Бухгалтерлік есепке заңнамалы- нормативтік құжаттардың әдістемелік жинағы 0705002 «Бухгалтерлік есеп және аудит»

118. Несие арқылы банктермен, бюджетпен, сатып алушылармен, мердегерлермен, есеп беретін адаммен, қызметкермен, депоненттермен және басқа дебиторлармен, кредиторлармен есеп айырысуды түгендеу:

• 
  бөлек балансқа бөлінген банкпен есеп айырысу тожествосымен, қазынашы органдарымен, қаржылық, салықтық органдарымен, зейнетқорымен, құрылымды бөлімше ұйымымен түгендеу;
  
• 
  қуыну уақыты өткен соманы қоса алып, қарыз сомасының дұрыстығын тексеру;
  
• 
  қызметкерлерге қайта төлеудің себебі және сомасы, және депонент шотына аударуы жарамды, уақытысында төленбеген еңбекақы бойынша анықтау болып табылады.
  

120. Есеп беру сомасын түгендегенде есеп беретін адамның мақсатын аванс бергені туралы есеп тексеріледі және әр есеп беруші адамның берілген аванс сомасы тексеріледі.

121. болашақ периодтағы шығысты түгендегенде шотта жазылуға тиіс соманы комиссия құжатқа байланысты оны опиське қосады.
§10. Ақша қаражатының, ақшалай құжаттың және қатаң бланктік есепті түгендеу.

122. Кассаны түгендеу толық ақшалай купюраларды, бағалы қағаздарды, ақшалай құжаттарды, түрі, акт аты көрсетілген, нөмірі, сериясы және номиналды бағасы бойынша қатаң бланктік есепті және кассада бар басқа бағалы заттарда тексерік кезінде жүргізіледі.

Нақты ақшалай белгілердің және басқа бағалы заттардың кассада болуын санағанда, есепке қолма-қол ақша, бағалы қағаздар алынады. Заң бойынша бағалы қағаз ретінде шығаратын акциялар, облигациялар, чектер, вексельдер және басқа документтер.

123. Қолма-қол ақша актіге купюра және сома бойынша кіреді.

124. Ақша қаражатың түгендеудегі актідегі жиыны, кассадағы түгендеу күнге (мерзімге) жасалған кассирдің есебінің қалдығымен салыстырылады, содан кейін қорытынды шығарылады. Егер комиссиямен кемшілік немесе артықшылық анықталса, актіде сомасы көрсетіледі.

125. Жолдағы ақша қаражатын түгендеуде осы шотта бар сомасын салыстыру жолымен жүзеге асады:

• 
  қолма-қол ақша тапсырылғанда – банк түбіртегімен, пошта бөлімшесімен, инкасатордың банкке тапсырған ақшасымен қоса жіктелім құжаттар жүретін ведомсттар және т.б.
  
• 
  Меншіктенушімен немесе басқа ұйыммен аударылған – аударымды алғаны құжатта (авизода) көрсетіледі күні, рет нөмірі, сомасы және қызмет көрсеткен банк немесе пошта бөлімшесінің аты.
  

127. Түгендеу описьтері қағаз және электронды түрде рәсімделеді. Түгендеу описьтеріндегі жазбалар қатесіз орындалады.

128. Түгендеу описіндегі соңғы беттерде бос жолдар сызылады.

129. Түгендеуден кейін описьте материалды жауапты адаммен қате табылса, ол жедел түрде (қойманың ашылуынан бұрын) түгендеу комиссиясының мүшесіне айтады. Комиссия қатені тексереді, егер шын болса, берілген ретпен түзетулер енгізіледі.

130. Қатені түзету барлық даналарда қатені сызып, оның үстіне дұрысын жазу арқылы жасалады. Түзетулер келісіліп, комиссияның барлық мүшесінің және материалды жауапты адамның қолы қойылумен жасалады.

131. Түгендеу аяқталғанда оның дұрыстығына соңғы тексерістер жүргізіледі. Оған комиссияның барлық мүшесінің және материалды жауапты адам қатысады және актпен рәсімделеді.

132. Нақты қалдықтардың жетіспеушілік пен артықшылықты жабу мақсатымен қате белгілерді описке енгізуге болмайды.

133. Салыстырмалы ведомстарда түгендеудің қорытындысы көрсетіледі – бухгалтерлік есеп көрсеткіші мен түгендеу описінің айырмашылығы.

Түгендеу кезде айырмышылық анықталған активтер бойынша салыстырмалы ведомсть құрылады.
§12. Түгендеу айырмашылығының реттелуі мен түгендеудің қорытындысын рәсімдеу.

134. Түгендеу кезіндегі анықталған нақты бар мүлік пен бухгалтерлік есептің айырмашылығы: артықшылық - кіріск болып танылады; кемшілік – шығыс болып танылады.

Табиғи жоғалтулардың нормалары тек кемшілік анықталғанда ғана қолданылады. Табиғи жоғалтулардың шектеулі нормалардың сомалары кемшілік немесе іріктелу (ауыстырылуы) мойындалғаннан кейін анықталады. Осы әрекеттерден кейін жетіспеушілік сомасы әлі қалса ауыстырылым мойындалған актив түрлер бойныша ғана табиғи шектеулі нормалар қолдланылады.

Табиғи жоғалтулардың нормалары қолданғаннан кейін жетіспеушілік пен қорлардың бүлінуіне кінәлі болып жауапты тұлға танылады, жетіспеушілікті кінәлі тұлға өтейді.

135. Іріктелу нәтижесіндегі айырмашылық пен жетіспеушіліктер бір жауапты тұлғада бір тексеріс кезеңге ғана жасалу мүмкін.

Жасалған іріктеліге (ауыстырылуы) материалды жауапты адамдар коммосияға толық түсініктеме береді.

136. Түгендеу кезіндегі анықталған артықшылық пен жетіспеушіліктердің себебін комиссия айқындайды. Қабылданған қорытынды бойынша ұсыныс пен шешімді комиссия жеке кәсіпкер немесе ұйым басқарушысымен бекітуінің протоколмен рәсімдейді.

Түгендеудің қорытындысы түгендеу біткен айдың бухгалтерлік есебінде және қаржылық есепте, ал жылдың түгендеуі – жылдың қаржылық есебінде көрсетілуі керек.

138. Жеке кәсіпкер немесе ұйым оперативтік (материалдармен қолдану қажетіне қарай), уақытты (ұзақ мерзімді) және түрақты құжаттарды сақтауды қамтамасыздандырады.

139. Құжатардың оперативтік сақтауына жеке кәсіпкерлер немесе ұйым басшылары өздері шара қолданады., жеке есепте және сақтауға жататын құжаттардың болуына және толықтылығына жазып беретін адамды (немесе адамдарды - әр қызметке байланысты) міндетті түрде тағайындалуы керек.

140. Құжаттарды мұрағатқа берер алдыңда оларды тиісті түрде дайындау қажет: бастапқы құжаттарды біртектес іспен қалыптастырады.

Істің номенклатурасы ұйымның жүйеленген іс жүргізу тізімімен тақырыпталынады тұратын, сақталу мерзімі көрсетіледі, Қазақстан Республикасының мұрағаттық заңнамасына сай рәсімделінеді.

Істің қалыптасуы – ол, іс номенклатурасына сай орындалған құжаттық рәсімделу істерге топтастырылуы. Істің қалыптасуында келесі шарттар орындалады: түрақты және уақытша сақталатын құжаттар іске жеке топтастырылады; шынайы (бірінші даналары) мен көшірмелерден айырып, ал жылдық жоспарлар мен есептіліктерді - тоқсандық және айлықтап айырып алады да іске әр құжаттан бір дана ғана еңгізеді.

Әр іске бір мерзімнің ғана құжаттары қалыптастырылады - аударылатын істен басқа (күнтізбелік жылдың ішінде жабылмайтын жеке іс), бір кезеңдегі құжаттар топтастырылады – айлық, тоқсандық, күнтізбелік жыл. Егер істе бірнеше айдың құжаттары болса, айлары жекелеп көрсетіледі, беттермен айырылады.

Құжаттардың қосымшалары бекітілген және құрастырылған мерзімдері қарамай, олар жататын құжаттарға қосылады.

141. Жеке кәсіпкерлер немесе ұйымдардың ұзақ мерзімге сақталу құжаттары өз беттерімен қамтамасыз етіледі.

142. Күнтізбелік жылдың соңында іс қағаздар жүргізуы аяқталған істер бойынша түрақты сақтауға дайындалып міндетті түрде Қазхақстан Республикасының мұрағаттық заңнамасына сай рәсімделуі керек.

143. Түрақты сақтауға істерді дайындап тапсыру барысында жауапты тұлғамен іс номенклатурасына сай құжаттардың рәсімделу тексеріліп, тізімге еңгізілген істердің санының сайлығы, істердің саны, құжаттардың сақталуы және есебі ұйымдастырылады.

144. Қайта ұймдастырылатын ұйымдар сақтауға арналған іс пен құжаттардың белгілі ретпен қабылдау –тапсыруын қамтамасыздандырады.

Қабылдап-тапсыру туралы мағлұмат ұйымның қайта ұйымдастырылуы аяқталғанындағы материалдарда көрсетіледі.

145. Бастапқы құжаттар тек тексеру мекемелерімен, прокуратура, сот, салық мекемелерімен және қаржылық полициямен Қазақстан Республикасының заңнамасына сай (алынады )жойылады.

146. Құжаттардың жоғалған кезінде (ұрлық, бүліну, жойылу) немесе жойылғанда (өрт, су тасқыны және т.б.) жеке кәсіпкермен және ұйым басшысымен жоғалу мен жойылу себебін және кінәліні табу үшін комиссия тағайындалады. Комиссияның жұмыс қорытындысы бойынша жеке кәсіпкермен немесе ұйым басшысымен бекітуімен акт рәсімделінеді.

Актіде толығымен: оқиғаның орны мен уақыты, сыртқы ақаулардың сипаты, жоғалған (бүлінген) құжат реттеледі, құжаттың сақтылығына жауапты адамдар көрсетіледі. Осы адамдардан комиссия жазба түрде болған оқиғаға түсініктеме алады. Акт көшірмесі жоғары тұрған ұйымдарға немесе құрылтайшыларға жіберіледі.

147. Құжаттардың сақталуына, рәсімделуде белгілі тәртіптердің сақтауы және жауапкершіліктің дұрыс ұйымдастырылуы Қазақстан Республикасының заңнамасына сай жеке кәсіпкер немесе ұйым басшысына және бас бухгалтерге жүктеледі.
Бухгалтерлік есепті жүргізу барысында негізделген нормативті-құқықтық құжаттар 2008 жылдың 1 қантарынан бастап күшіне кіреді, ол:

1. 2007жылы 28.02. ҚР-сының «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілігі туралы» Заңы;

2. 2007ж. 23.05. ҚР ҚМ бекітілген бухгалтерлік есептің типтік шот жоспары;

3. 2007ж 22.06 ҚР ҚМ бектілген бухгалтерлік есепті жүргізу ережесі;

4. 2007ж.21.06. №216 ҚР ҚМ «Бастапқы құжаттардың формаларын бекіту» бұйырығы;

5.2007ж.21.06. №217 «№2 Ұлттық стандартты бекіту» бұйырығы (кіші бизнес субъектілерге және орташа кәсіпкерлерге, коммерциялық емес кәсіпорындарға, мемлекеттік ұйымдарға, (қазналық кәсіпорындарға) жедел басқару құқыққа негізделген;

6. 2007ж.21.06. №218 «№1 Ұлттық стандартты бекіту» бұйырығы арнай салықтық режим қолданушыларға ауылшаруашылық кәсіпорындарға және ауылшаруашылық өнімдер өндірушілерге;

7. Есептік регистрлар формалары.

МАЗМҰНЫ

Ұйымдастырылу -техникалық бөлімі

1.1. ЖШС ұйымдастырылу –құқықтық мәртебесі

1.2. Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру

1.3. Бухгалтерлік құжаттар

1.4. Түгендеу

Әдістемелік бөлімі

2.1. Қаржылық есептілік

2.2. Кірістер

2.3. Ақша қаражат

2.4. Шетел валютамен операциялар

2.5. Материалдық емес активтер

2.6. Негізгі құралдар

2.7. Қаржы (инвестиция) салымдары

2.8. Жалдау

2.9. Қорлар

2.10.Қызметкерлерге сыйақылар (еңбекақылар)

2.11. Капитал

2.12. Алдағы кезең шығындары

2.13. Алынған қарыздар

2.14. Алынған қарыздар бойынша шығындар

2.15. Бағалау және шартты міндеттемелер мен активтер

2.16. Дебиторлық берешек

2.17. Кредиторлық берешек

2.18. Бюджетпен есептесулер

2.19. Шығыстар

2.20. Байланысты тараптар түралы ақпараттты ашып көрсету

2.21. Есепті күннен кейінгі оқиғалар

Есеп саясатының орындалуына бақылау

Жалпы ережелер

Үсынылып отырған «АВС» ЖШС-тің есеп саясаты негізінде жасапады:

2007жылы 28.02. ҚР-сының «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілігі туралы» Заң;

2007ж. 21.06. №217 «№2 Ұлттық стандартты» (кіші бизнес субъектілерге және орташа кәсіпкерлерге, коммерциялық емес кәсіпорындарға, мемлекеттік ұйымдарға, (қазналық кәсіпорындарға) жедел басқару құқық негізде;

Есеп саясаты құрылу барысында негіздемелер:

а) қаржылық есептілігін жасау, бухгалтерлік есепті ұйымдастыру ережелерін және біртекті принциптер жинағын анықтауы «АВС» ЖШС-ке ішкі нормативті құжат болып танылады;

б) ЖШС-тің актив пен міндеттемелері ЖШС-тің құрылтайшыларының актив пен міндеттемелерінен бөлек есепте жүргізіледі (мүліктік иемденуде);

в) ЖШС-тің шаруашылық процестегі есептесулер мерзіміне (кірістелу және шығыстану) қарамай шаруашылық қозғалыстары жасалған есептік мерзімде ескеріледі;

г) ЖШС –к кәзір және келешекте ұздіксіз қызмет жасайды деп сенімді;

д) Қабылдан есеп саясаты последовательно жылдан жылға қолданылады;

Егер есеп саясатында өзгерістер болса, ол тек кәсіпорынның шаруашылық процесіндегі жағдайлармен байланысты болып, онда происходящим после даты ее изменения сай өзгерістер жасалады.

Өткен мерзімдегі қаржылық есептерде және сомалық эффек­та қайта жасалмайды.

Есеп саясатын жасау барысында №2 ҰҚЕС –нің 2 бөліміндегі принциптермен концепциялар қолданылған. Осыған орай қаржылық жыл 1 қантардан басталып 31 желтоқсанда аяқталады.
1. Ұйымдастырылу –техникалық бөлімі

1.1. ЖШС-тің ұйымдастырылу-құқықтық дәрежесі

1.1.1. «АВС» ЖШС-гі Әділет Басқармасымен Павлодар қ. 2004ж. 21.02. (тіркелу куәлігі № 1258-1948-ЖШС) тіркелген. Иелену формасы – меншікті.

СТН 45170000910, Павлодфр қаласының СК –мен № 0020084, серия 45, 2001 ж. 26.02. ҚР-сының салықтөлеушінің куәлігі берілді.

ҚҚС төлеуші ретінде Павлодар қ. СК- де 2004ж. 26.02. (куәлігі № 0016315, серия 44305) тіркелді.

ЖШС мекенжәйі:146005, Павлодар қ., Мир көшесі, 52 ұй.

Жарғыға сай кәсіпорынның кәсіби шаруашылық түрі :

Құрылыс-монтаждау жұмыстары; делдал және сауда шаруашылығы.

ЖШС-тің негізгі мақсаты негізгі шаруашылықтан табыс табу және оны ЖШС-тің құрылтайшылар арасында дұрыс пайдалану.

ЖШС-те жеке балансы бар, ағымдағы теңгемен және шетел валютамен банктік шоты бар, өз меншікті аты-жөнімен екі тілде мөрі бар.

Штаттық кесте бойынша кәсіпорынның жұмысшылар саны 98 адам.

1.1.4. Кәсіпорынның басқару функциясын атқаруға міндеттелген (должностными лицами):

- ЖШС директорына;

- өндіріс бойынша директордың орынбасарына;

Есеп саясаттың қалыптасуына, бухгалтерлік есептің жүргізілуіне, уақытылы және тиянақты толық қаржылық есепті жасап беруге бухгалтерияны басқаратын бас бухгалтер жауапты болады .

Есеп саясаттағы ережелерге сай қаржылық есептіліктің көрсеткіштерінің қалыптасуына, оның ішінде жіктелу, ашылу (тану), бағалану, элементтердің есептемелеріне және басқада қатысты ақпараттарға өз бетімен шешім қабылдауды кәсіпорынның басшысы бас бухгалтерге жүктейді.

1.2. Бухгалтерлік есептің қызыметін ұйымдастыру

1.2.1. Бухгалтерлік есеп бухгалтериямен өз бетімен құрылымдық бөлімше

ретінде іске асырылады, осы орайда бухгалтерлік есепті жүргізу ережесі нормативті-құқықтық құжат болып саналады. Бухгалтерия қызметкерлерінің лауазымды міндеттері лауазымдық нұсқаулармен реттеледі.

Мүліктермен міндеттемелер бойынша шаруашылық операциялардың бухгалтерлік есебі «1С» компьютерлік бағдарлама пайдалануымен теңмен жүргізіледі.

Шаруашылық операцялардың іске асырылуы – бастапқы құжаттарды қабылдап, тіркеп, есепке кірістіру бухгалтерияның ішкі бақылауымен бағытталады :

әр бір жасалған шаруашылық операция дәлелденіп жасалуы;

әр бір жасалған шаруашылық операция мерзімдегі заңға сайлығы;

шаруашылық операциялардың жасалуына есепшілердің қабілеттерімен міндеттерінің өкілеттілігі;

құжатталу мен жүйелік жазбалардың өңделуіне басшылар жағынан бақылау және басқаруы;

активтерге қатысты шектелу - қорғау жүйесі (кәсіпорынның активтеріне бәріде қатысты бола-бермейді, жекелеген жауапты тұлғалар ғана);

тексерушілер тәуелсіз болуы – тәуелсіз бақылау.

Кәсіпорынның есеп саясатының құжаттары болып осы есеп саясаты, бухгалтерлік есептің типтік шот жоспары және құжатайналымының ережесі саналады.

Шаруашылық операциялар қозғалысы бухгалтерлік есептің типтік шот жоспарына бойынша жүргізіледі.

Әр бір шотқа ақпарат жинақталуы шот және субшот бойынша жасалады.

Ал, аналитикалық есеп кәсіпорынның қажетіне қарай, кәсіпорынның мүліктер түріне байланысты (негізгі құралдар, материалдар, шығындар түрлері бойынша, өнімдер, есептемелер, резервтер және басқада) жасалады.

1.3. Бухгалтерлік құжаттары

1.3.1. Кәсіпорынның шаруашылық операцияларына бастапқы құжаттарды бухгалтерия реттеп жинақтайды. Әр шаруашылық операцияға 2007ж.21.06. № 216 ҚР ҚМ «Бастапқы құжаттардың формаларын бекіту» бұйырығымен қарастырылған құжаттар толтырылады- осылар негізінде бухгалтерлік есеп жүргізіледі немесе 1С бағдарламада..

Кәсіпорында бухгалтерлік есептік регистрлар бекітілген формалармен форматтарға сай жасалады немесе 1С бағдарламада.

Қаржы-есептілік құжаттарға және ұйымдастыру-бұйыру құжаттарға қол қою құқықылы қызметкерлер тізімі кәсіпорын басшысымен белгіленеді.

Бухгалтерияға түскен бастапқы құжаттарға міндетті түрде тексеру жасалады (формасы) дұрыс және толық толтырылуы, мазмұны бақыланады (көрсеткіштерімен заңдылығы) және есептелуі.

1.3.4.Бұрын қате жасалған құжаттарға анықтама арқылы түзету жасалады.

1.3.5. Бухгалтериядағы құжатайналымы кесте бойынша жасалады.

Кестенің орындалуына және құжаттардың дұрыс, уақытылы қозғалыстарына қол қойған қызметкерлер жауапты болады.

1.3.6. Бухгалтериядағы құжаттарға жекелеп мерзіміне қарай, операция түріне қарай іс ашылып жүргізіледі. Мерзімі асқан сайын архивке иапсырылады.

Құжаттар сақталады:

Жылдық қаржылық есептеліктер – үнемі;

Тоқсандық есептеліктер – 5 жыл;

Кіріске-алу актілермен қайта бағалану ведомостер- үнемі;

Еңбекақы есептеу ведомосттермен қызметкерлердің жеке карточкалары -75жыл;

Басқа құжаттар – 5 жыл.

1.4. Түгендеу

1.4.1. Түгендеу жасалады:

Кәсіпорынның мүліктеріне, құндылықтарына – жоспарлы, жылдық:

Құндылықтармен міндеттемелер	мерзім
Қорлар (ТМҚ, дайын өнім)	1 қазан
Негізгі құралдар	1 қараша
МЕА, кредиторлармен дебиторлврмен есептесулер	1желтоқсан
Ақшалай және қаржылық салымдар	1 қантар
Кассадағы ақша қаражаты	Ай сайын

Түгендеу жасау үшін кәсіпорын басшының бұйырығымен тұрақты комиссия құрылады. Аяқасты түгендеуге басша жеке бұйырық береді.

Түгендеу нәтижесінде бухгалтерлік есеппен түгендеу ведомосттің арасындағы айырмашылық келесі түрде бейнеленеді:

артықшылық нарықтық құнмен кірістеледі;

жетіспеушілік пен бұлінген қорлар өзіндік құнмен есептен шығарылады.

1.4.3. Жетіспеушілік анықталғанда табиғи жоғалтулардың нормасы қолданылады, одан қалған жетіспеушілікке кінәлі тұлға табылмаса кәсіпорын шығындарына апарылып есептен шығарылады. Ал, кінәлі тұлға анықталса , соның жауабына апарылады.

1.4.4.Түгендеу аяқталғаннан кейін барлық қабылданған құжаттар жауапты тұлғаның кейінгі есебімен бірге бухгалтерияға тапсырылады, онда аталған құжаттар тексеріліп, салыстырылып түгендеудің нәтижесі анықталады да бухгалтерлік есепке алынады. Түгендеудің нәтижесі жасалған есептік айдың мерзіміне есепке алынады. Жауапты тұлғаға 10 күн ішінде нәтижесі хабарланады.

1.4.5. Түгендеудің нәтижесі кей жағдайларда әрекетті болып танылмайды:

- түгендеу барысында жауапты тұлға қатысбаса;

- түгендеу барысында бұйырықта бекітілген комиссия мүшелерінің біреуі қатыспаса;

- түгендеудің тізімдік ведомосттеріндегі түзетулер комиссия мүшелерімен келісілмесе.

Дебиторлармен кредиторлар берешекторге түгендеу жасалуда көрсетілген сомалар бухгалтерлік есеп шоттардың типтік жұмыс жоспарымен салыстырылу және сәйкес болу тиіс.

МЕА және басқада құндылықтарға түгендеу жасалуда бастапқы құжаттардың бары және бухгалтерлік есепте дұрыс, уақытылы бейнеленуі қадағаланады.

Қаржылық есептілік ҚР-сында ұлттық валютада жасалады.

2.1.1. Қаржылық есептіліктің құрылымы және беру мерзімдері.

Есептілік формалардың аталуы	Есептілік құрудың жиілігі
Бухгалтерлік баланс	Ай сайын
Кіріс және шығыс туралы есеп	Ай сайын
Ақша қаражат қозғалысының есебі	Тоқсан сайын
Меншікті капитал өзгерістері туралы есеп	Тоқсан сайын
Түсініктеме хат	Жылдық есепке

2.1.2. Бухгалтерлік баланс кәсіпорынның қаржылық жағдайын көрсетеді және активтер, міндеттемелер және меншікті капитал жәйларының ақпаратын береді.

Шаруашылық операциялар негізіне қарай активтермен міндеттемелер қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болып танылады. Қысқа мерзімді болып актив танылады:

- егер олар әшейінгі операциялық циклдың қозғалысында болады өткізіледі, сатуға арналады немесе қолданылады;

- егер шектелусіз ақша қаражат немесе оның баламары болып қолданылады.

Барлық басқа активтер ұзақ мерзімді болып танылады.

Міндеттемелер қысқа мерзімді болып танылады:

егер олар әшейінгі операциялық циклдың қозғалысында 12 ай ішінде болады, өтеледі;

барлық басқа міндеттемелер ұзақ мерзімді болып танылады.

Қысқа мерзімді міндеттемелер есебінен шығарылған жағдайда түсініктеме хатта жазылу тиіс.

Кіріс және шығыс туралы есеп шығындардың талдау түрінде көрсетіледі. Өнімнің өзіндік құны түрде, әкімшілік шығындар түрінде (негізгі қызметтің және негізгі емес қызметтің).

Ақша қаражат қозғалысының есебі тікелей әдісімен жасалады, ол операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтердің пайда болу көздерімен сол ақша қаражаттың пайдалану бағыттары жеке көрсетіледі.

Меншікті капитал өзгерістері туралы есепте таза активтердің өзгерістері көрсетіледі. Бұл өзгерістер пайда мен залалдардың жыл ішіндегі сомалық жағын көрсетеді.

2.1.6. Түсініктеме хат

Жылдық қаржылық есепке түсініктеме хатқа қосылады:

- есеп саясатпен қаржылық есепке дайындалған ақпарат жәйі;

- №2 ҰҚЕС-пен қарастырылған, бірақ қаржылық есепте жоқ жағдайларға;

- қаржылық есепте көрсетілмеген, бірақ есептілікке қажет қосымша ақпарат жөнінде.

2.1.7. Өткен мерзімдердің қателеріне түзетулер.

Өткен мерзімдердің қателері – бұл бір немесе бірнеше мерзімдердің қаржылық есептіліктеріндегі өткізулермен қателер.

Маңызды қателер болып негізгі қызметтердің кірістерінен 2% астам сомалар. Қаржылық есептілік жасалудің бірінші бөлімінен бастап өткен қателерді түзеп алу керек.

2.2.1. Кірістерді тану және бағалау.

Жалпы, жүйелі және реттелу кірістер – экономикалық пайдадан түсімдер, кәсіпорында жағдайлармен операциялардан кірістеледі:

өніммен тауарларды өткізгеннен (сатыпалушыға бергеннен кейін ғана танылады);

құрылыс салу барысында көрсетілген немесе жасалған жұмыстардан (қай мерзімде жұмыстар жасалды, сол мерзімнің есебінде ескеріледі). Құрылыс жұмыстардың кірістері мен шығындары келісім шартта аяқталу мерзімі көрсету бойынша жазылады (%- тік әдіспен), яғни белгілі бір мерзімнің нақты жасалған құрылыс жұмыстар көлемі барлық құрылыс жұмыстардың көлемі үлесіне қарай. Егер құрылыс жұмыстардың кірістерінен шығыстары асып кетіп шығын болжамданса, бұл шығыстар осы мерзімде шығын болып танылады.

Пайыздық кіріс (депозит бойынша).

№ 2 ҰҚЕС 1 қосымшасы бойынша пайыздық кіріс ай сайын ескеріледі.

Кірістер өлшеуі.

Кірістер бухгалтерлік есепте әділ құнмен есептеледі берілген саудалық пен көтерме жеңілдіктерге азайтылғаннан кейін.

Келісім шартпен агенттік жұмыстар жасалғанда комиссиялық сыйақыларғана кірістер болып танылады, әр бір операциялардың кірістері жеке есептеледі. Алынған аванстар кіріс болып саналмайды. Кәсіпорын бағадан немесе сатудан берілетін жеңілдікпен байланысты операциялар көрсетпейді

Есеп шоттар.

Өткізілген өнімдер, көрсетілген жұмыстардан түскен кірістер

6010 – «Өнімді сатудан және қызметтер көрсетуден түсетін кіріс», шотта, онда өнімдерді сатудан және қызметтер көрсетуден түсетін кірістерді алумен байланысты операциялар ескеріледі, және оларға ұқсас операциялар көрсетіледі;

6020 – «Сатылған өнімді қайтару» шотта онда сатылған өнімді қайтарумен байланысты операциялар көрсетіледі;

Есептілікте ақпарат ашу.

Қаржылық есептілік беру барысында пайдаланушыларға ақпарат беріледі:

кірістерді ашу үшін қабылданған есеп саясатты;

есептік кезеңнің әр бір кірістерді жекелеп көрсету, оның ішінде өткізілген өнімнің, көрсетілген қызметтің, мердігерлік келсім шарттар бойынша, басқада кірістер бойынша – айыптар, залалдар.

Ақша қаражат есебі – ол, кассадағы қолма-қол ақша (тенгңмен, валютамен), ағымдағы банктік шоттардағы, депозиттік банктік шоттардағы, жолдағы және басқа шоттардағы ақша қаражаты.

2.3.1. Кассадағы қол ақша есебі № 221 22.06. 2007ж. ҚР ҚМ бұйырығымен бекітілген «ҚР-сында бухгалтерлік есепті жүргізу ережесі» негізінде жүргізіледі. Кассирдің кассалық есебі күнде жасалады.

2.3.2. Жауапқа қол ақша беріледі:

- іс сапар шығындарға (шектелу горма бойынша);

- операциялық, шаруашылық және өкілдік шығындар үшін (басшының бұйырығы бойынша қызметкердің жазбасы негізінде).

2.3.3. Пайдаланбаған ақша касса үш күн ішінде қайтарылуы тиіс.

Бұрын берілген ақшаға толық есеп берілгеннен кейін ғана жаңадан сома кассадан босатылады.

Кәсіпорында ағымдағы, валюталық және басқада банктік шоттары бар. Банктік қозғалыстар банктердің ережесіне сай жасалады.

Есеп шоттар.

1010 кассадағы ақша қаражаты.

1020 жолдағы ақша қаражаты.

1030 ағымдағы банктік шоттағы ақша қаражаты.

1050 жинақ шоттардағы ақша қаражаты.

1060 Басқа да ақша қаражаты.

2.4. Шетел валюталық операциялар.

Барлық валюталық операциялар өкілдік банктермен жасалады.

Бастапқы тану.

Бастапқы валюталық операциялар жасалу мерзімдегі бағам бойынша тенгемен ескеріледі. Операцияның жасалу мерзімі қаржылық есептілікте көрсетілуі.

Валюталық операциялар бойынша есептік мерзімдегі бағам айырмашылық кірістер немесе шығыстар болып танылады, кіріс және шығыс туралы есепте көрсетіледі.

2.4.2. Кейінгі тану.

Әрбір есептік мерзіге:

шетел валютаның бабтары соңғы бағам бойынша көрсетіледі;

ақшалай емес шетел валютаның бабтары операция жасалу мерзімнің бағамы бойынша көрсетіледі.

Операция жасалу мерзіммен есептесу мерзімдер арасындағы бағам айырмашылық өзгерісі пайда болу кезде кіріс не шығыс болып танылады.

2.4.3. Есеп шоттар .

Бағам айырмашылықтарды көрсету үшін синтетикалық шоттардын :

6250 – «Бағамдық айырмадан түсетін кірістер», онда есептерде валюталардың әртүрлі айырбас бағамдарын пайдалана отырып есептілік валютасында көрсетілген шетелдік валюта бірліктерінің бірдей санын көрсетудің нәтижесінде туындайтын бағамдық айырмадан кірістерді алумен байланысты операцияларды есепке алуға арналған.

7430 – «Бағамдық айырма бойынша шығыстар», онда шетелдік қызметке бағамдық айырма бойынша шығыстарды қоспағанда ағымдағы кезеңде олар бастапқы танылған немесе алдыңғы қаржылық есептерде берілгендермен салыстырғандағы бағамдар бойынша ұйымдардың есептілікте монетарлық баптарды өтеу кезінде немесе монетарлық баптарды беру кезінде туындайтын бағамдық айырмалар бойынша шығыстар ескеріледі – қолданылады.

2.4.4. Есептілікті ашу талаптары.

Қаржылық есептілікте ақпаратталу керек:

- бағам айрмашылықтардың кіріс немесе шығыс болып танылған сомалары;

2.5. Материалдық емес активтер (МЕА).

2.5.1. Жіктелу мен топтастыруы.

Материалдық емес активтер – материалдық құндылығы бар, бірақ физикалық формасы жоқ, кәсіпорында ұзақ мерзім пайдалануда экономикалық пайда әкелу қабілеті бар актив.

МЕА жіктеледі: - гудвилл, тауарлық белгілер, титулдық және баспа құқықтары, компьютерлік бағдарламалық қамсыздандыру, лицензиялар мен франшизалар, өнеркәсіптік меншікке арналған авторлық құқықтар, патенттер және басқа құқықтар, көрсетілетін қызметтерге және пайдалануға арналған құқықтар, рецептілер, формулалар, модельдер, сызбалар және тәжірибелік үлгілер, және әзірлеу процесіндегі материалдық емес активтер.

МЕА бастапқы өзіндік құмен бағаланады, пайдалану мерзіміне қарай тікелей әдіспен амортизация есептеледі, жою құны 0 тең.

Бухгалтерлік есепке алу барысында МЕА пайдалану мерзімі -экономикалық пайда көздей отырып -эксперттік комиссиямен анықталады, басшымен бекітіледі. Пайдалану мерзімі, кіріске алынған сәттен бастап 10жылдын аспау керек.

2.5.4. Бастапқы танудан кейінгі өлшеуі.

МЕА бастапқы танудан кейін қайта бағаланбайды. МЕА жиналған тозу сомаға және құнсыздану шығындар сомасына азайтылған бастапқы құнмен есептеледі.

МЕА өткізу және есептен шығару есебі.

МЕА бухгалтерлік баланс есебінен шығарылады – есептен шығарылғанда және оның пайдалануынан экономикалық пайда түспесе. Есептен шығарғанда есептен шығару акті толтырылып комиссия мүшелерімен қол қойылады.

2.5.6. Есеп шоттар.

МЕА бухгалтерлік есепте қолданылады:

2730 – «Өзге материалдық емес активтер», онда сипаты және ұйымның қызметінде қолданылу жағынан ұқсас активтер тобы есепке алынады, мысалы: тауарлық белгілер; титулдық және баспа құқықтары;

компьютерлік бағдарламалық қамсыздандыру; лицензиялар мен франшизалар; өнеркәсіптік меншікке арналған авторлық құқықтар, патенттер және басқа құқықтар, көрсетілетін қызметтерге және пайдалануға арналған құқықтар; рецептілер, формулалар, модельдер, сызбалар және тәжірибелік үлгілер; және әзірлеу процесіндегі материалдық емес активтер.

2740 – «Өзге материалдық емес активтердің амортизациясы», онда материалдық емес активтердің амортизациясы сомасы шоғырландырылады, бұл ретте пайдалы қолданудың анықталмаған мерзімі бар материалдық емес активтерге амортизация есептелмейді, ал жыл сайын құнсыздануға тест жүргізіледі;

2750 – «Өзге материалдық емес активтердің құнсыздануынан болатын шығындар», онда өзге материалдық емес активтердің құнсыздануынан болатын шығындар сомасы шоғырландырылады.

2.5.7. Ашуға талаптар.

МЕА бойынша қаржылық есептілікте көрсетіледі:

- пайдалану мерзімі;

- амортизация есептеуде – тікелей әдісі;

- есептің бастапқы мерзімімен соңғы мерзімдеріне баланстық құнымен амортизациясы.

2.6. Негізгі құралдар.

2.6.1. Негізгі құралдар – кәсіпорында өнім өндіру, өнім жеткізу, шаруашылық қажеттілікке немесе жалға беру үшін ұзақ мерзім (1 жылдан астам) пайдаланудағы актив.

Негізгі құрал танылады:

- егер кәсіпорын келешекте бұл активтен пайда табалса;

- бағалануы кәсіпорын үшін сенімді болса.

2.6.2. Жіктелуі және топтастыруы.

Қаржылық есеп құру үшін негізгі құралдар жіктеледі:

жер;

машина жабдығы;

кемелер;

ұшақтар;

жылжымайтын мүлікпен біріктірілген жиһаз бен жылжымалы мүлік;

кеңсе жабдығы.

Жер мен ғимарат бірге кірістелсе де бухгалтерлік есепте жеке объект болып есептеледі.

Бастапқы бағалану.

Бастапқы бағаланғанда негізгі құралдар бастапқы өзіндік құнмен бағаланады, өзіндік құнға кіріске алу барысында жасалған шығындар ескеріледі. Бастапқы бағаланғаннан кейін баланстық құнмен ескеріледі (бастапқы құн есептелген амортизацияға азайтылған).

Негізгі құралдардың бухгалтерлік есеп бірлігі болып инвентарлық объект саналады. Егер бір инвентарлық объект бірнеше бөлшектерден құрылатын болса әр қайсысының пайдалану мерзімі әр түрлі мерзім қалыптасса, жекелеген бөлшектер өз бетімен жекеленіп есептеледі.

Жеке объектті есепке алу үшін әр қайсысына жеке инвентарлық номер белгіленеді, осы номер есептен шығарылған ға дейін сақталады.

Жою құны – қосалқы бөлшектердің, сынықтардың, қоқыстардың болжамды құны, ол негізгі құралдың пайдалану мерзімі аяқталғанда қалыптасқан құн.

Негізгі құралдардың амортизациялық құны .

Негізгі құралдардың амортизациялық құны қалыптасады: - бастапқы құнынан;

пайдалану мерзімнен;

амортизация есептеу әдісінен.

2.6.6.1. Пайдалану мерзімі объектіні актив ретінде танылғанда анықталады, ол техникалық куәлікте белгіленген мерзіммен есептеледі.

2.6.6.2. Амортизация есептелуі тікелей әдіспен саналады, мерзімдер (салық кодеспен) анықталады:

Амортизациялық топтастыру	Пайдалану мерзімі	жылдық амортизация нормасы(%)
Ғимараттар	25	4,0
Құрылғылар	20	5,0
Жабдықтар	10	10
Автокөлік құралдар	7	14,3
Компьютерлер	4	25
Көбейту техникалар (ксерокс)	5	20
Жиһаз	10	10
Әкімшілік бағыттың жабдықтары	10	10
Басқада қажеттіліктер	10	10

2.6.6.3. жаңадан кіріске алынған негізгі құралдардың амортизация келесі айдың бірінен басталады, есептен шығарылған негізгі құралдардың амортизациясы келесі айдың бірінен тоқтатылады. Егер негізгі құрал тұрып қалған жағдайда амортизация есептеле береді, тек амортизация толығымен есептеліп біткенде ғана тоқтатылады.

Есептелген амортизация сомалары кәсіпорын шығындарында ескеріледі.

Объктің пайдалану мерзімі мен амортизация есептеу әдісінің қайта қаралуы.

Объктің пайдалану мерзімі жылдық есептілік мерзім сайын қайта қаралып отырады, егер объктің пайдалануында көп өзгерістер болжамданса түзетілер жасалынады.

Амортизация бастапқы құн өзгергенде есептелсе, қалдық құнның өзгеруіне жасалады. Бұл жерде пайдалану мерзімнің өзгергеніне де амортизация өзгереді (кейінгі мерзімге қарай).

Пайдалану мерзімнің өзгеруі комиссияның қорытындысымен расталады.

Амортизация есептеу әдісі де өзгеруі мүмкін.

Кейінгі күрделі шығындармен жөндеуге шығындар

Кейінгі күрделі шығындар – негізгі құралдарға қатысты негізгі құралдардың бастапқы құнын ұлғайтады.

Ал, ауыстырылған қосалқы бөлшектер есептен шығын ретінде шығарылады.

2.6.7. Негізгі құралдардың жөндеуі мен пайдалану шығындары.

Негізгі құралдардың жөндеуі мен пайдалану шығындары негізгі құралдардың бастапқы құнын ұлғайтпайды, ол қай мерзімде шығындар жасалды, сол мерзімнің есебінде ескеріледі.

Негізгі құралдардың құнсыздануы.

Әрбір есептік мерзімде негізгі құралдардың құнсыздануы қайта қаралып отырады. Құнсызданудан шығын танылады егер баланстық құн өтелу құннан асып түрса. Өтелу құн - өткізудің таза құнымен оның пайдалану құндылық арасындағы ең жоғары айырмашылық.

2.6.9. Негізгі құралдарды есептен шығаруы.

Негізгі құралдар объектісі есептен шығарылған мерзімнен бастап баланста есептелмейді, сонымен қоса жиналған тозу сомасы да есептен шығарылады.

Есептен шығарылған негізгі құралдардан кірістер немесе шығыстар баланстық құнмен есептен шығару бойынша кірістер арасындағы айырмашылық негізгі емес қызметтердің есебінде ескеріледі.

22.6.10. Есен шоттар.

Негізгі құралдар есебі есептеледі:

2400 «Негізгі құралдар» кіші бөлімі негізгі құралдарды есепке алуға арналған. Осы кіші бөлім мынадай шоттардың топтарын қамтиды:

2410 – «Негізгі құралдар»;

2420 – «Негізгі құралдардың амортизациясы»;

2430 – «Негізгі құралдардың құнсыздануынан болатын шығындар».

Негізгі құралдар дегеніміз - материалдық активтер, оларды ұйым өндірісте пайдалану немесе тауарларды болмаса көрсетілетін қызметтерді беру үшін, басқа тұлғаларға жалға беру немесе әкімшілік мақсаттар үшін ұстап тұрады және бір кезеңнен көп пайдалану болжанады.

Негізгі құралдар түрлері бойынша бөлшектенеді. Негізгі құралдардың түрі – бұл ұйымның қызметінде сипаты және пайдаланылуы жағынан бірдей активтердің бірігуі. Жекелеген түрлердің мысалдары мыналар болып табылады:

Жер, жер және ғимараттар, машина жабдығы, кемелер, ұшақтар,

автокөліктік құралдары, жылжымайтын мүлікпен біріктірілген жиһаз бен жылжымалы мүлік, кеңсе жабдығы.

Негізгі құралдардың түрлері бойынша бөлшеутеуге байланысты синтетикалық шоттар ашылады.

Актив ретінде бастапқы танығаннан кейін жылжымайтын мүлік барлық жинақталған амортизацияны және құнсызданудан пайда болған барлық жинақталған шығындарды қоспай оның өзіндік құны бойынша немесе барлық жинақталған амортизацияны және құнсызданудан пайда болған кейінгі жинақталған шығындарды қоспай қайта бағалау күніне дұрыс құны болып табылатын қайта бағаланған құны бойынша есепке алынады.

Негізгі құралдардың амортизациясын шоғырландыру үшін

2420 «Негізгі құралдардың амортизациясы» шоттар тобы арналған.

Негізгі құралдардың құнсыздануынан болатын шығындарды шоғырландыру үшін 2430 «Негізгі құралдардың құнсыздануынан болатын шығындар» шоттар тобына арналған.

2.6.11. Есептілікте ақпарат ашу.

Қаржылық есептілікте негізгі құралдар бойынша ақпаратталады:

баланстық құн;

амортизация есептеу әдістері;

пайдалну мерзімдер немесе амортизация нормалары.

2.7. Қаржы (инвестиция) салымдары.

Кәсіпорында пайдалану бағыттағы ұзақ мерзімді активтерге жасалған шығындар, құрастыру, қайта өңдеу барысында көлемінің ұлғаюы, жаңартылуы күрделі қаржылық салымдар болып танылады.

Күрделі қаржылық салымдар мердігерлік және шаруашылық әдістермен жасалады.

Объектің құрылыс жұмыстары аяқталғаннан сон оның инвентарлық құны анықталады, оған құрылыс салу барысында жасалған шығындар жиының қосындылары есептеледі.

Құрылыс салу үшін есептелген несие пайыздары объектің құнына ескеріледі.

Есеп шоттар .

2930 Аяқталмаған құрылыс.

2.8. Жалдау.

Жалдау – жалға беруші жалға алушыға келісім шарт негізінде пайдаланымдағы активке (белгіленген мерзімде) жалдық төлемді алып-береді. Жалдың бастапқы мерзімі болып жалдаудағы активке құқығы мүмкін болуы саналады (алып-беру актідегі мерзім).

Жалдау бөлінеді: қаржылық және операциялық түрлерге. Түрлері келісім шартта көрсетіледі.

2.8.1. Қаржылық жалдау.

Қаржылық жалдау – активке иелік маңызды тәуекелге ұшырайды (лизинг).

а) бұл жағдайда әділ құнмен дисконттық төлемдердің ең төменімен есептеледі. Дисконттық төлемдердің есептемсін жасауда жалдауда ескерілген пайыздық ставка коэффициент болып саналады.

б) негізгі құралдардың амортизациясында қолданылатын саясат жалдауда да ескерілу керек.

2.8.2. Операциялық жалдау.

Операциялық (ағымдағы) жалдау - әшейінгі қаржыландырылған жалдаудан басқа жалдау.

2.8.2.1. Жал алушыдағы операциялық жалдау.

Операциялық жалдауда мүліктің иелігі ауыспайды, жалға берілсе де жалға берушінің балансында есепте қала береді. Жал төлемдерінің кірістері мен шығындары «Кірістер мен шығыстар туралы» есепте көрсетіледі.

2.8.2.2. Жалға берушіде операциялық жал.

Жалға берушіде операциялық жалға берген мүлігін жеке шотта ескереді. Бұл мүліктерге амортизация әшейінгі негізгі құралдарға есептеу әдісімен есептеле береді. Операциялық жалдың кірістері мен шығындары «Кірістер мен шығыстар туралы» есепте көрсетіледі.

2.8.3. Есептілікті ашу талаптары.

Операциялық жал бойынша қаржылық есепте көрсетілу тиіс:

жалға берушімен жасалған келісім шартта көрсетілген маңызды жағдайлары;

есептік мерзімде кірістер болып танылған жал сомаларды;

келешекте келісім шарттар бойынша ең төмен төлемдер.

2.9.1. Қаржылық есептілік жасау барысында кәсіпорын қорларды топтастырады:

1. Шикізат пен материалдар – бұл өндірістік процестте 12 ай ішінде қолданатын материалдық құндылықтар. Қорлар жіктеледі: - шикізат пен материалдар, отын, ыдыс және ыдыс материалдары, сатыпалынған жартылай фабрикаттар, қосалқы бөлшектер, құрылыс материалдар. Және жолдағы қорлар, өңдеуге босатылған қорлар, жауапкершілікке босатылған қорлар.

Сатуға арналған дайын өнім.

Қайта сатуға арналған тауарлар, аяқталмаған өндіріс және басқада қосалқы материалдар.

Иелікті құқығы бойынша – аманатқа қалдыру.

Тұтыну қасиеті бойынша :

Тұтыну мерзімі бір жылдан асу;

Тұтыну қасиетінің жоюлуы.

Ағымдағы дәреже бойынша:

өңдеуге босатылған;

жауапкершілікке босатылған.

Жауапкершілік бойынша:

қоймадағы қорлар;

цехтағы қорлар.

2.9.3. Есептік принциптер.

Бухгалтерлік есепте қорлар басқа жауапкершілікке ауысады келісім шартта көрсетілген мерзімде ауысқанда –жеткізушіден кәсіпорынға.

Қорлврдың бухгалтерлік есеп өлшемі болып номенклатуралық номер саналады, ол қорлар кіріске алу барысында белгіленеді (3-3.Ф. кіріс-ордері бойынша).

Қорлардың аналитикалық есебі әрбір жауапты тұлға бойынша сандық-сомалық әдіспен жүргізіледі.

2.9.4. Есептік принциптері.

2.9.4.1. Жеткізушілерден кіріске алынған немесе өз өндірісінде дайындалған қорлар өзіндік құнмен кіріске алынған сәтте есепке алынады.

Сатыпалынған қорладың өзіндік құны қалыптасады қорлардың өз құнынан, кедендік баждардан, автокөлік шығындардан, қайта өңдеу шығындардан және басқада кіріске алу бойынша жасалған шығындардан.

Осы жерде берілген саудалық жеңілдіктер өзіндік құнын анықтау сомасына кірмейді.

Өңдеуге кететін шығындар, ол өндіріске босатылған шикізат шығыны:

өндірістік цех жұмысшыларының еңбекақысы;

көмекші өндірістегі шығындар, жал және коммуналдық шығындары.

Кіріске алынған қорлардың өзіндік құнының қалыптасуы.

Кіріске алу барысында жасалған шығындар қорлардың өзіндік құнын қалыптастырады.

Қорлардың өзіндік құнын бағалау барысында орташа өлшемді әдіс қолданылады.

Қаржылық есепте қорлар екі шаманың ең төменімен бағаланады

- өзіндік құнмен;

- сатылу құннан барлық дайындау барысындағы шығындар азайтылған құн (өткізудің таза құны).

Өткізудің таза құнын қайта қарастыруы еспт беру сайын қарастырылып отырады.

2.9.4.5. Қаржылық есептілікте қорлар нақты өзіндік құмен көрсетіледі.

2.9.5. Қорларды кіріске алу операциялары.

Кәсіпорынға қорлар жеткізушілерден бастапқы құжыттар бойынша (шот-фактура, автокөлік жұк құжаты, кедендік декларация, сертификаттар, сапа куәлігі...) кіріске алынады. Кіріске алу барысында қорлар (сапасы, түрлері, есептік құжаттар бойынша) тексеріліп алынады.

2.9.5.1. Қоймаға қорлар аталған құжаттар бойынша 24 сағат ішінде қабылдану тиіс.

2.9.5.2. Қорлар қоймаға бірлік өлшемдер (салмақ, көлем, штуктап, метрлеп) бойынша қабылданады, осы бірлік өлшемдер бойынша есептік баға анықталады. Ал , егер кіріске алу құжатта басқа өлшемдер көрсетілсе, онда осы өлшемдерге ауыстыру үшін қайта есептеу жасалу тиіс, ол анықтама немесе акт арқылы жасалады.

Импорттық қорлар кіріске алынғанда кедендік заңдарға және келісім шартта қарастырылған ерекшеліктер ескеріледі.

Жауапкершілікке алынған қорлар қолхат бойынша жасалады , жеке орынға қойылады, қоймашынының арнайы кітабына жазылады бірақ шығысқа рұқсатсыз босатылмайды.

Қоймаға жеткізушілерден қорлар құжатсыз (шот-фактура) түссе (Қ-4. типтік форма) кіріскеалу актісі 2 дана нарықтық құнмен жазылады.

Кәсіпорынның қызметкерлерімен сатып алынған қорлар тиісті бастапқы құжаттар (шот немесе шот-фактура, чек, сатып алу актісі)тіркелен аванстық есеп арқылы қоймаға кіріске алынады.

2.9.6. Қорлардың босатылуы немесе есептен шығарылуы.

2.9.6.1. Қорлар босатылады:

- өндіріске босатылғанда;

- сыртқа өткізілгенде;

- тұтынуда қолдану мерзімі асып кетсе, тиісті түсі жойылса ...;

- түгендеу барысында кем шықса;

-ұрланып немесе бұлініп қалса;

- апатты жағдайлардан тұтыну қабілеті жойылса.

2.9.6.2. Қорлар шаруашылық қажетілікке шектеулі нормамен босатылады (заборлық карта бойынша).

2.9.6.3. Қоймадан шығын үшін босатылған қорларға комиссиямен акт жасалады.

2.9.6.4. Шаруашылық қажет жұмыс киім, жұмыс құралдарға пайдалану мерзімі бекітіліп жеке книга тіркеледі. Бұл қорлар кәсіпорынның шығындарында ескеріледі.

Өңдеуге немесе жауапкершілікке босатылған қорлар бухгалтерлік есепте ескеріледі.

Аяқталмаған өндіріс - өнім толық мәніне жетпеген немесе өнімге толық пайдалануға жетпеген шикізат пен материалдар. Аяқталмаған өндіріс өзіндік құнмен пайда болған жерде ескеріледі, түгендеу бойынша.

2.9.6.7. Дайын өнім - өндірістік цехта толық өндірістік шаруашылық процесті өткен, техникалық стандартқа сай дайын болған өнім.

Дайын өнімнің есебі өзіндік құнмен есептеледі, аналитикалық есебі есептік бағамен есептеледі.

2.9.7. Есеп шоттары.

1300 «Қорлар» кіші бөлімі қарапайым қызмет барысында сатуға арналған, немесе сату үшін өндіріс процесінде, немесе өндірістік процесте немесе қызметтер ұсыну кезінде пайдалануға арналған шикізат немесе материалдар нысанындағы активтерді есепке алуға арналған.

Осы кіші бөлім мынадай шоттардың топтарын қамтиды:

1310 – «Шикізат және материалдар», онда өндірістік процесте одан әрі пайдалануға арналған шикізат және материалдар, оның ішінде ауыл шаруашылық шикізаттар және материалдар есепке алынады;

1320 – «Дайын өнім», онда дайын, оның ішінде ауыл шаруашылығы өнімі есепке алынады;

1330 – «Тауарлар», онда тауарлардың, оның ішінде сатып алынған және қайта сатуға сақталған ауыл шаруашылығы тауарларының қозғалысына байланысты операциялар көрсетіледі;

1340 – «Аяқталмаған өндіріс», онда аяқталмаған өндіріс бойынша шығындар есепке алынады;

1350 – «Өзге қорлар», онда алдыңғы топтарда көрсетілмеген өзге қорлар есепке алынады;

1360 – «Қорларды есептен шығару бойынша резерв», онда қорлардың құнын сатудың таза құнына дейін төмендетуге арналған резервтерді құруға және қозғалысына байланысты немесе моральдық жағынан ескеруге байланысты операциялар көрсетіледі.

2.9.8. Есептілікті ашуға талаптары.

Қаржылық есептілікте міндетті түрде қарастырылу керек:

Есеп саясатта ескерілген қорлардың бағалануы:

- қорлардың өзіндік құны : - қоймада, цехта;

- өткізудің таза құны (өткізу кеткен шығыдар сомасына азайтылған).

2.10. Қызметкерлерге сыйақылар (еңбекақы) .

Қызметкерлердің еңбекақысы (сыйақылармен)- жасалған жұмыс (қызмет) үшін есептелген және берілген төлем . Олар ақшалай, натуралды (заттай), әлеуметтік түрлерде төленеді.

Жұмыстарды жасату үшін жұмысберу жұмысшылармен келісім шарт жасайды: - қысқа мерзімді ақы;

-ұзақ мерзімді ақы болып танылады.

2.10.1. Қысқа мерзімді ақыларға жатады: барлық 12 ай ішіндегі ақылар түрлері.

Кәсіпорында жұмысістеушілер саны бірнеше категория бөлінеді:

басшылар;

мамандар;

қызметкерлер;

жұмысшылар.

Жұмысістеушілердің ақылары осы кәсіпорынның «Еңбекақы төлемдері мен сыйақылар» жағдайларында қарастырылған талапқа сай, келісім шартта қарастылыған талаптарға сай және атқарып отырған жұмысына қарай бекітіледі, онда білімі категориясы ескеріледі.

Жұмыс істеу уақыты табель (рапорт, бағдар(маршрут) парағы, наряд) бойынша бақыланып есептеледі.

Кәсіпорында шаруашылық жағдаймен мамандар мерзімінде (кезекті демалыс кесте) кезекті демалысқа шығалмай қалады, осы жағдайларға қарастырылған қорлар алдағы кезеңдерге ауысып отырады, немесе кезекті демалыс ақылардың міндеттеме резервы құрылады. Бұл резерв есептеме бойынша ай сайын жасалып отырады.

2.10.2. Ұзақ мерзімді қызметкерлерге сыйақы.

Ұзақ мерзімді қызметкерлерге сыйақылар кәсіпорында:

ол, қызметкер зейнеткерлікке шығарда бірақ рет төленетің ақы;

жұмысқа жарәмсіз болып қалғанда төленетін әлеуметтік төлем.

2.10.3. Есеп шоттар.

Бухгалтерлік есепте қолданатын шоттар:

3350 – «Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек», мұнда қызметкерлерге қызметкерлер тиісті қызметтерді көрсеткен кезең аяқталғаннан кейін он екі ай ішінде толық көлемде төлеуге жататын сыйақылар (демалыс жәрдемақыларынан және үлескерлік құралдарымен өтемақы төлемдерінен басқа) және еңбекақы төлеу бойынша өзге қысқа мерзімді берешектер есепке алынады;

3430 – «Қызметкерлерге сыйақылар бойынша қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері», мұнда қызметкерлерге ақы төленетін жұмыста болмауы нысанында қысқа мерзімді сыйақылар төлеуге болжалды шығындар, сондай-ақ пайдаға қатысуға және сыйлық төлеуге болжалды шығындар және қызметкерлерге сыйақылар бойынша өзге қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері көрініс табады;

4230 – «Қызметкерлерге сыйақылар бойынша ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері», мұнда қызметкерлерге ақы төленетін жұмыста болмауы нысанында қысқа мерзімді сыйақылар төлеуге болжалды шығындар, сондай-ақ он екі ай немесе одан көп уақыттан кейін, қызметкерлер тиісті қызметтер ұсынған кезең аяқталғаннан кейін төлеуге жататын пайдаға қатысуға және сыйлық төлеуге арналған болжалды шығындар және қызметкерлерге сыйақылар бойынша өзге қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері көрініс табады;

2.10.4. Ашу бойынша талаптар.

Қызметкерлерге сыйақылар бойынша ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері ұжымдық келісім шартта қарастырылады:

- есеп саясатта кірістер мен шығыстар жағдайлары;

- белгіленген сыйақылар түрлері және төлем жағдайлары;

- баланста көрсетілген және есептелген сыйақыларға салыстыру тексеріс жасау.

2.11. Капитал

2.11.1. Кәсіпорында капитал қалыптасады:

жарғылық капиталдан;

қосымша төленбеген капиталдан

резервтік капиталдан (активтерді қайта бағалануы, бағам айырмашылық);

бөлінбеген табыс (залал).

Жарғылық капитал құрылтайшылардың салымдар сомасына тең, құрылтайшылық құжаттар негізінде қалыптасады.

2.11.2. Есеп шоттар.

Бухгалтерлік есепте қолданатын шоттар:

5000 – «Жарғылық капитал»;

5100 – «Төленбеген капитал»;

5200 – «Сатып алынған меншікті үлес құралдары»;

5300 – «Эмиссиялық кіріс»;

5400 – «Резервтер»;

5500 – «Бөлінбеген пайда (жабылмаған залал)»;

5600 – «Қорытынды пайда (қорытынды залал)».

2.12. Алдағы кезең шығындары.

Алдағы кезең шығындар –ол, есептік кезеңде жасалған шығындар, бірақ өзінің мәні бойынша алдағы кезеңге қатысты.

Бұларға жатады: - кепілдік сыйақылар, баспасөз шығындары.

Есептік принциптер.

Аладағы кезең шығындары есептеме бойынша қатысты мерзіміне қарай біркелкі есептен шығарылып отырады.

Есеп шоттар.

1620- «Алдағы кезеңдердің шығыстары», онда есепті жылдың ішінде қазіргі кезеңде жүргізілген, бірақ алдағы кезеңдерге қатысты шығыстар (сақтандыру ұйымдарына төленген сақтандыру сыйлықтары, жалдау ақысы және т.б.) есепке алынады;

2920 – «Алдағы кезеңдердің шығыстары», онда қазіргі есепті кезеңде жүргізілген, бірақ алдағы есепті кезеңдерге жататын шығыстар есепке алынады.

2.12.4. есептілікте ашу талаптары.

Алдағы кезең шығындары мерзіміне қарай қысқа мерзімді (12 айға дейінгі) және ұзақ мерзімді (12 айдан астам) баланста баланстық құнмен көрсетіледі.

2.13.1. Есептік принциптер.

Бастапқы есепке алынғанда қарыздар әділ құнмен есептеледі.

2.13.2. Қарыздардың тоқтатылуы.

Келісім шартта көрсетілген мерзімде өтеліп болған қарыздар жойылды деп есептеледі.

Есеп шоттар.

3010 – «Қысқа мерзімді банктік қарыз», онда бір жылға дейінгі мерзіммен алынған банктік қарыздар есепке алынады;

3020 – «Уәкілетті органның және (немесе) Ұлттық Банктің лицензиясыз банктік операцияларды жүзеге асыратын ұйымдардан алынатын қысқа мерзімді қарыздар», онда уәкілетті органның және (немесе) Ұлттық Банктің лицензиясыз банктік операцияларды жүзеге асыратын ұйымдардан алынатын қысқа мерзімді қарыздар есепке алынады;

4010 – «Ұзақ мерзімді банктік қарыздар», бір жылдан асатын мерзіммен алынған банктік қарыздар есепке алынады;

4020 – «Уәкілетті органның және (немесе) Ұлттық Банктің лицензиясыз банктік операцияларды жүзеге асыратын ұйымдардан алынатын ұзақ мерзімді қарыздар», онда уәкілетті органның және (немесе) Ұлттық Банктің лицензиясыз банктік операцияларды жүзеге асыратын ұйымдардан алынатын ұзақ мерзімді қарыздар есепке алынады.

2.13.3. Ашылуына талап.

Әрбір қарыз түрлері есеп саясатта қарастырылу тиіс (есептемеде қолданған әдістер, пайыздар, мерзімдері).

2.14. Алынған қарыздар бойынша шығындар.

2.14.1. Қарыздар бойынша шығындар – ол, келісім шарт бойынша қарыз алу барысындағы шығындар (пайыздар, басқады жағдайлар-сыйақылар):

- қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді;

- жеткізушілердің пайыздары;

- қарыз алу барысындағы қосымша сыйақылар;

- мүліктерді жалға алудағы сыйақы шығындары;

- инвестициялық мәміле бойынша сыйақы шығындары;

- пайыздар төлеу барысындағы бағам айырмашылықтар.

2.14.2. Құрылыс жұмыстары үшін берілген қарыздар дан басқа

қарыздар бойынша шығындар жасалған сәттегі мерзімде есептеледі - №23 ХҚЕС қолданылады.

2.14.3. Есеп шоттар.

7310 – «Сыйақылар бойынша шығыстар», онда қаржылық міндеттемелер бойынша шығыстар, мысалы, алынған қарыздар бойынша пайыздарды төлеуге арналған шығыстар көрсетіледі;

7320 – «Қаржылық жалдау бойынша пайыздарды төлеуге арналған шығыстар», онда активтерге қаржылық жалдау алынған шығыстар көрсетіледі, мәселен негізгі құралдарға;

2.14.4. Ашылу талаптары.

Қарыздар бойынша шығындар есеп саясатт қарастырылады.

2.15. Бағалаужәне шартты міндеттемелер мен активтер

Бағалау міндеттемелері дегеніміз көлемі белгісіз немесе мерзімі

Белгіленбеген міндеттемелер. Бұлар үш жағдайда қалыптасады:

1. Өткен мерзімде жасалып кеткен операциялардың нәтижесінен.

Бұл міндеттемелер кәсіпорынмен жоғары дәрежедегі мүмкіндікпен орындалуы.

Бұл міндеттемелердің құны (сомасы) сенімді және дұрыс бағалануы.

2.15.1. Кәсіпорын бағалау міндеттемелерді (резервті) қалыптастырды:

Бағалау міндеттемелері түрлері	Есептелу мерзімдері
1. Болашақ кезекті демалыс ақылардың резертері	Ай сайын
2. Жыл қорытыны бойынша жұмысшылырға ақы	1 рет Жылдық есеп беру алдында
3. Қызметкерлерге бағалау міндеттемелері	Жылына 1 рет
4. Басқада бағалау міндеттемелері (салықтық және сот жағдайлар)	Жылына 1 рет

Бағалау міндеттемелерде келесі жылға қалдық ауысып отырады. Жыл соңында әдеттегі дей түгендеу жасалады. Кәсіпорынға бұл міндеттеме болып танылады.

2.15.2. Есеп шоттар .

Бағалау міндеттмелер бойынша операциялар бухгалтерлік есеп шоттарды қарастырылған:

3420 – «Заңды наразылықтар бойынша қысқа мерзімді міндеттемелер», мұнда қарау мерзімі бір жылға дейін өтетін сот қуынулары бойынша резервті құрумен және қозғалысымен байланысты операциялар және заңды наразылықтар бойынша өзге қысқа мерзімді міндеттемелер көрініс табады;

3430 – «Қызметкерлерге сыйақылар бойынша қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері», мұнда қызметкерлерге ақы төленетін жұмыста болмауы нысанында қысқа мерзімді сыйақылар төлеуге болжалды шығындар, сондай-ақ пайдаға қатысуға және сыйлық төлеуге болжалды шығындар және қызметкерлерге сыйақылар бойынша өзге қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері көрініс табады;

3440 – «Өзге қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері», мұнда шоттардың алдағы топтарында көрсетілмеген өзге қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері есепке алынады.

4220 – «Заңды наразылықтар бойынша ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері», мұнда қарау мерзімі бір жылдан жоғары сот талап етулері және өзге ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері бойынша резерв құрумен және қозғалысымен байланысты операциялар көрініс табады;

4230 – «Қызметкерлерге сыйақылар бойынша ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері», мұнда қызметкерлерге ақы төленетін жұмыста болмауы нысанында қысқа мерзімді сыйақылар төлеуге болжалды шығындар, сондай-ақ он екі ай немесе одан көп уақыттан кейін, қызметкерлер тиісті қызметтер ұсынған кезең аяқталғаннан кейін төлеуге жататын пайдаға қатысуға және сыйлық төлеуге арналған болжалды шығындар және қызметкерлерге сыйақылар бойынша өзге қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері көрініс табады;

4240 – «Өзге ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері», мұнда алдағы шоттар топтарында көрсетілмеген өзге ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері есепке алынады.

2.15.3. Есептілікте ақпаратың ашылуы.

Қаржылық есеп беру барысында жысалатын ақпараттар:

резервтер түрлері;

резервтердің қозғалыстары (бастапқы қалдық, есептелуі, соңғы қалдық).

Дебиторлық берешек саудалық (әдеттегі қызметтермен байланысты) және саудалық емес (басқада жағдайлардан) болып бөлінеді.

Саудалық дебиторлық берешек бастапқы дұрыс құнмен бағаланады , кейіннен амортизациялық құнмен бағаланады (күмәнді талаптар бойынша резерв сомасына азайтылған проценттік ставка әдісі қолданылады).

2.16.1. Сатыпалушылар мен тапсырысшылардың қысқа мерзімді дебиторлық берешегі.

Мүнда бір жылға дейін мерзімі бар активтер және көрсетілген қызметтер үшін сатып алушылармен және тапсырысшылармен есеп айырысу бойынша операциялар және сатып алушылар мен тапсырысшылардың өзге қысқа мерзімді дебиторлық берешегі көрсетіледі. Дебиторлық берешек келісім шартта көрсетілген кіріс орындалғанда ғана танылады. Сатыпалушыларға ақшалай берілетін жеңілдіктер (бағаға жеңілдік, белгіленген мерзімінде төлеу жеңілдіктер) келісім шартта қарастырылу тиіс. Өткізілген тауарлар, өнім шот-фактурамен, накладноймен немесе жасалған жұмысты тапсыру актісімен расталады , осы құжаттарға көрсетілген сомалар төленуге талаптанады. Есептесу түрлері қол ақшамен немесе қолақшасыз түрлермен жасалады.

2.16.2. Күмәнді талаптар бойынша резервтер.

Күмәнді талаптар бойынша резервтер қалыптастырылады, егер сатыпалушы берешек соманы қайтаруға дәлел болса. Жыл соңында жасалған түгендеу нәтижесі бойынша резерв қалыптастырылады өткізілген өнім (жасалған қызметтердің) көлемінің пайызы бойынша, сатыпалушылардың дебиторлық берешегі бойынша және жеткізушілерге берілген аванстар бойынша.

Өткен жылдардың (есепке 3 жыл) күмәнді берешектерідің шығындары мен өткізілген өнім (жасалған қызметтердің) көлемінің орташа пайызы анықталады. Осы анықталған пайыз есептік жылдың өткізілген өнім (жасалған қызметтердің) көлеміне қолданылады.

2.16.3. Күмәнді берешектерді есептен шығаруы.

Төлем мерзімі асып кеткен, әлі түсім түспеген берешектер күмәнді болып танылады немесе осындай төлемдер сот әрекеттерден кейінде қозғалыс таппаса, берешек тұлғаның қаржы қағы шешім таппаса.

Күмәнді дебиторлық берешектер құжаттармен расталу тиіс: түгендеу мәліметтер, егер есептен шығарылатын болса кәсіпорын басшысының бұйырығы, сот шешімі. Күмәнді дебиторлық берешектер резерв арқылы есептен шығарылады, ал резерв қалыптастырылмаса кәсіпорынның кірістері мен шығындар есебінен.

Кәсіпорында күмәнді дебиторлық берешектер резерві есептік жылда толық пайдаланылмаса қалдық келесі жалға ауысады, мұндай жағдайда жаңа қалыптасатын резерв осы қалдық сомаға түзетілу керек.

Төленбей қалған кредиторлық берешек мерзімі өткен сон кәсіпорынның кірістер және шығыстар есебінен есептен шығарылу тиіс.

Егер дебиторлық борыш есептен шығарылып кеткеннен кейін төленсе мұндай сома төленген мерзімде кәсіпорын пайдасына апарылады.

2.16.4. Есеп шоттар.

1210 – «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа мерзімді дебиторлық берешегі», онда бір жылға дейін мерзімі бар активтер және көрсетілген қызметтер үшін сатып алушылармен және тапсырысшылармен есеп айырысу бойынша операциялар және сатып алушылар мен тапсырысшылардың өзге қысқа мерзімді дебиторлық берешегі көрсетіледі;

1260 – «Жалдау бойынша қысқа мерзімді дебиторлық берешек», онда ағымдағы кезеңде операциялық және қаржылық жалдау бойынша ағымдағы жалдау төлемдерін жүзеге асыру жөніндегі шығыстар есепке алынады;

1270 – «Алуға қысқа мерзімді сыйақылар», онда мыналар:

акциялар (қатысу үлестері) бойынша есептелген дивидендтер;

қаржылық жалдау бойынша есептелген сыйақылар, берілген қарыздар, сатып алынған қаржы инвестициялары, сенімді басқару және өзге есептелген сыйақылар жөніндегі дебиторлық берешектің қозғалысына байланысты операциялар көрсетіледі;

1280 – «Өзге қысқа мерзімді дебиторлық берешек», онда алдыңғы топтарда көрсетілмеген, бір жылға дейін мерзімі бар өзге дебиторлық берешек бойынша операциялар көрсетіледі, мысалы, алынған вексельдер бойынша, сақтандыру ұйымдарына сақтандыру төлемдерін жүзеге асыру бойынша берешек;

1290 – «Күмәнді талаптар бойынша резерв», онда күмәнді талаптар бойынша резервтерді құруға және оның қозғалысына байланысты операциялар көрсетіледі.

2180 – «Өзге ұзақ мерзімді дебиторлық берешек», онда алдыңғы топтарда көрсетілмеген өзге ұзақ мерзімді дебиторлық берешек бойынша операциялар көрсетіледі, мысалы сақтандыру ұйымдарына сақтандыру төлемдерін жүзеге асыру бойынша алынған вексельдер бойынша берешек.

2.16.5. Есептіліктің ашылуы.

Дебиторлық берешек есебі кәсіпорын кәсіби шаруашылық түріне қарай жасалады. Жеке қарастырылады:

сатыпалушылармен тапсырысберушілермен есептесулер;

- басқада дебиторлық берешектемен есептесулер.

2.17. Міндеттемелер (кредиторлық берешек).

Міндеттеме - өткен мерзімде жасалған шарушылық операциялардан пайда болған кәсіпорынның міндеттемесе, нәтижесінде экономикалық пайданы көздейді.Қаржылық есеп жасау барысында топтастырылады:

негізгі қызметте жеткізушілермен мердігерлермен есептесу;

басқада кредиторлармен есептесу.

2.17.1. Жеткізушілермен мердігерлермен есептесу.

Алынған құндылықтар мен (берілген аванстар), жасалған қызметтер үшін есептесу. Міндеттемелердің танылуы бастапқы құжаттар негізінде жасалады: келісім шарт, накладной, жасалған жұмыстардың қабылдау актісі, шот-фактура.

А)Қорлар сатып алынғанда – заң тұлғаның немесе кәсіпкердің – шот-фактурасы, накладной (чек), келісім шарт, автокөлік жұк құжаты, кедендік декларациясы.

б) Қорлар рыноктан сатыпалынса немесе бір жолғы талон негізінде жұмыс көрсетушілерден алынса барлық реквизитарын толық көрсеткен сатып-алу актісі, бір жолғы талонның көшірмесі немесе басшының қолымен расталған жазба парағы.

в) Қорлар жеке кәсіпкерден алынса : барлық реквизитарын толық көрсеткен сатып-алу актісі, басшының қолымен расталған жазба парағы.

2.17.2. Алынған аванстармен есептесу.

2.17.2.1. «Алынған қысқа мерзімді аванстар», мұнда тауарларды, шикізатты, материалдарды жеткізу, қызметтер көрсету негізінде, сондай-ақ тапсырысшыларға ішінара дайындық бойынша өндірілген өнімге ақы төлеу бойынша алынған аванстар және өзге алынған қысқа мерзімді аванстар есепке алынады;

Басқа аванспен байланысты міндеттемелер ұзақ мерзімді басқа міндеттемелер болып қарастырылады.

Алынған аванстардан қалыптастырылған міндеттемелер жойылады, толық кредиторлық берешек бойынша есептескен кезде. Алынған аванстар үшін тауарлар босатылса «Алынған қысқа мерзімді аванстар» шоты Д-леді, «Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді кредиторлық берешек» шоты К-леді.

2.17.3. Есеп шоттар.

3310 «Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді кредиторлық берешек»

3390 «Басқада қысқа мерзімді кредиторлық берешек» Прочая краткосрочная кредиторская задолженность

3510 «Алынған қысқа мерзімді аванстар»

4410 «Алынған ұзақ мерзімді аванстар»

ҚР Салық кодесіне «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» (2001 жылғы 12 маусым N 209-II) 11.12.07 ж.ҚР Заңдарымен енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен) сай жасалады.

2.18.1. Салықтар бойынша міндеттемелерді бухгалтерлік есептілік регистрларға түсіруі анықтама, есептеме және декларация негізінде жасалады.

2.18.2. Салыққа салу негіздемелері, салықтық есептің регистрлары (формалары), салықтық декларация жасалуы бухгалтериямен қалыптастырылады. Формалары толтырылып (кейінгі кезде көбінесе электронды түрде) салықтық комитетке тапсырылады. Тоқсан сайын салыстыру тексерістер жасалып отырады.

2.18.3. табысқа (пайдаға) салық.

Қаржылық есептілігінде кәсіпорын операциялар бойынша кәзіргі және келешектегі салықтық салдардың ескеріп отырады.

Қаржылық есептілігінде көрсетіледі:

- ағымдағы салық- кезеңдегі табыс үшін салыққа салынатын салық;

- кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер – уақытша айырмашылық салдарынан алдағы кезеңде төленетін салықтар.

2.18.3.1. есептік принциптері.

Табысқа есептелетін салық кәсіпорынның міндеттемесін көрсетеді. Бұл жерде есептік кезеңде салық бойынша есептелген шығындар ағымдағы салық бойынша есептеледі +,- шығын (пайда) кейінге қалдырылған салықтық сомалар көрсетіледі.

Кейінге қалдырылған салықтық салдардың нәтижесін тануы қаржылық есептілікте салықтық міндеттемелер мен активтердің пайда болуын білдіреді. Ол міндеттемелер мен активтердің баланстық құнмен салықтық салдардың айрмасынан пайда болады. Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер тек ұзақ мерзімді бөлімдерде қарастырылады.

2.18.4. Есеп шоттар.

1410«Корпорациялық табыс салығы», онда бюджетке артық төленген корпорациялық табыс салығын көрсетуге байланысты операциялар, сондай-ақ корпорациялық табыс салығын төлеу бойынша аванстық төлемдер көрсетіледі;

2810 «Корпоративтік табыс салығы бойынша кейінге қалдырылған салықтық активтер», онда мыналарға:

шегерілетін мезгілдік айырмаға,

алдағы кезеңге пайдаланылмаған салық залалдарын көшіруге;

алдағы кезеңге пайдаланылмаған салық кредиттерін көшіруге.

3110 «Төлеуге тиісті корпорациялық табыс салығы», мұнда төлеуге жататын корпорациялық табыс салығы есепке алынады;

4310 «Корпорациялық табыс салығы бойынша кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер», мұнда салық салынатын уақыттағы айырмаға байланысты болашақ кезеңдерде төлеуге жататын пайдаға салынатын салық сомасы есепке алынады.

2.18.5. Есептілікке қойылатын талаптар.

Кәсіпорынның кірістер және шығыстар есебінде салық сомасы көрсетіліп ғана қойылмайды, онда оның негізгі құрылымы ашылып көрсетіледі.

Кейінге қалдырылған салықтық активтер мен міндеттемелер бухгалтерлік баланстан жеке көрсетіледі.

2.19. Шығыстар.

2.19.1. Калькуляцияның объектілеріне жекеленіп есеп жүргізіледі.

Активтердің қолдануы бойынша жасалған шығындар есепте осыған орай жасалған кіріс мерзімінде (кезде) көрсетіледі. Шығыстар жіктеледі:

а) тікелей шығыстар - өнім өндіру барысында тікелей калькуляцияға кіретін шығындар - өнімнің өзіндік құнын қалыптастыруға тікелей байланысы бар. Мұндай шығыстар кірістер ескерілгенде ескеріледі.

б) кезең шығыстары - өнім өткізу бойынша жасалатын шығындар, әкімшілік шығындары, пайыздар бойынша шығындар. Бұл шығындар пайда болған мерзімде ескеріледі.

Өндірістік шығындар мен өндірістегі өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау да шығындарды толық көлемде есептеу әдісі қолданылады.

Яғни, өнімнің өзіндік құнына тұрақты да уақытша да шығындар ескеріледі. Уақытша шығындар - өндіріс көлемнің өзгерістерінен тікелей байланаста. Ал, тұрақты шығындар - өндіріс шығындарға жанама әсер етеді, өндіріс көлемі өзгерсе де бұл шығындар (үстеме) өзеріссіз қалады немесе шамалап өзгереді.

2.19.2. Өндірістік шығындар негізгі және көмекші болып бөлінеді.

Негізгі өндіріс – кәсіпорын ашылу барысында бағыттаған өнім өндірімі.

Аналитикалық есебі жеке өнімдер бойынша жүргізіледі.

Көмекші өндіріс – негізгі өндіріс үшін арнайы қажетті жұмыстар жасайды.

2.19.3. Үстеме шығындар есебі.

Үстеме шығындар – ол, негізгі және көмекші цех жұмыстары мен байланысты цех. Есебі 8040 «Үстеме шығыстар» шотында субшот қолданумен жүргізіледі:

804001- негізгі өндірістің үстеме шығындары;

804002 – көмекші өндірістің үстеме шығындары .
Әр бір цехтар бойынша жасалған үстеме шығындар есептік кезең соңында жинақталып тиісті шығындар шоттарына апарылады. Алдымен көмекші өндіріс шоттары жабылад, содан кейін негізгі өндіріс шоттары жабылады.

2.19.4. Кезең шығындары.

Кезең шығындары есептелген (жасалған) мерзімнің тауарлардың, өнімнің өзіндік құнында ескеріледі. Олар:

әкімшілік шығындар (7210) – кәсіпорынды басқарумен байланысты, өнімді өткізумен байланысты (7110), сыйақы түрдегі (7310) шығындар.

Кәсіпорынмен байланысты тараптар болып саналады, егер :

бір жақ тікелей немесе жанама делдал арқылы осы кәсіпорынды бақылайды немесе байланыста;

осы кәсіпорынмен үлесте немесе қаржылық және операциялық шешімдер қабылдауда әсер етуде.

Байланысты жақтардың (тараптардың) операциялары – төлем жасалды ма жоқ па, төленеді ма жоқпа, оған қарамай бір біріне қандайда бір ресурстарды алып-береді.

Бұларға к»сіпорынның құрылтайшылары жату мүмкігн

2.21. Есепті күненнен (мерзімнен) кейінгі әрекеттер (оқиғалар).

2.21.1. Есепті мерзімнен кейінгі оқиғалар – бұл қаржылық есептілігі жасалып және беріліп болғаннан кейіннен де жасалынатын қандайда бір қаржылық жағдайға әсер ететін әрекеттер.

Баланс мерзімі болып қаржылық есептіліктің жасалған құны саналады.

2.21.2. Мұндай оқиғалардың екі түрі болады:

1. Әрекеттер есептік мерзімде болғаны (есептік мерзімнен кейін түзетіледі).

Мысалы, есептік мерзімнен кейін сот шешімі қабылданды , есептік мерзімде кәсіпорында бұл жағдай болды

2. Әрекеттер, есептік мерзімнен кейін пайда болғаны(есептік мерзімнен кейін түзетілмейді).

Мысалы :

қаржылық есептілік жасалып жатқанда және тапсырылып жатқан арада қаржылық активтердің құны өзгеруі;

қаржылық активтер мен негізгі құралдардың үлкен көлемде алынуы немесе босатылуы;

өрт немесе апатты жағдайлар салдарынан кәсіпорын активтерінің әсерлі бөлігі жойылғанда.

Мұндай жағдайда қаржылық есептілік түзетілмейді, түсініктеме хатта толық ақпарат беріледі.

2.21.3. Есепті мерзім аяқталғаннан кейінгі әрекеттер көрсету барысында маңыздылық принципы қолданылады.

Яғни, барлық қаржылық есептілікке маңызды әсер ететін әрекеттер қаржылық есептілікте көрсетілу тиіс.