АнықтамалықТЫҢ ҚҰрылымы ІІ том 2013 жылғы басылым

IG17. Субъект 40-параграфтың талаптарын орындау үшін ашып көрсете алатын сапалық сипаттамаларды түрлеріне өзгелерін қоспағанда, мәтіндік сипаттама да кіреді:

(a) Субъектінің тәуекелге ұшырау және олар қалай туындайды. Тәуекелге ұшырау туралы ақпарат тәуекелді беруді және тәуекелді азайтуға бағытталған басқа да операцияларды есепке алмай және есепке ала отырып, тәуекелге ұшырауының сипаттамасын қамтуы мүмкін.

(b) Субъектінің тәуекелді қабылдау, өлшеу, мониторингі бақылау және бақылау бойынша саясаты мен үдерістеріне келесілер кіреді:

(i) Субъектінің тәуекелдерді басқару бойынша бөлімшесінің (бөлімшелерінің) құрылымын және ұйымын, оның ішінде олардың тәуелсіздіктері мен есептілігі;

(ii) Субъектінің тәуекелдері немесе тәуекелдерді басқару туралы есептілік жүйесін қамту және сипаты;

(iii) Субъектіні хеджирлеу немесе тәуекелдерін азайту саясаты, оның ішінде қамтамасыз етуді қабылдауға қатысты саясат және процедуралар; және

(iv) Хеджирлеу немесе тәуекелдерді азайту тетіктерінің тиімділігін бақылау үдерістері.

(c) Субъектінің тәуекелдердің артық шоғырлануын болдырмауға бағытталған саясаты мен процедуралары.

IG18. Қаржылық құралдармен байланысты тәуекелдердің сипаты мен мөлшері туралы ақпарат субъектінің болашақ ақша ағындарының сомасына, мерзіміне немесе белгісіздігіне ықпал етуі мүмкін қаржылық құралдарының арасындағы кез келген қатынастар көрсетілетін жағдайларда пайдалырақ. Пайдаланушылар осы Стандартқа сәйкес ашу талап етілетін ақпараттан тәуекелге ұшырау осындай қатынастардың ықпалымен өзгеруі мүмкін деңгей туралы біле алады, бірақ кей жағдайларда қосымша ақпаратты ашып көрсету пайдалы болуы мүмкін.

IG19. 40(c)-параграфқа сәйкес, субъект өткен кезеңмен салыстырғанда ақпараттың сапалық сипаттамаларының кез келген өзгерістері туралы ақпаратты, осындай өзгерістердің себебін түсіндіре отырып, ашып көрсетуі тиіс. Мұндай өзгерістер тәуекелге ұшырау өзгерісінің немесе осындай тәуекелді басқару тәсіліндегі өзгерістердің нәтижесі болуы мүмкін.

Ақпаратты ашып көрсету – сандық сипаттамалары (41–49 және AG7–AG30- параграфтар)

IG20. 41-параграф тәуекелдің шоғырлануы туралы сандық ақпараты ашып көрсетуді талап етеді. Мысалы, несие тәуекелінің шоғырлануы келесілермен байланысты болуы мүмкін:

(a) Экономика секторларымен. Осылайша, субъектінің контрагенттерінің экономиканың бір және одан да көп секторында шоғырлануы кезінде (мысалы, жылжымайтын мүлік немесе көтерме сауда), ол контрагенттің әрбір шоғырлану жағдайымен байланысты тәуекелдер туралы ақпаратты жеке ашып көрсетеді.

(b) Несиелік рейтингпен немесе несие сапасының басқа да өлшемімен. Осылайша, субъект контрагенттерінің бір немесе одан да көп несие сапасының санатына (мысалы, қамтамасыз етілген немесе қамтамасыз етілмеген несиелер) немесе бір не одан да көп несиелік рейтингке (мысалы, инвестициялық рейтинг немесе спекулятивтік рейтинг) шоғырлануы кезінде, субъект контрагенттердің осындай шоғырлануымен байланысты тәуекелге ұшырау туралы ақпаратты жеке ашып көрсетеді.

(c) Географиялық бөлу. Осылайша, субъект контрагенттерінің бір және одан да көп географиялық нарықтарда шоғырлануы кезінде (мысалы, Азияда немесе Еуропада), субъект контрагенттердің әрбір шоғырлануымен байланысты тәуекелге ұшырау туралы ақпаратты жеке ашып көрсетеді.

(d) Жеке контрагенттердің немесе тығыз байланысты контрагенттер топтарының шектеулі санымен.

Осыған ұқсас қағидалар басқа да тәуекелдердің, оның ішінде өтімділік тәуекелі және нарықтық тәуекелдің шоғырлануын анықтау кезінде қолданылады. Мысалы, өтімділік тәуекелінің шоғырлануы қаржылық міндеттемелерді өтеу жағдайларына, қарыз алу көздеріне немесе қандай да бір өтімді активтерді сату нарығының тәуелділіктеріне байланысты туындауы мүмкін. Айырбастау бағамдары тәуекелдерінің шоғырлануы субъект бір шетелдік валютадағы елеулі таза ашық позициясы немесе айырбастау бағамдарының бір бағытта өзгеру үрдісі бар бірнеше валютадағы жиынтық таза ашық позициясы болған кезде туындауы мүмкін.

IG21. AG8-параграфына сәйкес, тәуекелдерді шоғырландыру туралы ақпаратты ашып көрсету осындай шоғырланудың жалпы сипаттамаларын сипаттауды қамтиды. Мысалы, жалпы сипаттама контрагенттердің елдер тобы, жекелеген елдер немесе ел ішіндегі өңірлер бойынша географиялық таралуы болуы мүмкін.

IG22. Егер есеп беру кезеңінің соңындағы сандық ақпаратта субъектінің кезең ішінде тәуекелдерге ұшырауы көрсетілмесе, 42-параграф қосымша ақпаратты ашуды талап етеді. Осы талапты орындау үшін субъект кезең ішінде өзі ұшыраған тәуекелдің ең жоғары, төмен және орташа сомасы туралы ақпаратты ашып көрсетуі мүмкін. Мысалы, егер субъект, әдетте, елеулі деңгейде қандай да бір валютамен байланысты тәуекелге ұшыраса, бірақ жылдың аяғында өз позициясын азайтса, субъект есеп беру кезеңінің ішіндегі түрлі уақыттағы субъектінің тәуекелге ұшырау кестесін беруі немесе тәуекелге ұшыраудың ең жоғары, төмен және орташа деңгейі туралы ақпаратты ашып көрсетуі керек.

Несие тәуекелі (43–45, AG9 жәнеAG10-параграфтар)

IG23. 43-параграф субъектінің қаржылық құралы түрлері бойынша несие тәуекеліне ұшырауы туралы ақпаратты ашып көрсетуін талап етеді. Бір түрлі қаржылық құралдардың ақпараты ашып көрсетілетін тәуекелге (бұл жағдайда, несие тәуекелі) қатысты жалпы экономикалық сипаттамалары болады. Мысалы, субъект тұрғын үй ипотекасы, қамтамасыз етілмеген тұтынушылық несиелер және коммерциялық несиелердің түрлі экономикалық сипаттамалары болуын шешеді.

IG24. 43(b)-параграф субъектінің ұсталынатын активтерін қамтамасыз етуге қызмет ететін кепілзат және несие сапасын арттырудың басқа да алынған тетіктері туралы ақпаратты ашып көрсетуін талап етеді. Субъектілер келесі ақпаратты ашып көрсету жолымен осы талапты орындай алады:

(a) Кепілзаттарды және несие сапасын арттырудың басқа да алынған тетіктерін бағалау және оларды басқару саясаты және үдерістері;

(b) Кепілзаттың негізгі түрлерінің және басқа да несие сапасын арттыру тетіктерінің сипаттамасы (мұндай тетіктерге кепілдіктер, несиелік туынды құралдар және 28 ҚСҚЕХС талаптарына сәйкес келмейтін өзара есепке алу келісімдері мысал бола алады);

(c) Қамтамасыз ету және басқа да несие сапасын арттыру тетіктері бойынша контрагенттердің негізгі түрлері және олардың несиелік қабілеттігі; және

(d) Қамтамасыз ету және басқа да несие сапасын арттыру тетіктері шеңберінде тәуекелдің шоғырлануы туралы ақпарат.

IG25. 43(c)-параграфы несие тәуекелі бар, мерзімі кешіктірілген немесе құнсыздандырылған болып табылмайтын қаржылық активтердің несие сапасы туралы ақпаратты ашып көрсетуді талап етеді. Бұл ретте субъект келесі ақпаратты ашып көрсете алады:

(a) Несие рейтингін анықтаудың сыртқы немесе ішкі жүйесін пайдаланумен несие тәуекеліне ұшырауды талдау;

(b) Контрагент сипаты;

(c) Контрагенттің өткен кезеңде өз міндеттемелерін орындамағаны туралы тарихи ақпарат; және

(d) Несие сапасын бағалау кезінде пайдаланылатын кез келген басқа ақпарат.

IG26. Егер несие сапасын басқару және оны бақылау үдерісінде субъект сыртқы несие рейтингтерін пайдаланса, субъект келесі ақпаратты ашып көрсете алады:

(a) Несие рейтингінің әрбірсыныбы бойынша несие тәуекеліне ұшырау сомасы;

(b) Субъект бағалауын пайдаланып отырған рейтингтік агенттіктер;

(c) Рейтингі бар немесе рейтингі жоқ компаниялардың несие тәуекелінің сомасы; және

(d) Ішкі және сыртқы рейтинг арасындағы қатынас.

IG27. Егер несие сапасын басқару және оны бақылау үдерісінде субъект сыртқы несие рейтингтерін пайдаланса, субъект келесі ақпаратты ашып көрсете алады:

(a) Ішкі несие рейтингін беру үдерісі;

(b) Ішкі несие рейтингінің әрбір сыныбы бойынша несие тәуекеліне ұшырау сомасы; және

(c) Ішкі және сыртқы рейтинг арасындағы қатынас.

Мерзімі кешіктірілген немесе құнсыздандырылған қаржылық активтер (44- параграф)

IG28. Контрагент шартта белгіленген мерзімді төлемді жүзеге асырмаса, қаржылық активтің мерзімі кешіктірілген болып есептеледі. Мысалы, субъект несие шарт жасасады, оған сәйкес пайыз ай сайын төленіп отырады. Келесі айдың бірінші күні пайыз төленбеген болса, несие мерзімі кешіктірілген деп танылады. Мерзімнің кешіктірілуі контрагенттің несиені мүлде төлемейтінін білдірмейді, бірақ төлемеу несие шарттарын қайта қарау, ковенанттардың әрекетін енгізу сияқты түрлі әрекеттерді немесе процессуалдық іс-әрекеттерді туғызуы мүмкін.

IG29. Мерзімі кешіктірілген деп танылған қаржылық активтердің шарттарын қайта қарау кезінде қаржылық активтің мерзімінің кешіктірілуі жаңа шарт келісімінің талаптарымен анықталады.

IG30. 44(a)-параграф мерзімі кешіктірілген болып табылатын, бірақ құнсыздандырылмаған қаржылық активтердің мерзімі бойынша талдау жүргізуді талап етеді. Субъект мерзімдері бойынша қаржылық активтердің тиісті топтамасын өз бетінше анықтайды. Мысалы, субъект мерзімдері бойынша келесі қаржылық активтер топтамасын қабылдауы мүмкін:

(a) Үш айдан аспайтын;

(b) Үштен артық, бірақ алты айдан аспайтын;

(c) Алты айдан артық, бірақы бір жылдан аспайтын; және

(d) Бір жылдан артық.

IG31. 44(b)-параграф түрлері бойынша құнсыздандырылған қаржылық активтерге талдау жүргізуді талап етеді. Мұндай талдау келесілерді қамтуы мүмкін:

(a) Құнсызданудан зиянды шегергенге дейінгі теңгерімдік құн;

(b) Құнсызданудан кез келген тиісті зиян сомасы; және

(c) Қолдағы қамтамасыз етудің және несие сапасын арттырудың өзге де сатып алынған тетіктерінің сипаты және әділ құны.

IG32. 47(a)-параграф субъект ұшырайтын нарықтық тәуекелдің әр түріне сезімталдығына талдау жүргізуді талап етеді. Нарықтық тәуекелдің үш түрі бар: пайыздық мөлшерлемелер тәуекелі, валюта тәуекелі және басқа да баға тәуекелі. Басқа да баға тәуекеліне акция бағаларының, тауар бағаларының құлдырау тәуекелі, алдын ала төлем тәуекелі (яғни қаржылық активтің бір тарапы келесі тарап төлемді күтілетін мерзімнен бұрын немесе кеш жасауына байланысты қаржылық зиян шегуі) және қалдық құн тәуекелі (мысалы, қалдық құн кепілдігін есептен шығаратын автомобильді лизингке беруші қалдық құн тәуекеліне ұшырайды) кіреді. Нарықтық тәуекел туралы ақпаратты ашу кезінде пайдаланылатын, тәуекелдің деңгейіне ықпал етуі мүмкін ауыспалылар өзгелерін қоспағандаға, келесілерді қамтиды:

(a) Нарықтық пайыздық мөлшерлемелердің кіріс қисығы. Кіріс қисығының паралелль, сондай-ақ параллель емес жылжуын есепке алу қажет болуы мүмкін.

(b) Шетелдік валюталарды айырбастау бағамы.

(c) Үлестік құралдардың бағалары.

(d) Нарықтық тауар бағалары.

IG33. 47(a)-параграф сезімталдықты талдау тәуекелдің деңгейі байланысты тиісті ауыспалының негізделген ықтимал өзгерістері субъектінің кірісіне немесе шығысына және таза активтеріне/капиталына қалай әсер ететіні талап етеді. Мысалы, тәуекел деңгейі байланысты тиісті ауыспалыларға келесілер кіруі мүмкін:

(a) Пайыздық мөлшерлеменің өзгерістеріне сезімтал қаржылық құралдардың, ауыспалы мөлшерлемелесі бар несиелердің басым нарықтық мөлшерлемелері; немесе

(b) Валюталарды айырбастау бағамы және шетелдік валютаға ірілендірілген қаржылық құралдардың, мысалы шетелдік валютадағы облигациялардың пайыздық мөлшерлемелері.

IG34. Субъектінің пайыздық мөлшерлемелердің өзгерістері тәуекеліне сезімталдығын талдау келесілерге нарықтық пайыздық мөлшерлемелердің өзгерістері тигізетін әсерін жеке көрсетуі тиіс:

(a) Пайыздық пайда немесе зарар;

(b) Кіріс немесе шығыстың басқа да баптары (сауда кірісі мен шығысы сияқты); және

(c) Егер қолданылатын болса, таза активер/капитал.

Субъект пайыздық мөлшерлеме тәуекеліне біршама ұшарайтын әр валюта түрі бойынша пайыздық мөлшерлеме тәуекеліне сезімталдығын талдауды ашып көрсетуі тиіс.

IG35. Нарықтық тәуекелге ықпал ететін факторлар әр субъектінің нақты жағдайына қарай өзгеріп отыратындықтан, пайыздық мөлшерлемелер тәуекеліне сезімталдықты талдаудың тиісті аралығы да әр субъектіге және нарықтық тәуекелдің түріне байланысты өзгеріп отырады.

IG36. Келесі мысал 47(a)-параграфында белгіленген ақпаратты ашып көрсету талабының іс жүзінде қолдануын көрсетеді:

IG37. 49-параграф ашып көрсетілген сезімталдықты талдау қаржылық құралға тән тәуекел туралы дұрыс түсінік бермеген кезде, қосымша ақпаратты ашып көрсетуді талап етеді. Мысалы, бұл келесі жағдайларда болуы мүмкін:

(a) Қаржылық құралда тәуекел деңгейіне ықпалы сезімталдық талдауымен анықталмайтын шарттар бар (мысалы, тәуекел деңгейі байланысты ауыспалыларды берілген өзгерту кезінде ақшадан тыс қаладан (немесе ақшалай) опциондар);

(b) Қаржылық активтер өтімсіз болып табылады (мысалы, ұқсас активтермен мәмілелер көлемі төмен және субъектінің контрагентті табуы қиындық туғызған кезде); немесе

(c) Субъектіде толығымен тек жеңілдікпен немесе одан кіші портфельге нарықтық бағаға үстеме бағамен сатылуы мүмкін үлкен қаржылық актив портфелі бар.

IG38. IG37(a)-параграфта сипатталған жағдайда қосымша ақпаратты ашып көрсету келесілерді қамтуы мүмкін:

(a) Қаржылық құрал талаптары (мысалы, опциондар);

(b) Қаржылық құрал талаптары орындалуының кіріске немесе шығысқа ықпалы (мысалы, опциондарды орындау); және

(c) Тәуекелді хеджирлеу тәсілдерінің сипаттамасы.

Мысалы, субъект нөлдік сыйақыға «коллар» пайыздық опционын (яғни, «Кэп» опционының комбинациясы (белгіленген ең жоғарғы пайыздық мөлшерлемемен) және «Флор» опционын (белгіленген ең төмен пайыздық мөлшерлемемен) сатып алады, оның құрамына ұтылыс жағдайында рычагы бар сатылатын «Флор» опционы кіреді (мысалы, субъект «Флор» белгіленген ең төмен пайыздық мөлшерлеме мен он есе мөлшерде ағымдағы нарықтық пайыздық мөлшерлеме арасындағы айырмашылықты төлейді). Субъект мұндай «Коллар» опционын пайыздық мөлшерлеменің ықтимал артуына қарсы арзан экономикалық хеджирлеу тәсілі ретінде қарастыруы мүмкін. Алайда, пайыздық мөлшерлемелердің күтілетін елеулі төмендеуі «Флор» сатылған опционы бойынша төлемдерге әкеп соғуы мүмкін, ол рычагтың күшімен пайыздық мөлшерлемені азайтудан түскен ұтыстан әлдеқайда жоғары болуы мүмкін. Мұндай «Коллар» опционының әділ құны да, нарықтық ауыспалылардың ықтимал өзгерістеріне сезімталдықты талдау да осы тәуекелдің мөлшерін көрсете алмайды. Бұл жағдайда субъект жоғарыда көрсетілген қосымша ақпаратты ұсына алады.

IG39. IG38(b)-параграфта сипатталған жағдайда қосымша ашып көрсету өтімділіктің жетіспеушілік себептері туралы және субъектінің өз тәуекелін қалай хеджирлеуі туралы ақпаратты қамтуы мүмкін.

IG40. IG38(c)-параграфта сипатталған жағдайда қосымша ашып көрсетуге келесілер туралы ақпарат кіруі мүмкін:

(a) Бағалы қағаз сипаты (мысалы, субъектінің атауы);

(b) Бағалы қағаз портфелінің мөлшері (мысалы, шығарылған акцияның 15 пайызы);

(c) Кіріске немесе шығысқа ықпалы; және

(d) Субъект тәуекелді қалай хеджирлейді.