А. М. Саидов, Н. Д. Жангабылова, Б. Аманжол
жүктеу/скачать 1.25 Mb. Pdf көрінісі
|
| Бақылау эксперименті зерттеу объектісіне сыртқы әсерлердің нәтижелерін
оның жағдайын, әсер ету сипатын және күтілетін әсерді ескере отырып бақылауға дейін азаяды. Екі немесе бірнеше гипотезалар осы құбылыстарға бірдей сәйкес келген жағдайда іргелі теориялардың негізгі ережелерінің әділдігін тексеру үшін шешуші эксперимент жасалады. Бұл эксперимент гипотезалардың біріне сәйкес келетін және екіншісіне қайшы келетін фактілерді береді, мысалы, Ньютонның жарық теориясы мен Гюйгенстің толқын тәрізді теориясының әділеттілігін тексеру тәжірибелері. Зертханалық эксперимент зертханалық жағдайда арнайы модельдеу қондырғыларын, типтік құрылғыларды, стендтерді, жабдықтарды және т.б. қолдана отырып жүргізіледі. Зертханалық экспериментте кӛбінесе объекттің ӛзі емес, оның нұсқасы (моделі) зерттеледі. Бұл эксперимент белгілі бір сипаттамалардың әсерін басқалардың ӛзгеруімен қажетті қайталаумен жақсы зерттеуге, осылайша уақыт пен ресурстардың минималды шығындарымен жақсы ғылыми ақпарат алуға мүмкіндік береді. Алайда, мұндай эксперимент әрдайым зерттелетін процестің нақты бағытын толығымен модельдей бермейді, сондықтан табиғи эксперимент жүргізу қажет. Заттай эксперимент табиғи жағдайларда және нақты объектілерде жүргізіледі. Эксперименттің бұл түрі кӛбінесе ӛндірілген жүйелерді заттай сынау процесінде қолданылады. Сынақтар жүргізілетін жерге байланысты 62 заттай эксперименттер: ӛндірістік, полигондық, далалық, жартылай заттай және т. б. болып бӛлінеді. Табиғи эксперимент әрқашан мұқият ойлауды және жоспарлауды, сонымен қатар зерттеу әдістерін ұтымды таңдауды қажет етеді [3, 7]. Табиғи эксперименттің негізгі ғылыми мәселесі - эксперимент жағдайларының нақты жағдайға жеткілікті сәйкестігін (жеткіліктілігін) қамтамасыз ету, содан кейін құрылған объект жұмыс істейді. Сондықтан табиғи эксперименттің негізгі міндеттері: - объектінің статистикалық және динамикалық параметрлерін сәйкестендіру; - сыналатын объектіге ортаның әсер ету сипаттамаларын зерттеу; - объектінің жұмыс істеу тиімділігін бағалау және оның берілген талаптарға сәйкестігін тексеру. Ашық және жабық эксперименттер психологияда, әлеуметтануда, педагогикада кең таралған. Ашық экспериментте тапсырмалар субъектілерге ашық түсіндіріледі, жабық жағдайда объективті мәліметтер алу үшін бұл тапсырмалар тақырыптан жасырылады. Жабық эксперимент оның мұқият маскалауымен және табиғи жағдайда сыртқы жағынан жұмыс істейтіндігімен сипатталады. Қарапайым эксперимент қарапайым функцияларды орындайтын ӛзара байланысты және ӛзара әрекеттесетін элементтердің аз саны бар тармақталған құрылымы жоқ объектілерді зерттеу үшін қолданылады. Күрделі эксперимент дамыған құрылымы бар құбылыстар мен объектілерді және күрделі функцияларды орындайтын ӛзара байланысты және ӛзара әрекеттесетін элементтердің кӛп мӛлшерін зерттейді. Ақпараттық эксперимент белгілі бір (нысаны мен мазмұны әртүрлі) ақпараттың зерттеу объектісіне әсерін зерттеу үшін қолданылады. Кӛбінесе ақпараттық эксперимент биологияда, психологияда, әлеуметтануда, кибернетикада және т.б. осы эксперименттің кӛмегімен зерттеу объектісінің күйінің ӛзгеруі оған берілген ақпараттың әсерінен зерттеледі. Нақты эксперимент зерттеу объектісінің жағдайына әртүрлі материалдық факторлардың әсерін зерттеуді қамтиды. Мысалы, әртүрлі пластиктендіретін қоспалардың бетон қоспасының қозғалғыштығына, бетонның беріктігіне және т. б. әсері. Классикалық немесе кәдімгі эксперимент - экспериментатор экспериментті жүзеге асыруға арналған құралдардың (аспаптар, құралдар, эксперименттік қондырғылар) кӛмегімен эксперименттік зерттеудің объектісін немесе тақырыбын білетін субъект ретінде әрекет етеді. Модельдеу кезіндегі эксперимент құралдарының арасындағы айырмашылық психикалық және материалдық эксперименттерді ажыратуға мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 1.25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|