Болат Боранбай Қазақ тіл білімінің Қалыптасуы мен дамуы

 КІРІСПЕ 

 

 

Қазақ  тіл  білімі  -  түркі  тілдері  ішіндегі  зерттелу  деңгейі  біршама 

жоғары,  кемелденген,  теориялық-методологиялық  негіздері  сараланған  ғылыми 

сала. Аталмыш саланың өсіп-өркендеуі, биіктерге көтерілуі, жеткен табыстары, 

әрине, жеке адамдарға, тұлғаларға байланысты. Ана тілі білімінің қазіргі деңгей  

талабынан    көрінуіне  Ахмет  Байтұрсынұлы  көшін  бастаған  ғалымдар  шоқтығы 

Х.Досмұхамедов,  Е.Омаров,  Қ.Кемеңгерұлы,  М.Малдыбаев,  Т.Шонанов, 

Қ.Жұбанов, Х.Басымов, С.Аманжолов, Н.Т.Сауранбаев, М.Балақаев, І.Кеңесбаев, 

Ғ.Мұсабаев сынды бұл күнде көзі жоқ ғалымдарымыздың үлесі зор. 

   

Қазақ тіл білімінің көш басындағылар қатарында елеулі салмағы бар, қазақ 

тіл  білімінің  ірі  өкілдерінің  бірі,  оқыту  ісінің  шебері,  филология  ғылымының 

кандидаты,  доцент  Сейіл  Сарықұлы  Жиенбаев    (1895-1945  жж)  есімі  ерекше 

аталады. 

   

Ғылым  тарихын  зерттеу  оның    өткені  туралы  мағлұмат  беріп  қана 

қоймайды,  сонымен  бірге    ғылым  дамуының  қазіргі  күйін  айқындауға,  оның 

болашағының  қалай  болатынын  бағдарлауға  үлкен  септігін  тигізетіні  сөзсіз. 

Ғылым дамуы қоғам басынан өткерген тарихи кезеңдерінің қажеттіліктерін өтеуге 

қызмет  етеді.  Ғылымға  қойылатын  талаптар  деңгейі  де  осыған  сай  заман 

талабынан  туындап  отырады.  Өткенді  ой  елегінен  өткізу  ескіні  жөнсіз  ақтару 

емес, замана қойнауында шешілмей қалған тіл проблемаларының ішіндегі қазіргі 

кезең талабына сәйкес өзектілеріне білімпаздар назарын аудару болып табылады. 

   

Қазақ  тіл  білімінің  қалыптасу,  өсіп-өркендеуі  әр  уақытта  бір  деңгейде 

болмағаны  анық.  Ғылым  саласының  белгілі  бір  жетістіктері,  оның  қалыптасу 

ерекшеліктері  уақыт  өте  келе  тарихи  мұраға  айналатыны  сөзсіз.  Қазақ  тіл 

білімінің    қалыптасып,  дамуын  тілге  тиек  еткенде,  осы  мәселе  де  назарда 

ұсталғаны  абзал.  Аталмыш  тақырыпқа  байланысты  түркітануда,  оның  ішінде 

қазақ  тіл  білімі  саласында  да  бірқатар  зерттеу  еңбектері  баршылық  (1.Кононов. 

А.Н.  История  изучения  тюркских  языков  в  России.  Л.,1972;  Кондулачова  С. 

Материалы  по  киргизскому  языку,  собранные  В.В.Радловым.  АКД.  А-ты.  1974  ; 

Хусаинов  К.Ш.  Радлов  и  казахский  язык.  А-Ата  .  1981.;  Тектіғұлова  Ж. 

Қ,Жұбанов  және  қазақ  тіл  білімі  мәселелері.  ҚДА.  А-ты.  1995  ;  Әмірова  Г.  О. 

Академик Н.Т.Сауранбаев еңбектеріндегі қазақ тілі морфологиясының теориялық 

мәселелрі. ҚДА. А-ты. 1997 . ). Мұның өзі  - жеке тұлғаның, сол салада сіңірген 

еңбектерін  бағалай  білу  болып  табылса,  сонымен  қатар,  белгілі  бір  ғылым 

саласының тарихи даму жолына жасалған қысқаша ғылыми анықтама. 

   

Осы  тұрғыдан  алғанда,    қалыптасқан  ғылым  саласы  өзінің  даму  жолына 

сын көзбен қарап, өткенді ғылыми тұрғыдан саралап отыруы – құптарлық іс. Бұл 

орайда  ұсынылып  отырған  зерттеу  тақырыбын  қазақ  тіл  білімінің  бастауында 

тұрған  төл  ғалымдарымыздың  еңбегін,  олардың  айтқан,  жазып  қалдырған  ой-

тұжырымдарын    бүгінгі  мен    өткенінің  арасындағы  дәстүр  жалғастығы  ретінде 

ғылыми мұралардың өміршеңдігі тұрғысынан қараған жөн. 

   

Ғылым  тарихында,  әсіресе  оның  бастау  кезеңінде  пікір  таластары, 

солардың  нәтижелері  іспеттес  түрлі  қиыншылықтар  жиі  кездесіп  отырады  –  бұл 

бір  жағынан.  Ал,  екінші  жағынан  –  пікір  таласында,  тәжірибеде  шыңдалған  ой-

толғамдардың  кейінгі  зерттеу  жұмыстарына  теориялық-методологиялық  бағыт-

бағдар  болуы  да  аз  кездеспейді.  Сол  себептен,  аталмыш  мәселе  –  жай  ғана 

қоғамдық-әлеуметтік  құбылыс  емес,  арнайы  зерттеу  объектісі  ретінде  азаматтық 

тарих өлшемдерімен бірлікте саралана қаралатын нысан. 

   

Қазіргі  қазақ  тілінің  теориялық-практикалық  танымы  –  алғашқы  бастау 

кезеңімен  салыстыра  қарағанда,  бірқатар,  ірі  жетістіктерге  жетіп  отырған 

толыққанды,  жеке  ғылыми  сала.  Дегенмен,  әлі  де  болса,  атқарылар  іс-шаралар 

баршылық. Біздің ойымызша, олардың  бастылары: 

   

1). Әліпбиімізді жетілдіре түсу; 

   

2).Тіл тазалығын, оның төлтума табиғатын сақтап қалу; 

   

3). Ана тіліміздің ішкі заңдылықтарына сәйкестендіре отырып, сөз  

                байлығын дамыта түсу мүмкіндіктерін анықтау; 

   

4).Ана тіліміздің әлем тілдері арасындағы өзіндік орнын нақтылай 

                түсу мүмкіндіктерін анықтау; 

   

5).Осы  салада  қалыптасқан  проблемаларды  шеше  алатын,  мәселелердің 

теориялық, методологиялық негізін нақ танитын маман-ғалымдар дайындау және 

тағы басқалар. 

   

Осындай  мәселелер  жиынтығы  қазақ  тіл  білімінің  өткені  мен  бүгінін 

перспективті  және  ретроспективті  бағыттарда  қоғам    өмірімен,  оның  танымдық 

даму  үрдісімен  біте  қайнасқан  азаматтық  тарихы  ретінде  тиянақты  ғылыми 

зерттеуді  талап  етеді,  сонымен  қатар  қаралып  отырған  ғылыми-зерттеу 

тақырыбының зәрулігін нақты бажайлайды. 

   

Халық өркениеті, қоғам дамуы - азаматтық тарих ұғымымен етене аралас, 

бір-бірінен  ажырамас  тұтастық,  сондықтан,  халықтың  өркениетіне  айтарлықтай 

еңбегі  сіңген,  өзіндік  үлесі  бар  тұлғалар  шығармашылығын  ғылыми  тұрғыда 

сарапқа  салу,  елеп-екшеу  –  басты  мақсат.  Осыған  орай,  зерттеу  нысанымыз  – 

С.С.Жиенбаевтың ғылыми мұраларын мынандай бағытта саралағанды жөн көрдік: 

жүктеу/скачать 0.68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: