²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû Áiëiì æ¸íå ¹ûëûì ìèíèñòðëiãi “Ñûðäàðèÿ” óíèâåðñèòåòi

Студенттердің білімін бақылау, бағалау: СӨЖ, тестілік бақылау (Т), рефераттар (Р), коллоквиум (К), глоссарий (Г) т.б. оқытушыға тапсыру кестесі әр аптаның

Сәрсенбі – 15³⁰ – 17³⁰ – 109 ауд.

Жұма - 16³⁰ – 18⁰⁰ – 109 ауд

күндері жүргізіледі.

Қолданылатын әдебиеттар:

Негізгі:

1. 
   Исаев С. “Қазақ әдеби тілінің тарихы” Алматы 1996ж.
   
2. 
   Р.Сыздықова. XVIII-XIXғ.Қазақ әдеби тілінің тарихы” Алматы1984ж.
   
3. 
   Қ.Жұмалиев. “XVIII-XIXғасырлардағы қазақ әдебиеті” Алматы1967ж.
   
4. 
   М.Балақаев. “Қазақ әдеби тіл және оның нормалары” Алматы 1984ж3 5.Р.Сыздықова “Қазақ әдеби тілінің тарихы” Алматы 1993ж.
   

7.Қ.Өміралиев. “XV-XIXғасырлардағы қазақ поэзиясының

1.Сыздық Р. Абай және қазақтың ұлттық әдеби тілі. А., 2004 ж.

2.Исаев С. Қазақ әдеби тілінің тарихы. А., 1989,1996 ж.

3.Қалиев Ғ., Боранбаева Г. Қазақ әдеби тілінің тарихы. Практикалық курс. А., 2001 ж.

4.Мұхамбет – Кәрім Х. Диалектология мен қазақ әдеби тіл тарихы мәселелері. А., 2001 ж.


БІРІНШІ АРАЛЫҚ БАҚЫЛАУ

№1. Жаттығу орындау

Шалқар деген кең төскей, мол жайлау құлпырып тұр екен. Өзені тұнық, бұлағы тастай суық, көгалы ұшан-теңіз, ұзыны мен көлденеңі бірдей, құнан шаптырымдай. Шалқар десе шалқар еді. Күндіз-түні айықпай, самал боп есетін Арқаның майда қоңыр желі Шалқарда, әсіресе рақат лебіндей майысып желпитін. Төрінде бетелегі белестері бар - жасыл жібек толқынындай. Осы Шалқарға биыл қонған ауылдар көп екен. Абайлар өз ауылын тапқанша қалың ауылы аралап өткен

(М. Әуезов).

2. Мұрат Купциановты сабасына қайта түсуін тосып темек тартты. „Бәрінен осы сен қиын болмасың не қылсын, шіреніп желкеден тартасың да отырасың -ау” деді ішінен. Купцианов оң қабағын көтеріп, Мұратқа қарап, сәл ойланып қалды. „Бірден басылып қалғаны ма? Әлде айласы ма? Қырдың аңы әккі, қу да, болушы еді”. Кенет оған осы бір аңғыт өжет жанға өз көргендігін аңғартып, майдан жағдайы туралы әріден сезгенін айтып, ұғындырғысы келді (Т.Ақтанов).

2.Қазақ әдеби тілінің лексикалық нормалары

3.Қазақ әдеби тілінің грамматикалық нормалары

3.Сөздердің стилистикалық мәні

4.Қазіргі қазақ әдеби тіліндегі функционалдық стильдердің түрлерін нақты мысалдар талдау арқыл түсіндеріңіз.

5.Диалектизмдердің қарапайым сөздер мен варваризмдердің мәнін ашып, әдеби тілге қатысын түсіндіріңіз

А) 19-ғ 2- жартысында

б)20-ғ 1-жартысында

в) 19-ғ

2. Жазба әдебиет арқылы жүйелі қалыпқа түскен стильдік тармақтары бар, қоғамдық қызметі әралуан тіл

а)әдеби тіл

б)әдеби норма

в)әдеби стиль

г)кітаби тіл

3. Тіл әдеби болу үшін қанша белгі болу міндетті?

А)4

в)3

4. Тілдің жазба түрінің әдебиліктің бірден-бір негізгі критериі бола алмайды, әдеби тілдің ауызша және жазбаша түрі олардың тек өмір сүру формалары ғана деп айтқан кім?

А) Исаев

б) Сыздықова

в)Сауранбаев

г)Балақаев

5. Көркем шығармаға қойылатын шарттар мен талаптардың ең бастысы

а) тіл шеберлігі

б)автор тілі

в) тіл көркемдігі

г)әдеби тіл ерекшелігі

6. Әдеби тілдің құндылығы сол – оның нормаларын меңгерген адам оны жазба тілде ғана емес, ауызекі тілде қолдана береді деп пікір айтқан

а) Будагов

б) Балақаев

в)Томанов

г)Жанпейісов

7. Жанпейісов көркем әдебиет стиліне тән сөздерді мағынасына және стильдік қызметіне қарай нешеге бөлді?

А)4

в)6

8. Көпшілік қолданатын сөздерді көрсетіңіз

а)тау, тас

б)өрен, ләззат

в)әкетай, байғұс

г)жарымес, тау

9.Әдеби тіл ұғымын қалай түсінесіз?

а) еуропалық түсінкегідей тек жазба тіл, яғни хатқа түісіп өңделген тіл жатады.

б) тарихи жазба ескерткіштердің тілі жатады

в) кітаби шығармалардың тілі жатады

г) ауыз әдебиетінің тілі, ауызша тараған әдеби тіл жатады

10.Әдеби тіл туарыл төмендегі анықтамалардың қайсысы оның статуысна сай келеді.

а)халықтың әдебиетке түсіп қалаптасқан тілі

б) жазба әдеби тіл арқылы жалпыға ортақ нормалары қалыптасқан, стильдік нормалары сараланған, қоғамдық қызметі әр алуан халық тілінің жоғары формасы

в) жеке бір индивидтің ақиқат жайды өз көңіліше , пікір тйіндеуінен өткізіп барып, өзінше бір үлгі формада беру тілі

г)дұрыс жауабы жоқ

11.қазақ әдеби тілінің қалыптасу тарихы қай кезден басталады?

а) көне түрік дәуірінен хүндар мемлекеті кезінен

б) ХҮІІІ ғасырдан

в)ХІХ ғ. 2-жартысынан

г) ХХ ғасырда Қазан революциясынан кейін

12. Қазақ әдеби тілінің даму дәуірлері қандай?

а) 3 дәуірден тұрады:1.ХІХғ. 2-жарт. Дейінгі

2. ХІХ ғ. 2-жарт. ХХғ. 20-жыл. Дейін

3. Кеңестік дәуір

б) 4 кезеңнен тұрады: 1. ХҮІІІ ғ. 2-жарт. ХІХ ғ. жарт. Дейін

2. ХІХ ғ. 2-жарт

3. ХХ ғ. басын.

4. Қазан революциясынан кейінгі

в) 3 дәуірден тұрады: 1. Абай заманы дейінгі көне әдеби тілі

2. ХІХ ғ. 2-жарт. ХХ ғ. алғашқы жылд. әдеби тіл

3. Қазіргі әдеби тіл

г) 2 дәуір, 3 кезеңнен тұрады. 1. Қазақ халқының ұлтықкезеңіне дейінгі әдеби тіл, өз ішінен 2 кезеңге бөлінгеді: 1) ХҮ-ХҮІІІ 1-жарт. 2) ХҮІІІ ғ.ү 1-жарт. әдеби тіл

2. Қазақ халықының ұлттық кезеңіндегі әдеби тіл, ол ХІХ ғ. 2-жарт басталып, бүгінгі әдеби тілге ұласып отыр.

13.Қазақ әдеби тілінің бұрынғы және осы күнгі формалары қандай?

а) ортаазиялық түркі жазба дәстүріндегі қазақтың ескі жазба әдеби тілі

б) қазақ ауыз әдебиетінің тілі

в) қазақтың жаңа жазбаәдеби тілі

г) осы айтылғандардың бәрі


Көне түрік жазба

ескеркіштерінің тілі

№2. Коллоквиум

1.Әдеби тіл деген не? Ол жайындағы пікірлер.

2. Әдеби тілдің функционалды стильдердің түрлері

3.Көне түрік жазба ескерткіштері олардың түрлері

4.Көне түрік жазба ескерткіштерінің зерттелу жайы

5. Көне түрік жазбалар тілі мен қазақ тілінің құрылымдағы ұқсастықтары мен айырмашылықтары

6. Орхон - Енесей жазбалары тілінің қазақ ауыз әдебиетінің эпостық, шешендік, тұрмыс-салт т.б. жанрларындағы көрінісі.

7.Көне түрік жазбаларындағы тілдік нормалардың қазақ тілінің, қазақ әдеби тілінің нормаларындағы ізі, тигізген әсері.

8. Көне түрік жазба ескерткіштері тілінің қазақ тіліне қатысы

9. Көне түрік жазбаларының тілі не себепті қазақ әдеби тілінің тарихи бір арансы болаып табылады?

10.Көне түркі жазбалары мен қазақ ауыз әдебиетіндегі жанрлық ұқсастық, сәйкестіктер қандай?

2. Көне түркі жазбалары мен қазақ тіліндегі ұқсастық, сабақтастық, сөз түрлендіруші формалардан жүйелі түрде көрінуі

3 Көне түркі жазбаларындағы поэзия үлгілері мен түркі тайпаларына тән ежелгі ауыз екі поэзия өнерінің алғашқы болып табылуы

4. Көне түркі жазбаларының тілі қазақ әдеби тілінің тарихи бір арнасы болып табылады.

5. Көне түркі жжазбалары мен қазақ ауыз әдебиетіндегі жанрлық ұқсасатық, сәйкестіктер

6. Көне түркі жазбалар мен қазақ ауыз әдебиетіндегі көркемдеуіш- бейнелеуіш

7. Көне түрік жазба ескерткіштері, олардың түрлері

8. Көне түркі жазба ескерткіштері тілінің зерттелу жайы

9. Орхон – Енесей жазбалары тілінің қазақ ауыз әдебиетінің эпостық, шешендік, тұрмыс-салт т.б. жанрларындағы көрінісі

10. Көне түркі жазба ескерткіштер жөнінде айтылған пікірлер.

№3. Реферат тапсырмалары

2. „Құтадғу білік” (ХІ ғ.), оның қазақ әдеби тілі тарихына қатысы

3. „Диуани лғат ит-түрік” (ХІ ғ.), оның қазақ әдеби тілі тарихына қатысы

4. Ясауи хикметері (ХІІ ғ.), оның қазақ әдеби тілі тарихына қатысы

5.”Хусырау уа Шірін” (ХІҮғ.), оның қазақ әдеби тілі тарихына қатысы

6.”Кодекс куманикус” (ХІІІ ғ.), оның қазақ әдеби тілі тарихына қатысы

7.”Оғызнама” (ХІҮ ғ.), оның қазақ әдеби тілі тарихына қатысы

8.”Мухабатнама” (ХІҮ ғ.), оның қазақ әдеби тілі тарихына қатысы

9. ”Гүлстан би-т-турки” (ХІҮ ғ.) оның қазақ әдеби тілі тарихына қатысы

10.”Һибатул-хақайық”, оның қазақ әдеби тілі тарихына қатысы

11. „Китаб ал-идрак ли-лисан ал-атрак „(ХІҮ ғ.) оның қазақ әдеби тілі тарихына қатысы

12.Х-ХІІ ғ. Қараханидтер мемлекеті кезідегі түрік жазба ескеткешітері

13. Қараханидтер дәуіріндегі жазба ескерткіштердің әдеби- тілдік сипаты

14. Қараханидтер дәуіріндегі жазба ескерткіштердің қазақ әдеби тілне

қатысы

15. ХІІІ-ХІҮ ғ. Алтын Орда дәуіріндегі түрік жазба ескерткіштері

17. Алтын Орда дәуіріндегі жазба ескерткіштердің қазақ әдеби тілдіне қатысы

1. 
   Тәңірінің жәрдемімен айтамын Етістіктің жасалымында өткен шақ етістіктерімен бұйрық рай формалары негіз болады дедім. Осыған байланысты өткен шақтың бас әрпі а-лы болса, келер шақ етітігі де , тұйық райда да а-лы болады. Өткен шақ етістігінің бас әрпі у-лы болса, тұйық рай да у-лы болады. Сол себепті бас әрпі а-лы барды өткен шақ етістігінің келер шақ тұлғасы да а-лы: барыр егер бас әрпі у-лы: турди болса, келер шақ та у-лы: турар, тұйық рай да у-лы: тұрмақ болады.
   
2. 
   Соңында –лығ қосымшасы бас сөздер иелік мағынасында да, істелген іс мағынасында да айтылады. Олар өзінше тағы бірнеше түрге бөлінеді, оларды айтпаса түсіну қиын.
   

Екіншісі істелген іс мағынасында.Мысалы: қуруғлығ йа-құрылған жай, сарығлығ ер-сару ауруына ұшыраған адам сияқты.

Үшіншісі – мекен мағынасында. Мысалы: тарығлағ – егіндік, туруғлағ – тұрақ, тұратын жер.

3. 
   Түріктер түйені тәві десе, оғыздар тәвә дайді. Түріктер бардым десе, оғыздар бардым дейді. Бұл ережеге қайшы. Арғулар бардум дейді. Бұл тайпалар арасындағы айырмашылық осындай.
   
4. 
   Шынында, һ әрпі түрік тілдерінде жоқ. Тек ер аһлады – ер аһ ұрды дегенде ғана қолданылады. Үкіні уһі деп айтатындар да бар, бірақ негізгі түріктер укі дейді. Қожан мен қанжаң тілдерінде һ әрпін қолдану бар, бірақ олар негізгі түріктер емес, түріктер өлкесіне келгендер.
   

№4. Тест тапсырмалары

а)Орхон-Енисей

б)Орта ғасырлардағы жазбалар

в)15-19ғ түркі тілі мұралары

г)барлығы

2. Түркі тілдерінің жеке халық тілдері болып қалыптасқан дәуірі

а)15-16ғғ

б)16-18ғғ

в)15-13ғғ

г)15-18ғғ

3. Әр халықтың фонетикалық ерекшеліктері ажыратылған дәуір

а)16ғ

в)18ғ

4.Баскаков түркі тілдерінің эволюциясын неше кезеңге бөледі?

а)3

б)2

г)6

а)3

в)5

6.Сауранбаеа әдеби тіл тарихын нешеге бөледі?

А)3

б)4

г)7

А 9.

В 16.

Д 12.

А А.Құнанбаев.

Б М.Қашқари.

В Ы.Алтынсарин.

Г Шалкиіз.

Д Доспамбет.

9.. «Китаб Аттуһфа-уз закиа фил-луғат-ит туркийа» еңбегінде қазіргі қазақ тілмен фонетикалық ерекшеліктерімен бірдей келетін тұстары қандай?

А Сөз соңында ғ-ның түсіп қалуы.

Б Сөз ортасында д-ның орнына й-дің қолданылуы.

В Сөз басында қатаң дыбыстардың қолданылуы.

Г Көптік жалғауларының көп вариантты болып келуі.

Д Көптік жалғаулардың үндестік заңына бағына қосылуы.

10. Келтірілген анықтама жазба дәстүрлердің қайсысына тиісті?

Жалпы халықтық сипат ала алмаған, белгілі бір кезеңдерге жазба тілде, кейде жекелеген шығарма тілінде қолданылған араб-парсы сөздері мен формалары, туыстас халықтардың тілінен көрсететін кейбір жеке сөздер мен грамматикалық формалар.

А Кітаби тіл дәстүрінде.

Б Қыпшақ тілінде жазылған шығармалар.

В Қазақтың ұлттық әдеби тілінде.

Г Көне түркі әдеби тілі.

Д Барлық жауаптар дұрыс.

11. Жалпы әдеби тілдің қалыптасуының негізгі неше жолы бар.

а) 3 жолы

б) 5 жолы

в) 4 жолы

г) 2 жолы

д) 6 жолы

12. Осы күнгі ұлттық әдеби тіл қай кезден басталады.

а) ХІХ ғ 2-жартысынан

б) Ү-ХІІІ ғғ

в) Х-ХҮ ғғ

г) ХІХ ғ 1-жартысынан

д) ҮІІ-Х ғғ

13. Осы күнгі ұлт болып қалыптасқан халықтардың әдеби тілдерін неше кезеңге бөліп қарайды.

а) 2 кезеңге

б) 3 кезеңге

в) 4 кезеңге

г) 5 кезеңге

д) 7 кезеңге

14. Н.Сауранбаев қазақтың толық мағынасындағы әдеби тілін қай кезден бастады деді.

а) ХҮІІІ ғ 2-жартысынан

б) ХҮІІІ ғ 1-жартысынан

в) ХІХ ғ 1-жартысынан

г) ХХ ғ 1-жартысынан

д) ХХ ғ 2-жартысынан

15.Ауызша әдеби тілдің негізгі стилдік тармақтарын көрсет

а) көркем поэзия мен ішінара шешендік сөздер

б) көркем проза стилі, көркем поэзия стилі

в) кеңсе-іс қағаздары мен шешендік сөздер

г) ғылыми стиль мен көркем поэзия стилі.

д) барлық жауаптар дұрыс.

16. Көрсетілген қазақ әдеби тілнің кезеңдері классификациясы авторы кім.

1-кезің-15-17 ғ.

2-кезең -18 ғасырдан 19 ғасыодың 2-ші жартысына дейін

3-кезең -19 ғ. 2-ші жартысынан Қазан төңкерісіне дейін

4-кезең- Советтік дәуір

А. Р.Сыздықова.

Б.С.Исаев.

В. С.Аманжолов.

Г. М.Балақаев.

Д Қ. Жұбанов.

17.Махмуд Қашқаридің «Дивану лұғат-ат түрк» қай жылы жазылды?

А. 1072-74 жылдар.

Б. 1074-76 жылдар.

В. 1076-78 жылдар.

Г. 1076-77 жылдар.

18. М.Қашқари сөздігінде «өзге түркі тілдерінде й қолданылатын жерде, ол тілде н қолданылады дегенде қайсы тілді назарда тұтқан?

А. Арғулар тілін.

Б. Ягмалар тілін.

В. Бұлғарлар тілін.

Г. Оғыз тілін.

Д. Қарақұлықтар тілін.

19. Келтірілген үзінді қай дәуірдің жазба әдеби тілі дәстүрінде жазылған және авторы кім?

Абибнің йэрі аты йугнак эрур,

Сафалық ғажаб йэр көңүлләр йүрүр.

А. Қараханидтер дәуірі, А. Югнаки.

Б. Қараханидтер дәуірі Ж.Баласағұн.

В. Монғол шапқыншылығы дәуірі, Ә.Бахадурхан.

Г. Монғол шапқыншылығы, Қ.Жалайири

Д. Барлық жауаптар дұрыс.

20. Академик В.В.Радлов қараханидтер кезеңіндегі түркі тілін қандай диалектілерге бөліп қарады?

А. 1.Солтүстік, 2. Оңтүстік. 3-Аралас.

Б. 1.Солтүстік батыс, 2 Оңтүстік шығыс.

В. 1.Батыс. 2.Шығыс.

Г. 1.Аралас. 2.Солтүстік шығыс. 3.Оңтүстік шығыс.

Д. 1. Ол кездегі түркі тілдері бір диалектіде сөйледі деп айтты.

21. М.Қашқаридің «Түркі тілдерінің салыстырмалы сөздігі» қайсы әдеби тілде жазылады?

А. Араб әдеби тілінде.

Б. Парсы әдеби тілінде.

В. Қыпшақ әдеби тілінде.

Г. Түркі әдеби тілінде.

Д. Көне түркі әдеби тілінде.

22. Хорезмидің «Мұхаббат-намесі» қай кездегі әдеби тілде жазылған?

А. Монғол шапқыешылығынан кейінгі ортағасырлық жазба әдеби тіл.

Б. Көне түркі дәуіріндегі әдеби тілде.

В. ХҮІ ғасыр түркі халықтары әдеби тіл дәстүрі

Г. ХҮІІІ ғасыр түркі халықтары әдеби тіл дәстүрі.

Д. Қараханидтер дәуіріндегі әдеби тілде.

23. Сейф Сарайдың «Гүлистан бит-түрки» поэмасы нешінші
ғасырда жазылған?

А. ХІҮ

В. ХҮ

Д. ХҮІІІ

А. ХІҮ ғасырдың басында латын әріпімен.

Б. ХҮ ғасырдың басында кирилл әріпімен.

В. ХҮІІ ғасырдың басында, араб әріпімен.

Г. ХҮІ ғасырдың басында, көне ұйғыр жазуымен.

Д. ХІІ ғасырдың басында, грек әріпімен.