Бисмиллаһир рахманир рахиим Баршамызға жақсы баға алу бұйырсын!
Қазақ зиялыларының әдебиетті оқыту жайлы ой-пікірлері
жүктеу/скачать 0.76 Mb.
|
| 48.Қазақ зиялыларының әдебиетті оқыту жайлы ой-пікірлері
Нақты болмысты анық түсініп бағалаған, ұлттың өзіндік сана мен қазақтың ділін ұстанған М. Дулатов ірі көрнекті ғалым – педагог және гуманист ретінде қалыптасқан.Міржақып қазақ педагогикасында алғаш рет қазақ оқушыларының гигиена мен әдеп, мінез – құлықтары жөніндегі шарттарды жазды. Өзінің « Қирағат » оқулығының «Денсаулық жайынан» атты тарауы осы мәселелерге арналған. 1914 жылы «Қирағат» оқулығы екінші рет басылып шығады. Кітаптың алғы сөзінде М. Дулатұлы былай жазады: « Сүйікті қазақ мұғалімдері, міне, сол сіздер керексінген қазақ тіліндегі оқу кітабының бірі осы кітап. Кемшілігі болса, көрсеткендеріңізге шын көңілмен рақмет айтамын». Одан әрі ол мұғалімдердің назарын бастауыш мектептің маңызына аударады: « яғни балаларды оқыту өз алдына бір ғылым – педагогика. Орыста учительский институт, учительская семинария, педагогический курстар көп. Сондықтан орыс учительдері көп жапа шекпейді. Біздің қазақ, ноғай мұғалімдері өздерінің тырысуымен тәжірибе қылып жүр. Мектеп бағдарламасында бірінші орын алған нәрсе қирағат, баяндап оқыту. Оқудан мақсат жалғыз құрғақ білім үйрету емес, біліммен бірге жақсы тәрбиені қоса беру. Тәрбие беру үшін қирағат кітабын оқытқанда құр қарасын ғана оқытпай, жоғарыда айтқанымыз секілді ішкі мағынасын да түсіндіру тиіс. Баяндап оқытудың мәнісін білмеген тәжірибесіз жас мұғалімдер қирағат оқытудың мақсат харфін танып, көрмей оқып кету деп кетеді». Міржақып өз ұстазы Ыбырай дәстүрін осылайша жемісті жалғастыра білді. Міржақып өзінің әдістемелік нұсқауларында бастауыш сыныптағы білім беру жүйесінің ерекшеліктерін аша келіп, миссионерлердің, ұлы державалық шовинистердің неден аса сақтанғандығын да батыл ашып көрсетіп, болашақ мұғалімдерге кеңес береді. « Қирағат» оқулығы өзінің құрылысы жағынан бастауыш сынып оқушыларына жеңіл, түсінікті тілде, табиғатпен байланысты әңгімелерден жылдың төрт мезгілі, ел өмірі, тұрмыс – тіршілігі, т.б. тұрады, мұнда биология, экология, салт – дәстүрден хабар берген. Екінші бөлімде балаларды талаптылыққа, еңбек етуге, адамгершілікке баулитын әңгімелер топтап берілген. Мысалы, « Оқымысты бала» деген әңгімеде қаладан оқып келген баланың ауылға келген соң, еріншектік жасап, тырнауыштың сабын басып оны маңдайына соғып алып, « тырнауышты аяқ астына тастаған қандай ақымақ екен» деп ашулануын сықақ етеді. «Қонақ кәде» атты әңгімеде қазақтың әдет – ғұрпын сөз етсе, « Күлмеңіздер кәріге» әңгімесінде әке тілін алмай, өлшемі шал –кемпірді мазақтайтын әдепсіз балалардың қылығы айтылады. М.Дулатұлының істі болу тарихын бейнелейтін материалдар жинақтап,өмірбаяндық деректер жазған жазушы Д.Досжановтың Абақты атты әдеби- көркем туындысының орны ерекше.Ал Міржақыптанушы ғалым М.Әбсеметов оның өмірі мен әдеби шығармашылығы туралы кандидаттық диссертациясын қорғап,ғылыми еңбектер жазды және ол бұрынғы Ақтеңіз-Балтық концлагеріндегі М.Дулатұлының қабірін тапты. Қорыта келгенде,ғалымның еңбектері көбінесе саяси,тарихи,әдеби жағынан зерттеху болғанымен,педагогикалық қызметі,оған жасаған ұшан-теңіз еңбектері әлі де өз зерттеушісін күтуде. Әдебиеттің барлық жанрында бірдей қалам тартқан қаламгер,қоғамдық-әлеуметтік іске жанын салып араласқан қайраткер М.Дулатұлының өмірлік мақсатының биік нысанасы,тапжылмас темірқазығы-біркүндік даңқ,өтпелі дәулет,баянсыз шен емес,туған халқының бостандығы болғандығы күмәнсіз. Астаң-кестең ауыр, бірақ ерекше қуатты да қызық, әлеуметтік төңкерістер,ұлы өзгерістер заманында өмір сүрген Жүсіпбек Аймауытов өзінің осы қысқа ғұмырында аса бай, бағалы әдеби, ғылыми мұра қалдырып үлгерді. Мұның бәрі Жүсіпбек Аймауытовтың жаңа өмірді орнықтыру жолындағы күрес жолын, өмір белестерін көрсетеді. Ол В. Шекспир, В.Гюго, Г.Мопассан,А.С.Пушкин Л.М.Толстой шығармаларын, бірқатар ғылыми еңбектерді аударды, педагогика, психология, методика, тәрбие туралы зерттеулер тудырды, әдебиет, эстетика, сын саласына араласты, сан қилы проблемалық мақалалар жазды. Көне оқыту жүйесі -өз кезең, уақытында маңызды міндеттер атқарды. Ж.Аймауытовтың «Комплекспен оқыту жолдары» еңбегі педагогикалық курс, техникумдарға арналғанымен, білім жүйесінің маңызды, күрделі қырларын қарастырады. Әсіресе жаратылыс, еңбек, қоғам мүшелері ерекше еске алынып, оқу-білімнің негізгі нысанасы етіледі. Оқу бағдарламасы бойынша оның әлгіндей үш арна – бағыттың бөліп алып, жас ұрпақ тәрбиесі мен білім негізі етуі мәнді шыққан. Автор оқу жүйесін шәкірттердің таным-талғамымен байланыстырады, жас ерекшеліктері мен эстетикалық әсеріне де көп көңіл бөледі. Нәтижесінде- ұлттық ерекшеліктер, таным-білік мәселесі, тәлім-тәрбие өнегесі, ықпалы айрықша маңызға ие болады. Бұл реттен алғанда тәлімгер-ұстаздың жалпы адамзатқа, жас ұрпаққа қаратып айтқан Ізденіп талаптанса, қолдан жасалмайтын шарт жоқ.Құнттамаған, ізденбеген, соңына түспеген адамның жұмысы еш уақытта берекелі болмақ емес-дегенойлары өткеннің өнегесін, тағлымын танытумен қоса халық педагогикасының терең тамырларынан сыр тартады, ұлттық рух пен психологиямыздың алуан қырынан ой қозғайды, ақыл-парасатты үлгі етеді. жүктеу/скачать 0.76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|