Бисмиллаһир рахманир рахиим Баршамызға жақсы баға алу бұйырсын!
Поэзиялық мәтіндер. Талдаудағы ерекшеліктері
жүктеу/скачать 0.76 Mb.
|
| 40. Поэзиялық мәтіндер. Талдаудағы ерекшеліктері
Поэзия(гр. poіesіs, poіeo — жасаймын, тудырамын) — өлең үлгісіндегі әдеби туындылар. Поэзия сөздің ырғақтық құрылысына, ұйқасына негізделеді. Поэзия ұғымы өлеңмен жазылған шығармаларды көркем прозадан ажырату үшін қолданылады. Поэзия мен прозаның айырмасы тек сыртқы белгісіне қарап анықталмайды. Поэзиялық шығармаға сезім күйі, әсерлілік тән, ал прозалық туындыларда баяндау, бейнелеу жағы басым келеді. Поэзияның көркемдік сипаты мен бейнелеу құралдарын, тілдің ырғақтық, интонация байлығын қолдануында елеулі өзгешеліктер бар. Поэзиялық шығармаларға тән айрықша қасиет — өмір құбылыстарын терең эмоциялық сезімталдықпен қабылдап, соған сәйкес әсерлі, тартымды көркем бейнелеу. Алайда поэзияда адамның ой-сезімі әдейі сырттай көркемделмейді, әдебиет пен өнердің басқа салаларындағы көркемдік, бейнелілік ойлау жүйесіне, сезім дүниесіне тән. Ой-сезімнің бейнелілігі шығарманың көркем пішініндегі әр алуан өзгешеліктердің тууына негіз болады. Поэзия ұғымы тарихи тұрғыдан ерте қалыптасқан. Қай халықтың әдебиетін алсақ та, поэзиясы ерте заманнан дамып өркендеген. Сөз өнеріндегі ертегі-аңыздар қара сөз түрінде келгенімен, поэзиямен жалғас туындады, ал көркем проза кейін қалыптасты. Сөз өнерін поэзия мен прозаға бөліп қарауданыың мәні зор. Орыс әдебиеттанушысы В.Г. Белинский: “Поэзия — тұтас өнер, онда үн де, сурет те, айқын айтылған пайымды түсінік те бар. Ол бар өнердің ерекшелігін бойына жиып, бүкілінің ұйытқысы болады” дей келе поэзияны тегі мен түріне қарай лирикалық, эпикалық, драмалық жанрларға жіктеді. А.Байтұрсынов “Әдебиет танытқышында” атап көрсеткен дарынды сөз үлгісіндегі толғау түрі поэзия ұғымына сәйкес келеді. Зерттеуші еңбегінде толғаудың мазмұнына қойылатын ішкі және сыртқы шарттарды белгілейді: а) шын көңілден шыққан сырлы; ә) былғаныш пікірден таза; б) терең күйден хабар беретін, терең із қалдыратын болуы керек. Сыртқы шарттары: а) көңіл күйінің бейне бір билеуі тәрізді, күй мен би үйлесімдігі; ә) қысқа; б) әуезді болуы тиіселосы Байтұрсынов “Қазақтың бас ақыны” атты мақаласында классик. Поэзия үлгісін Абай шығармаларынан көретіндігін айтады. Қазақ әдебиеті 19 ғ-ға дейін негізінен поэзия үлгісінде дамып өркендеді. Қазақ поэзиясында лириканың көптеген жаңа үлгілері қалыптасты, публицистикалық поэма секілді жанрлық түрлер кеңінен орын алды Өлең мәтіндерінің лексикалық ерекшеліктері оны құрайтын сөздік қорға байланысты. Өлең мәтіндерін түзуде өлеңнің тақырыптық ерекшелігі мен жеке автордың сөз таңдау мәнеріне қарай тілдің лексикалық қабаттарының барлығы қатысады. Өлең мәтіндерінде грамматикалық тұлғалардың өзгерісі, жаңа сөзжасам үлгілері де назардан тыс қалмауы тиіс. Мәселен, жекелеген сөз таптарының өлең мәтіндерін құрудағы ерекшеліктері жайлы тілдік зерттеулерде жақсы талданып жүр. Поэзиялық шығармаларда дыбыстар гармониясы – эвфония туралы да аз айтылып жүрген жоқ. Өлең контексті поэтикалығының прагматикасы – оқушы сезіміне әсер ету. Мұнда өлең мәтіндерінде синтаксистік заңдылықтар үнемі сақтала бермейді. Өлең мәтініндегі поэтиканың оқушыға жеткізілу амалдары мен сипаты – поэтиканың басты белгілерінің бірі саналады. Өлең авторы оқушысының әр түрлі сезімдік қабылдауына қарай қатынас орнатады. Өлеңдегі коммуникацияда автор оқушысының шындық дүниемен барлық қарым-қатынасын грамматикалық категориялармен жүзеге асыруымен қатар, сөйлеудегі оқшау сөздер әсіресе қаратпа сөздердің қолданылу маңыздылығын бірден байқатады. Өлең мәтінінде қаратпа сөздердің қолданылу ерекшеліктері мен маңызы арнайы қарастыруды қажет етеді. Құрамдас талдау поэтикалық мәтін 1. Бастапқы реакция. Оқығаннан кейін оқушылар өлеңдер айту туралы впечатлении, ол шығарды оның поэтикалық туынды. Берсін олардың сөздері болады тікелей, ал нысаны білдіру ой және сезім – еркін. 2. Алдын-ала мәліметтер. Талдауды жалғастыру болады реттілікпен: — құрылған уақыты өлеңдер; — немен, оның пайда болуы жарық; — кімге немесе қай оқиғаға арналды; — қандай оқиғалармен ақынның байланысты. 3. Мағынасы аудармасы. Жиі мағынасы аудармасы көмектеседі мәнін түсініп, өлеңдер. Атауы мүмкін соотнесено мазмұнымен өлең немесе противопоставлено оған, әсіресе, өлеңдері иронического, сатирического. Айтуға болады, сондай-ақ ашықтық туралы немесе завуалированности аудармасы. 4. Жанрлық ерекшелігі. Анықтау жанр ескертуі тиіс идеялық-тақырыптық талдау. Өйткені біле белгілері лирикалық жанрдағы, болады тағы айта мазмұны туралы өлеңдер. (Лирикалық жанрлары: баллада, ән, романс, элегия, дума, ода, жолдау және т. б.) жүктеу/скачать 0.76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|