күтүр улахан

Көмүлүөк оһох

Кэпсээн кэпсии турар эбит.

Иһитин-хомуоһун көрбүтүм –

Икки сүөһүнү тэҥинэн күөстүүр

Алтан чаан олгуй

Алгыстаан алкыйа турар эбит,

Сэттэ уон сэттэ

Сылгы сүөһү

Саамал кымыһын

Сыыгыначчы кутар

Саһаан үрдүктээх

Чочуонай чороон

Чабырҕахтыы турар эбит,

Биэс бэчээттээх биэ

Биэрбит кымыһын

Барылаччы кутар

Баараҕай баххах

Таабырынныы турар эбит.

Таҥаһын-сабын туһунан

Санаан-ахтан аастахха –

Алта уон алта

Эһэ кыыл тириититтэн

Аттарыллыбыт тэллэхтээх эбит,

Биэс уон биэс

Бөрө тириититтэн

Сириллибит суорҕаннаах эбит,

Түөрт уон түөрт

Куобах тириититтэн

Тигиллибит сыттыктаах эбит.

Бу киһи быһыыта-таһаата

Хайдах эбитий дэстэргит –

Бысталаабыт тиит курдук

Быыппастыбыт былчыҥнардаах эбит,

Суллаабыт тиит курдук

Суон сотолоох эбит,

Буулаҕа тиит курдук

Бөдөҥ бэйэлээх,

Үс былас

Үөкэйэр өттүктээх,

Биэс былас

Биэкэйэр бииллээх,

Наарба халҕаны²²

Тиэрэ туппут курдук

Томтоҕор түөстээх эбит,

Бугул саҕа

Буулаҕа сутуруктаах эбит.

Сирэйин-хараҕын

Сыныйан көрдөххө –

Хаар саҕанааҕы

Хара саһыллары

Хардарыта уурбут курдук

Хара хаастардаах эбит,

Икки кыһыл саһылы

Үрүт үрдүгэр уурбут курдук

Кытархай уостардаах эбит,

Сылгы ат барахсан

Сототун уҥуоҕун курдук

Субурҕа муруннаах эбит,

Адьырҕа кыыл курдук

Арылхай-кыраҕы харахтаах эбит.

Оҕус тириитэ

Олооччу этэрбэстээх эбит,

Тайах кыыл тириитэ

Курумулаах эбит,

Үс эһэ тириититтэн тигиллибит

Үллэркэй сонноох эбит,

Түөрт уон киис тириититтэн

Таҥыллыбыт бэргэһэлээх эбит.

Аата-суола кимий диэн

Сураһан ыйыттаххытына –

Бу киһи

Хантан хааннааҕын,

Туохтан сыдьааннааҕын

Бэйэтэ да билбэт эбит.

Бэйэтэ бэйэтигэр

Аат иҥэриммит киһи эбит:

Үүт-аас бэйэлээх

Үрдүк хороҕор бэргэһэлээх

Үрүҥ Аар Тойон

Үтүө сиэнэ,

Баһырҕастаах айаас аттаах

Баабый Баатыр диэн үһү.

Бу уолан

Оҕо эрдэҕиттэн

Атаһа суох буолан

Адьырҕа эһэлиин

Хабыр хапсыһан,

Хапсаҕайдаһан күрэхтэһэн

Оонньуур идэлээх эбит,

Кыыл табаны кытта

Күөн көрсүһэн

Күүс кэмнэһэр адьынааттаах эбит,

Буур тайаҕы кытта

Буута быстарынан

Сырсан күрэхтэһэр муокастаах эбит,

Дэриэспэ тааһы

Мээчик оҥостон быраҕаттыыр,

Үөл тиити үҥүү оҥостон кыыратар

Майгылаах эбит.

Баһырҕастаах аттаах

Баабый Баатыр

Дьиэ-хотон үлэтиттэн

Биир кэм хал буолан,

Бу курдук

Алтан чуораан

Айаҕын атан

Саха-урааҥхайдыы

Саҥалаах буолбут:

– Дьэ бу,

Дьэ бу!

Сылтан сыл хатыланар

Субу орто дойдуга

Суос-соҕотох буолартан

Эт киһи элэйдим,

Сыа киһи сылайдым,

Эдэр элэккэй киһи

Эммэнийэ быһыытыйдым.

Хантан эмэ, ким эмэ

Хабыр охсуһууга ыҥырара буоллар,

Хайдах эрэ хапсыһыам этэ!

Кимтэн эмэ, ким эмэ

Күөн көрсүһэ кэлэрэ буоллар,

Күүспүн-кыахпын

Кэмнэһиэм да этэ,

Туохтан эмэ, туох эмэ

Сурах-садьык кэлэрэ буоллар,

Сүрдээх үөрүүнү кытта

Сөбүлэһэн тиийиэм этэ!

Сор да буолар эбит

Соҕотох буолар

Субу орто дойдуга! – диэн

Санньыар санааҕа ылларан,

Сонньуйан оһоҕун уотун одуулуу олордо.

Ол олордоҕуна,

Кустук бэргэн,

Кус быһый,

Сорукка сылдьар

Сорук Боллур уол

Орто туруу дойдуну

Ортотунан эргийэн,

Түмэн бараан дойдуну

Түөрт өттүнэн

Төгүрүччү эргийэн кэлэн

Тохтуу биэрээт, тура түһээт

Тыын ылан баран,

Тохтоло суох, үрүт үрдүгэр

Быстала суох, хос-хос

Сэһэннээх буола турбут:

– Оһулаһыаттан, оһулаһыаттан!

Суһаллаах сырыылаах,

Суххай²³ айаннаах

Сорук Боллур уол

Cубу турабын эҕэрдэ, эҕэрдэ!

Этэр тылым эгэлгэтин,

Эриэккэһин, элбэҕин

Эн истэ тур, эн истэ тур!

Айыы хаан аймаҕын

Алдьархайтан быыһыахтаах,

Алтан араҕас аттаах,

Аһыныгас санаалаах

Айысхаан бухатыыр

Алдьархайга түбэстэ.

Айыы хаан аймаҕа

Аймалҕаҥҥа ылларда.

Бухатыыр буойун дьоннор

Баранан да бүттүлэр,

Охчут бэргэн дьоннор

Олох да суох буоллулар,

Күһэҥэбит быстара,

Күммүт киирэрэ

Кэллэ быһыылаах.

Күн дьонун көмүскээ,

Айыы дьонун өрөһүй,

Көрдөһөрбүн батыма,

Ыйытарбын бобума,

Курдукчай, курдукчай! – диэтэ.

Оччолооҕу истэн баран

Баһырҕастаах аттаах

Баабый Баатыр

Уордайа-абара санаата,

Үрдүк булгунньах саҕа

Үллэн таҕыста,

Тиит мас курдук

Кииллийэн таҕыста,

Уордайар санаата

Уолугун ортотунан оонньоото,

Кыыһырар санаата

Көхсүн хараҕынан киирдэ.

Хатан куйах таҥаһын таҥынна,

Хараҕалаах үҥүүтүн дьайыҥнанна,

Хара буһурук хаанын хааннанна,

Хахай модун дьүһүнүн дьүһүннэннэ,

Субу курдук диэн

Саҥалаах буолла:

– Дьэ бу!

Дьэ бу!

Аҕыс иилээх саҕалаах,

Айгыр-силик олохтоох

Айыы аймаҕын сиригэр

Аһыныгас санаалаахтар,

Көмүскэс майгылаахтар

Күн сирин көрөн,

Күөх окко үктэнэн

Кэлэ-бара туралларын тухары

Адьырҕа абааһылар

Ааҥнаан киириэхтэрэ суоҕа,

Көстүбэт бөҕө күүстээхтэрэ

Көҥүл дьаарбайыахтара суоҕа!

Кимэн киирэн испиттэрин

Күүс өттүнэн күһэйэн,

Кыах өттүнэн баһыйан

Күн тыктаҕына

Күлүк куотарын курдук

Кэлбит сирдэригэр

Төттөрү үтэйиэм!!! – диэн

Хахай хаанын киллэрэн

Кылыһын өрө көтөҕөлөөтө.

Ити кэннэ

Миинэр миҥэтин,

Көлүнэр көлөтүн

Ыҥыран ыллаабыт саҥата

Ыраахха дуорайда:

– Хору-хору!

Хору-хору!

Көлүнэр көлөм буолбут,

Миинэр миҥэм буолбут

Субуйа сүүрэр сылгым,

Суох да буолларгын баар буол,

Ыраах да буолларгын

Чугас буола оҕус!

Айыы Хаан аймаҕа

Алдьархайга түбэспит,

Арсан Дуолай обургу

Аатырбыт ороспуой аймахтара

Күүс өттүнэн кыайан,

Кыах өттүнэн баһыйан

Тахсан эрэр күн

Сарыалын курдук

Сардаҥалаах ньуурдаах,

Киирэн эрэр күн

Килбиэнин курдук

Кэрэ бэйэлээх

Күөрэгэйдээн Куону

Уоран-талаан барбыттар!

Тилийэ көтөр

Тыалга дылы

Түргэн үлүгэрдик

Тойон сэргэҕэр тура биэрэ оҕус!!!

Этиэн эрэ кэрэх –

Дьөһөгөй оҕото барахсан

Үс күннүк сиртэн

Үөрбэ көмүс көҕүлэ

Үргүөрдэнэн көһүннэ,

Нэлэмэн көмүс сиэлэ

Сэттэ күннүк сиртэн

Сипсиэрдэнэн-силэллэн көһүннэ,

Уйулҕан көмүс кутуруга

Уон күннүк сиртэн

Холоруктана охсуллан

Сүүрэн сиэллэрэн кэлэн

Тойон сэргэҕэ

Туруна түстэ.

Биһиги киһибит

Халдьаайыттан көппүт

Хара улар курдук

Хап-сабар хатана түстэ да

Түөрт атах түһэрэн

Силлиэ-холорук курдук

Сир киинин диэки

Түһүнэ турда.

Аллаах ат барахсан

Айаннатан сиэллэрэн

Аан ийэ дойду

Килбэйэр киинигэр кэлэн

Күн өркөн улууһун

Айыыһыта буолбут,

Аан Алахчын Хотун иччилээх

Аал Луук Маска

Тохтуу биэрэн

Туруна түспүт.

Баһырҕастаах аттаах

Баабый Баатыр

Бу курдук диэн

Сүһүөхтээх бэйэтэ

Сүгүрүйэн туран,

Хоолдьуктаах бэйэтэ

Хоҥкуйан туран,

Тоноҕостоох бэйэтэ,

Тобуктаан олорон

Саҥалаах буолбут:

– Дьэ-буо,

Дьэ-буо!

Хабыр хапсыһар,

Кыах былдьаһар

Өрөгөйдөөх күнүм үүннэ!

Аан ийэ дойдум

Хайҕахтаах хара быара буолбут,

Улуу ийэ дойдум

Нохтолоох тойон сүрэҕэ буолбут

Аан Алахчын Хотун!

Аллараа дойдуга

Айанныыр күммэр

Алгыһыҥ сыалааҕын

Анаатаҕыҥ буолуохтун!

Күүскүттэн күүспэр

Күүстэ бэрис даа,

Кыаххыттан кыахпар

Кыахта аҕал даа! –

Диэбитин эрэ кэннэ,

Аал Луук Мас

Хаба ортотуттан

Аан Алахчын Хотун

Илэ бэйэтинэн

Тахсан кэлэн,

Эмиийин кэрэтигэр диэри

Быган туран

Тойуктаах буолбут:

– Дьэ буо,

Дьэ буо!

Баабый Баатыр барахсан,

Күн киһитэ

Көмүскэс санааҥ киирэн

Күн өркөн улууһун

Көмүскүү турунан эрэҕин!

Саалаах бөҕөстөн самныма,

Охтоох бөҕөстөн охтума,

Татаар аптаах тыллаах

Табан кыайан эппэтин,

Уоттаах алыптаах харахтаах

Утары туран көрбөтүн,

Өстөөхтөргүн өһөртөөн

Өрөгөй бөҕөҥ үрдээтин!

Саастахтааргын самнартаан

Саргы бөҕөҥ сабырыйдын!

Саха аатын

Самнаран биэримэ,

Урааҥхай аатын

Умсаран түһэримэ!

Санныҥ үрдүгэр диэри

Саргы дьаалыҥ салалыннын,

Өттүгүн баһыгар диэри

Өрөгөй талбаҥ үрдээтин,

Аҕыс ааһар аартыктарыҥ

Арыллан биэрдиннэр,

Сэттэ маҥан аартыктарыҥ

Сэлэллэн биэрдиннэр,

Тоҕус суол хотуттарыҥ

Тобуллан биэрдиннэр,

Айыыһытыҥ аргыстастын,

Иэйэхситиҥ эҥэрдэстин! – диэт

Томтоҕор эмиийдэрин

Быктаран биэрбитин

Биһи киһибит

Тохпокко-хорбокко эрэ

Тохтоло суох эмэн соппойдо.

Оборбута омуна бэрдиттэн,

Соппойбута сүрэ бэрдиттэн,

Аан Алахчын Хотун

Аҥаарыйан киирэн барда,

Хараҕа хараҥаран киирэн барда,

Ыксаан ыгылыйда да,

Сүүһүттэн түҥнэри анньан кэбиһээт,

Ытык Аал Луук Маска

Төттөрү чугуруйан

Киирэн хаалла.

Биһиги киһибитигэр,

Бухатыыр дуоламмытыгар

Уоҕар уох эбилиннэ,

Күүһүгэр күүс киирдэ,

Кыаҕар кыах кыттыста.

Күн киһитэ

Көтө-мөҕө

Ыҥыырдаах атыгар

Халдьаайыттан көппүт

Хара улар курдук

«Хап» гына хатана түстэ да,

Кымньыылаан куугунатта,

Тиҥилэхтээн тэптэ да,

Тус хоту диэки

Түөрт атах көтүтэн

Түһүнэ турда.

Өр дуу,

Бүтүннүү таас сиргэ тиийэн кэллэ.

Суорба таастардаах сирдэри

Сыа хаар курдук

Сүүрдэн барда,

Ону туораан

Кыһыл кумах

Куйаар сири

Кыраһа хаар курдук

Көтүтэн барда,

Ону ааһан нөҥүөлээн

Бурҕаҥныыр буор сиргэ кэллэ.

Бу сири буоллаҕына

Буорах буруотугар дылы

Бурҕачытан ааста,

Кымньыылаан кыйдаан

Күн сириттэн күрэнэр

Аартыгы аһарда.

Анараа дойдуга

Арсан Дуолай сиригэр

Атын туйаҕа

Таарыйарын эрэ кытта –

Ытыс таһынар

Ыарык хараҥа

Күндэл күнүһү солбуйда,

Аламай маҥан күнэ

Атыннык устар ыйга кубулуйда.

Күөх көбүөр от

Күрбэ таастарга,

Куура хаппыт

Кубарыйа куурбут сиргэ уларыйда,

Ойуу-бичик мастаах

Охтон баранар

Ойуур тыа

Очуос хайалардыын атастаста,

Сырдык-маҥан халлаан

Суо халыҥ былыттаах,

Тоһуттар этиҥнээх,

Быһыттар чаҕылҕаннаах

Халлааҥҥа кубулуйда.

Уҥа диэки

Уҥан эрэр киһи хаһыыта

Унаарыйан уйаарда,

Хаҥас диэки

Харбыйан²⁴ эрэр киһи хаһыыта

Хатыланан иһилиннэ.

Субу курдук дойдуттан

Саха урааҥхай саарына

Саллан-толлон туруо дуо?!

Тус иннин диэки

Түөрт атах көтүтэн

Түһүнэ турда.

Атын кымньыылаатаҕын ахсын

Чаҕылҕан чаҕылыйда,

Һаттаатаҕын ахсын

Нүһэр ыар этиҥнэр

Нүҥсүйэн эттилэр,

Тиҥилэхтээтэҕин аайы

Сирэ көтүөкэлээтэ.

Субу курдук сүүрдэн истэҕинэ

Сылгы ат дьөһөгөй оҕото

Сахалыы саҥалаах,

Киһилии кэпсээннээх буолан

Кэпсии-ипсии истэ:

– Анньыаһа, анньыаһа!

Иччилээтэр иччим,

Ити аартыгы ааспыппыт

Икки күннүк сиригэр

Алларалыыр дойду

Аартыгын иччитэ

Аан Дьигистэй тойон

Тоһуйан турар буолуоҕа,

Тохтото сатыыр буоллаҕына

Тоҕойуом, тохтоомо!

Туому толорон бараҥҥын

Бэриктэ биэрээр.

Тоҕо айаннаан кэллиҥ диэтэҕинэ,

Тордуохтаһа барбакка

Тоҕотун кэпсээн биэрээр.

Аан Дьигистэй тойон

Аралдьыппытын ыыппат,

Туппутун ыһыктыбат идэлээх

Улуу күтүр бэйэлээх эбээт! – диэтэ.

Биһи киһибит

Баһырҕастаах аттаах

Баабый Баатыр

Сылгытын оҕото эппитин

Сытыары тутан сыаналаата,

Туруору тутан толкуйдаата да,

Баһын туппут сирин хоту

Баран истэ.

Бу истэҕинэ,

Бороҥ урааҥхай

Биирдэ да харахтаан көрбөтөх,

Хаптаҕай кулгаахтаах

Хаһан да истэн билбэтэх,

Сыыр быара быстан түспүтүгэр дылы

Сылластыгас сирэйдээх,

Адьырҕа харахтаах,

Аппа-дьаппа айахтаах,

Түөһүн ортотуттан

Тахсан кэлбит суос-соҕотох

Такыр тарбахтаах илиилээх,

Самаҕын төрдүттэн үүнэн түспүт

Соҕотох атахтаах

Киһи диэххэ

Киһиэхэ да майгыннаабат,

Абааһы диэххэ

Абааһыга да ханыылаабат,

Аан Дьигистэй Тойон

Айаҕын аппаҥнатан

Сыҥааҕырда турар эбит.

Сылгытын оҕото

Сабаҕалаан эппитин курдук

Сылгытын сиэлиттэн

Сэттэ сиэли туура тардан бырахпыта –

Сэттэ субан сылгы буолан

Сүүрэ турбуттарын

Аан Дьигистэй обургу

Аҥаар илиитинэн харбаан ылан

Астыга суохтук

Хап-куп гыннаран ыстаан

Ыйыстан кэбистэ.

Утуйан даххаһыйа сытар киһини

Уһугуннарбыт курдук

Уулааҕынан-хаардааҕынан

Унаарыччы көрөн туран

Саҥалаах буолла:

– Буйака, буйака!

Бу хайа диэкки

Баран иһэр күтүр буолаҕыный?

Утуйа сатаабытым

Бэһис хонуга буолла да,

Икки дойду

Уолан дуулаҕалара

Чыыстай буолакка²⁵ тахсаннар

Омуннаах охсуһууларыттан

Оннооҕор сирим түөрэҥэлиир!

Туохтарын былдьаһан

Тоҕута сынньыспыт баҕайыларай?

Сиэбэтэҕим сэттис хонуга

Ситэри туолбута,

Аһаабатаҕым ахсыс хонугун

Аһары барбыта,

Топпотоҕум тоҕус хонугун

Томточчу туолбута!

Хата, эн бэйэлээх

Айах тутан,

Аччык сытар киһини

Аһатан абыраан өрүһүйдүҥ!

Сонордообутуҥ

Суола арылынныҥ,

Ирдээбитиҥ

Иннигэр тосхойдун!

Үтүөҕүн үтүөнэн төлүөм,

Ыксаллаах күҥҥэр

Ыҥырар буолаар.

Онуоха биһиги киһибит

Саманнык диэн хардалаах буолла:

– Көр бу, көр бу!

Атаһым доҕорум

Аан Дьигистэй тойон!

Үкэр куйаас тыыннаах,

Үүт-аас бэйэлээх,

Үрдүк хороҕор бэргэһэлээх

Үрүҥ Аар тойон

Үтүө сиэнэ

Баһырҕастаах аттаах

Баабый Баатыр буолабын!

Арҕаһыттан тэһииннээх

Айыы хаан дьоно,

Көхсүттэн тэһииннээх

Күн өркөн дьоно

Күүс-көмө көрдөөбүттэрин

Көмөлөһө баран иһэбин, – диэт

Айаннаан испитин курдук

Аан холорук атастаах,

Сүллэр этиҥ доҕордоох

Айанната турда.

Биһиги киһибит,

Бухатыыр дуоламмыт атын

Туйаҕын тыаһа

Тоҕус толуу сылгы үөрэ

Түһүнэн эрэрин курдук

Тыаһаан иһиллэр буолла,

Айыы уолун атын

Атаҕын тыаһа

Аҕыс атыыр сылгы үөрэ

Аабылаан эрэрин курдук

Абытайдык иһиллэр буолла.

Инньэ эрэ гынарын кытта,

Илин диэки быган көрбөтөх

Илиэһэй идэмэрдээхтэрэ,

Арҕаа диэки быган көрбөтөх

Адьарай акыларын,

Лип хаан халҕаннаахтара

Халҕаннарын лип-лап сабыннылар,

Наарба хаан халҕаннаахтара

Халҕаннарын хачыгыраччы хатаннылар,

Дэриэспэ таас ааннаахтара

Ааннарын ыгыччы сабыннылар,

Тимир килээмпир ааннаахтара

Ааннарын кылыгыраччы хатаннылар.

Инньэ эрэ гынан баран,

Үөлэс-үөлэс аайыттан

Үстүү буолан

Үҥүөлэһэн турдулар,

Түннүк-түннүк аайыттан

Түөртүү буолан

Төбүрүөннээн турдулар.

Ол көрөн турбуттара баара –

Баһырҕастаах аттаах

Баабый Баатыр

Аллараа дойду

Аарыгырар киинин диэки

Ааһан көтүтэ турда.

Арай доҕоттоор,

Аллараа дойдуну

Аарыгырар киининэн

Ааһарын эрэ кытта,

Сыллар-үйэлэр кирбиилэригэр

Улуу бухатыырдар

Охсуспут сирдэригэр

Чыыстай буолакка

Соҕотохто баар буола түстэ.

Бухатыыр киһи

Тиэрбэс хараҕынан

Көрөн дьэргэлдьиппитэ –

Сүрдээх элбэх бухатыыр кэлэн,

Аттыын-бэйэлиин өлөн,

Уһун уҥуохтара

Урусхал мас буолан,

Кылгас уҥуохтара

Кыс мас буолан

Кыстана сытара үһү.

Ол сылдьан

Тииҥ кулгааҕынан

Истэн сэргэҕэлии турбута –

Сутурук тыаһа

Быстала суох иһилиннэ,

Тиҥилэх тыаһа

Тохтоло суох дуораһыйда.

Өйдөөн-дьүүллээн

Сытыы хараҕынан чарапчыланан көрбүтэ –

Сэттэ күннүк сиргэ

Аарыма буойун дьон

Антах-бэттэх дайбаһан,