Д. Х. Кушмурзина К. Б. Шинбулатова

Оқу-әдістемелік құрал болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін даярлайтын жоғары оқу орындарының күндізгі және сырттай оқу бөлім студенттері мен оқытушыларына арналған.

Хаттама № 7 «31» мамыр2018 ж.

© ҚМПУ, 2018

КІРІСПЕ...........................................................................................................4

ДӘРІС КЕШЕНІ........................................................................................7-102
I тарау. ОҚУ ЖӘНЕ ТІЛ ДАМЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ

1. Әдебиеттік оқуәдістемесі курсының оқу пәні және ғылыми пән ретіндегі сипаттамасы................................................................................7

2. Әдебиеттік оқу пәнінің мақсат-міндеттері мен базалық мазмұны.....................................................................................................22

3. Оқудың түрлері және оқу сапалары....................................................38

4. Бастауыш сыныптарда мәтінмен жұмыс жасаудың әдебилік және психологиялық-педагогикалық негіздері...................................................9
II тарау. КӨРКЕМ ШЫҒАРМАЛАРДЫҢ КЕЙБІР ТҮРЛЕРІН ОҚЫТУ

1. Бастауыш сыныптарда көркем шығармалармен жұмыс әдістемесі..................................................................................................58

2. Сыныптан тыс оқу әдістемесі..............................................................94
СЕМИНАР-ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР......................................................103

СОӨЖ-ның ҮЛГІ ТАҚЫРЫПТАРЫ.............................................................115

СӨЖ-ның ҮЛГІ ТАҚЫРЫПТАРЫ...............................................................116

ӨЗІН-ӨЗІ ТЕКСЕРУГЕ АРНАЛҒАН ТЕСТ СҰРАҚТАРЫ...........................118

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР............................................................128

ҚОСЫМША..................................................................................................129

Еліміздің өз тәуелділігіне қол жеткізіп, саяси-әлеуметтік және экономикалық дамудың жаңа кезеңіне қадам басқан уақытта терең білім, сауатты ұрпақ тәрбиелеу – негізгі міндеттердің бірі.Әлемдік саяси аренада Қазақстан Республикасының өзіндік салмағын пайымдау оның ұлттық білім жүйесінің жоғары дәрежеде дамуымен байланысты.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев ел халқынаЖолдауында «Қазақтың ел болуы, ұлт тағдыры – оның келешек мектебінің қалай болып құрылуына тіреледі.» - деп атап көрсеттіЕгемендіктің тұғыры тұрақталып, мемлекеттің іргесін нығайту және қазіргі уақыттағы жаһандану жағдайында ұлттық бірегейлікті, тұтастықты сақтау, ұлттық сананың сарқылмауы, тіл мен ділдің баянды болуы үшін мектеп қабырғасында елжандылық тәрбие идеяларының санасына дарытуда әдебиеттің алатын орны ерекше.

Бастауыш сыныптың «Әдебиеттік оқу» пәні бағдарламасы көркем әдеби шығармаларды қамтыған. Әдеби шығарма, түрлі бейнелер, олардың іс-әрекеті арқылы өмірді түсінуге көмектеседі. Жазушының идеясы, көңіл-күйі шығарманың мазмұны арқылы оқушыға беріледі, сөйтіп оларда алуан түрлі сезім, ой туғызады, дүниеге көзқарасын қалыптастырады. Көркем шығарманың мұндай ерекшеліктері бастауыш сыныптарда олардың өзіндік әдістемесін қажет етеді. Бүгінгі жас ұрпаққа жан-жақты білім беру, тәрбиелеу – әрбір ұстаздың басты міндеті.

«Әдебиеттік оқу» пәнін оқыту мақсаты – қазіргі өзгермелі қоғам жағдайында өзіндік белсенділігін көрсете алатын, халқымыздың тарихын, дәстүрін, өнерін, әдебиеті мен мәдениетін ұлттық құндылық ретінде бағалап, құрметтей білетін, әдеби көркем туындыда бейнеленген құбылысты эстетикалық тұрғыда қабылдауға қажетті білім, білік, дағдыларымен қаруланған, оқырмандық талғамы терең, жан-жақты дамыған дара тұлға қалыптастыру.

«Әдебиеттік оқу» пәні бастауыш сынып оқушыларының ауызша және жазбаша тілін дамытуды, яғни сөздік қорын байытуды, байланыстыра және грамматикалық тұрғыдан жүйелі сөйлеуге үйретуді, сөйлеу мәдениетін қалыптастыруды көздейді. Ұлттық тәрбие, рухани-мәдени құндылықтар, ана тілі және қазақ халқының салт-дәстүрі негізінде сусындаған жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал етеді. Адамның ішкі рухани жан дүниесі байлығын ашуға, адамгершілікке тәрбиелеуге, тілі мен қиялын дамытуға мүмкіндік береді.

«Әдебиеттік оқу» пәнінің мақсаты – дұрыс, түсініп, мәнерлеп және шапшаң оқуды меңгерту, оқушыны шығарма авторының көзқарасын түсінуге жетелеу және мәтінді қабылдаушы оқырман ретінде тәрбиелеу, көркем-шығармашылық және танымдық қабілеттерін дамыту, сөз өнеріне деген қызығушылығы мен эстетикалық талғамын қалыптастыру, сөйлеу әрекетінің барлық түрлерін жетілдіру, ұлттық және жалпыадамзаттық құндылық пен рухани-адамгершілік тәрбие беру.

Бастауыш сынып оқушыларына әдебиет саласынан білім беріп, жан-жақты тәрбиелеу мақсатын іске асыратын – бастауыш сынып мұғалімі. Сондықтан бастауыш сыныпта «Әдебиеттік оқу» пәнін оқыту үшін болашақ бастауыш сынып мұғалімдерініңжоғары оқу орнында кәсіби және пәндікқұзыреттіліктерін дамытып, олардың әдістемелік шеберліктерін жетілдіретін бірден бір пән, ол – «Әдебиеттік оқу әдістемесі» пәні.

Әдебиеттік оқуәдістемесі болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін даярлауда қажетті оқу пәндерінің бірі болып табылады. Бұл пән таңдаулы пәндер қатарына жатады.

Әдебиеттік оқу әдістемесі – көне ғылымдардың бірі. Әдебиет пен әдебиетті оқыту ғылымы және пәні уақыт идеясымен байып, өзгеріп, түлеп отырады. Әдебиетті ғылым ретінде оқыту әдістемесі оқытудың теориясы мен жалпы принциптерін негіздейтін дидактика, әдебиет тарихы, теориясы, әдіснамасын қарастыратын әдебиеттану, тарих, тіл, музыка, бейнелеу өнерімен тығыз байланысты. Психологиямен әдебиеттік оқу әдістемесі екі аспектіде тоғасады.

Оқыту – екi жақты процесс, сондықтан оның сапасы өткiзiлетiн сабаққа деген оқушылардың көзқарасына, олардың таным белсендiлiктерiнiң деңгейiне, оқытушы еңбегiнiң дидиктикалық тұрғыдан жетiлдiрiлуiне тiкелей байланысты.Қазiргi жаңа технологияның басты мақсаты – баланы оқыта отырып, оның еркiндiгiн, белсендiлiгiн қалыптастыру, өз бетiнше шешiм қабылдауға дағдыландыру. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту оқушының танымдық белсендiлiгiн, сабаққа қызығушылығын аттыруға көмектеседi.

Әдебиеттік оқу әдістемесі – ғылым саласымен тығыз байланысқан. Себебі, ғылымның қай саласын алсаңыз да теориялық және қолданбалы практикалық мәндес болады деп білсек, әдебиеттік оқу арқылы оқушыға көркем шығарманы оқытуды қалыптастыру әрі теориялық, әрі қолданбалы жүйесін бірлікте қарастырумен қатар оның өнер екендігін де ескерген жөн. Өйткені игерілуге тиісті ұғым, сөздің мәні, айтылмақ ой-түсінік оқушыға әсер етерліктей болса, ол тиісті деңгейде көңіл толқытып, тереңірек ойланады. Сондай-ақ әсер санаға ерекше ықпал етеді. Әсердің нәтижесі бір жағынан тұлғаны әрекетке итермелесе, екінші жағынан пәнге деген қызығушылықты арттырып, көркем шығарманы оқуға талпындырады.

Оқу-әдістемелік құрал Қазақстан Республикасының мемлекеттік Жалпыға міндетті білім беру стандарты (Жалпы бастауыш білім) талаптарына сәйкес студенттерде бастауыш сыныптың «Әдебиеттік оқу» пәні бойынша болашақ бастауыш сынып мұғалімі ретінде сабақтарды ұйымдастыру құзыреттіліктерін қалыптастыруға негізделеді.

Оқу-әдістемелік құралда пәннің мазмұны, мақсат-міндеттері айқындалып, теориялық материал (дәріс кешені), семинар-практикалық сабақтар, СОӨЖ, СӨЖ-ның үлгі тақырыптары, өзін-өзі тексеруге арналған тест сұрақтары,пайдаланылған әдебиеттер тізіміжәне қосымша қамтылған. Қосымшада студенттердің мәнерлеп оқуларын дамытуға арналған және көркем шығармаларды жан-жақты талдап, танымдық-шығармашылық жұмыс жасауларына қажетті әңгімелер, ертегілер, мысалдар мен өлеңдер берілген.

«Әдебиеттік оқу әдістемесі» оқу-әдістемелік құралы жаңартылған білім беру беру бағдарламасына негізделіп, оқытудың жаңа жүйесіне бағытталған болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне тиімді көмекші құрал болып табылады.