1. Ежелгі сақтардың дүниетанымдық ұстанымдары мен рухани құндылықтары. Жауабы
М.Х.Дулати шығармашылығындағы мемлекет басқарудың ережелері мен әдістері
жүктеу/скачать 148.51 Kb.
|
| 37. М.Х.Дулати шығармашылығындағы мемлекет басқарудың ережелері мен әдістері.
Мұхаммед Хайдар Дулати енді құрыла бастаған қазақ хандығының күш-қуатын ерен тұлғалардың, аса қабілетті басшылардың қадір-қасиеттеріне қарай таразылайды. Ол елбасында жүрген атақты адамдарды сипаттауға ерекше көғіл аударады. Оның ойынша білікті елбасшы мемлекет күштілігінің тұтқасы. Автор осындай ерен тұлғаның біріне Қасым ханды жатқызады. Қазақта «Қасым салған қасқа жол» деген ұлағатты сөз бар. Хайдар Дулати осы өздің мін маңынасын түсіндіреді. Қасым хан билік құрған кезіндегі қазақ хандығы өзінің саяси әлеіметтңк қуаты мен бүкіл Еуропа жұртына алғаш мәлім болды. Хандықтың территориясы батыста Сырдарияның оңтүстік жағалауына басталып, оңтүстік батысы Түркістанға дейін жетіп, оңтүстік-шығыста Жетісудың солтүстік бөлігіндегі таулы алқаптарды қамтыды. Хандық халқының саы бір миллионнан асты, орыс кнәзі Василий III бірінші болып қазақ хандығымен дипломатиялық байланыс орнатты. Қасым хандығы кезінде ел басқару ісінде қолданылатын әдет-ғұрып заңдарының ережелері жасалады. Бұл заңда көтерілген ережелер: 1. мүлік заңы (жер, мал-мүлікті иемдену мәселесі) 2. қылмыс заңы (ұрлық, кісі өлтіру, талау, шабу, ойран салған кісілерді жазалау тәртібі) 3. әскери заң (қосын жасау, аламандық міндет, ер азамат пен тұлпардың құны жайлы) 4. емшілік мәселе (халықаралық қатынастағы әдептілік, сыпайылық, шешендік өнер) 5. жұртшылық заңы (түлен тарті, ас, той, мереке үстінде қолданысқа түсетін ережелер жасауыл, береуіл, тұтқауылдардың міндеті) Сонау ережелер жоқ ерте заманда Шығыс Аристотелі атанған Әбу Насыр Әл-Фараби елбасшының бойында 18 қасиет болуы керек деген еді. Осы іспеттес тұжырымға бұдан Vғ кейін Мұхаммед Хайдар Дулатида келген сияқты. Оның пікірінше ел басқары қыры мен сыры мол – ерекше өнер. Бұл адамда киелі екі қасиеттің болуын қажет етеді. Біріншісі: қайтпас қажырлық, алыстан орғытатын салиқалы зерде, терең ақыл – парасат. Екіншісі: төзімділік пен батылдылықты шыңдайтын қайтпас қажыр-қайрат. Мқхаммед Хайдар Дулати мұндай қасиеті бар пенденің іс-әрекеті қылыш пен садақтың күшінен анағұрлым артық деді. жүктеу/скачать 148.51 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|