Д. Н. Аяганов., доктор PhD, доцент
жүктеу/скачать 6.23 Mb.
|
| І ТАРАУ. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ДАМУЫ ПӘНІ. ПӘННІҢ ҚЫСҚАША ДАМУ ТАРИХЫ
ЖАС ЕРЕКШЕЛІК АНАТОМИЯСЫ ЖӘНЕ ФИЗИОЛОГИЯСЫ Адам анатомиясы – бұл адам ағзасының формалары мен құрылымы, пайда болуы және дамуы туралы ғылым. Анатомия адам денесінің сыртқы формалары мен пропорцияларын, оның бөліктерін, жеке мүшелерін, олардың құрылымын, микроскопиялық және ультрамикроскопиялық құрылымын зерттейді. Жас ерекшелік анатомиясы адамның денесінің құрылымын, оның ағзаларын өмірдің әртүрлі кезеңдерінде, эмбриондық кезеңнен бастап кәрілікке дейін қарастырады, сыртқы ортаның әсерінен ағзаның жағдайын зерттейді. Физиология – тірі ағзалардың, олардың жеке жүйелерінің, мүшелерінің, тіндерінің және жасушаларының жұмыс істеу заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Жас ерекшелік физиологиясы әртүрлі жас кезеңдерінде және өзгеретін сыртқы орта жағдайында адам ағзасындағы функционалды қатынастарын физиологиялық механизмдерімен түсіндіреді. Гигиена - бұл анатомия мен физиологияның кешенді біліміне негізделген денсаулықты сақтау туралы ғылым. Мектеп гигиенасы – бұл денсаулықты қорғауға және нығайтуға, балалар мен жасөспірімдер ағзасының функционалды мүмкіндіктерін үйлесімді дамытуға және жетілдіруге бағытталған гигиеналық стандарттар мен талаптарды әзірлеу мақсатында ағзаның, баланың сыртқы ортамен өзара әрекеттесуін зерттейтін ғылым. Оқушылардың үйлесімді дамуы және олардың денсаулығын нығайту мәселелерін шешуде орта жағдайларының, оқыту режимінің балалардың анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктеріне сәйкестігін қамтамасыз ету ғана емес, сонымен қатар өсу мен дамуға, дененің өнімділігі мен функционалдығын арттыруға, оның бейімделу мүмкіндіктерінің шекарасын кеңейтуге белсенді бағытталған іс-шараларды ұйымдастыру өте маңызды. Әртүрлі жас кезеңдеріндегі балалардың дамуы туралы білім педагогтарға, психологтарға, тәрбиешілер мен гигиенистерге маңызды ақпарат береді. Тәрбие мен оқытудың тиімділігі ұйымдастыру балалар мен жасөспірімдердің анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып жүргізуге негізделген. Ежелгі уақытта анатомияның, физиологияның және гигиенаның пайда болуы медицинаның қажеттіліктеріне байланысты пайда болып дамыды. Ежелгі уақытта тәжірибелерді мәйіттерді ашып, кейбір бақылаулар жүргізді. XVI-XVIII ғасырларда капитализмнің дамуы жаратылыстану ғылымдарының, соның ішінде анатомия мен физиологияның дамуына күшті серпін болды. Бұл уақытта Везалий (анатом ғалым) адам денесінің құрылымдық ерекшеліктерін дұрыс сипаттаған, жануарларға көп сандық тәжірибелер жүргізген. Гарвей ғылыми зерттеулер практикасына жаңа әдісті «Тірі емдеу» -ді енгізді. Ресейде адам туралы ғылымның дамуы Петр I есімімен байланысты, ол адам денесінің құрылымы, оның ерекшеліктері туралы жеке мәліметтер жинады. Оған дәлел ретінде 1724 жылы Санкт-Петербургте Ресей Ғылым академиясының құрылуы, Ресейдегі анатомия мен физиологияның дамуына септігін тигізді. XIX ғасырдың екінші жартысында бала ағзасының жас ерекшеліктерін ғылыми зерттеу салыстырмалы түрде дами бастады. Бала ағзасының ерекшелігі ересек адамға салыстырғанда энергиясының көп, ал дене мөлшерінің әлдеқайда аз болуы. Бұл факт ғалымдарды қызықтырып түсіндіруді талап етті. Осы түсіндірмені іздеуде неміс физиологы Макс Рубнер әртүрлі мөлшердегі иттердегі энергия алмасу жылдамдығын зерттеді және 1 кг дене салмағына есептелген үлкен жануарлардың дене мөлшері кіші жануарларға қарағанда әлдеқайда аз энергия жұмсайтынын анықтады. Рубнер дененің беткі ауданын есептей отырып, тұтынылатын энергия мөлшерінің қатынасы дененің бетінің мөлшеріне пропорционалды екендігіне көз жеткізді – және бұл таңқаларлық емес: өйткені организм тұтынатын барлық энергияны жылу түрінде қоршаған ортаға шығару керек, яғни энергия ағыны жылу беру бетіне байланысты. Рубнер үлкен және кішкентай жануарлар арасындағы, сонымен бірге ересектер мен балалар асындағы энергия алмасуының қарқындылығындағы айырмашылықты түсіндірді. Рубнердің «беттік ережесі» даму физиологиясы мен экологиялық физиологиядағы алғашқы фундаментальды жалпылаудың бірі болды. Бұл ереже жылу өндірісінің көлеміндегі айырмашылықтарды ғана емес, сонымен қатар жүрек соғу жиілігі мен тыныс алу циклдеріндегі, өкпе вентиляциясығын көлеміндегі, сондай – ақ вегетативті функциялардың басқа көрсеткіштерін де түсіндірді. Барлық физиологиялық процестерде балалар ағзасындағы физиологиялық процестердің қарқындылығы ересек адамға қарағанда едәуір жоғары. Осы Рубнер бала ағзасы кішкентай емес, олар ересек адам сияқты емес, оның денесі реттелген және басқаша жұмыс істейді деп сенді. Бұл идеяларды мектеп гигиенасы мен балалар мен жасөспірімдердің физикалық тәрбиесінің негізін қалаған орыс физиологы, педагог және гигиенист Петр Францевич Лесгафт да осы пікірде болып ары қарай дамытты. Ол балалар организмін, оның физиологиялық мүмкіндіктерін терең зерттеуді қажет деп санады. жүктеу/скачать 6.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|