Қазақстан Республикасы іім төтенше жағдайлар Комитеті Көкшетау техникалық институты рмм

2.3 Өрт сөндіру құралдарын таңдау

Өрт сөндірудің нормативтік көрсеткіштері:

• 
  түрлі өрт сөндіру құралдарының дәл осы жанғыш заттар мен материалдарға жарамдылығы;
  
• 
  осы жанғыш заттар мен материалдарды бұл әдіс-тәсілмен сөндіруге қажетті өрт сөндіру құралдарының салыстырмалы мөлшері;
  
• 
  сөндіру уақыты;
  
• 
  өрт сөндіру құралдарының берілу қарқыны.
  

Алдыңғы бөлімдерде технологиялық процестердің, заттар мен материалдардың өрт қауіптілігі анықталған және сипатталған. Көрермендер залы мен сахнадағы негізгі өрттік жүктеме қатты көмірсутегі мен целюлозадан жасалған (ағаш, қағаз, пластмассалар, мақта т.б.) матерталдар.

Кестеге сәйкес, ең көп таралған, арзан, қолдануға ыңғайлы өрт сөндіру құралы – суды аламыз.

Су түрлі заттар мен материалдардан болған өрттерді сөндіруге арналған ең көп қолданылатын өрт сөндіру құралы болып табылады. Оның өрт сөндірудегі қасиеті ретінде қолға тез түсетіндігін, арзандығын, жылу ұстағыштығын, жоғары буланғыштығын, химиялық жағынан нейтралдығын және уландырмайтынын атап өтуге болады.

Су көптеген жанғыш материалдардан болған өрттерді сөндіріп қана қоймайды, сонымен қатар оларды салқындатады, жанып жатқан көршілес объектілерді тұтанудан сақтайды.

Судың жетіспеушілігіне салыстырмалы судың қату температурасы қатысты, кей кездегі сіңбейтіндік қасиеті, электр тогын өткізушілігі, салмағының ауырлығына, салыстырмалы салмағына қатысты. Тағы бір жетіспеушілігі су металлорганикалық қоспалармен химиялық реакцияға түседі.

Өрт хабарлағышы жануды табуға және жағдайды бақылау үшін арналған және әртүрлі ғимараттар мен ғимаратардағы жабық бөлмелерде түтіннің пайда болуын және «Өрт», «Шаң», «Назар сал», «Бұзылу», «Сөну» хабарларын беруге арналған.

Қамтамасыз етеді:

• 
  өртті ерте табу;
  
• 
  «күн-түн» түтіндену деңгейінің бағдарламалық қрндырғысын;
  
• 
  алдын-ала «Назар сал» хабарын;
  
• 
  жұмыс қабілеттелекті бақылау;
  
• 
  шаңдануды бақылау;
  
• 
  түтін концентрациясының ағымды мағынасын бақылау;
  
• 
  екі сымды байланыс сызығы бойыша қоректену (от «С2000-КДЛ»);
  
• 
  127 хабарлағышқа дейін екі сымды сызықты қосу;
  
• 
  кезекші режимнің жарықтық индикациясы, «өрт» режиміне және ақаулар режиміне ауысуын;
  
• 
  магнитпен жұмыс қабілеттілігін тексеру;
  
• 
  жәндіктерден сенімді қорғаныс;
  
• 
  құрылыс және жөндеу кезндегі шаңдардан қорғаныс;
  
• 
  қызықтыратын дизайн.
  

Хабарлағыштың сезімталдығы қоршаған ортаның түтіндеуі оптикалық тығыздығы – 0,05 кем емес және 0,2 дБ/м артық емес сәйкес келеді.

Қоршаған орта үдемелі оптикалық тығыздығы шегіне жеткен кездегі хабарлағыштың жұмыс жасау инерциясы 10 секундтан аспайды.

Шлейфтен хабарлағышқа қажетті тоқ - 600 мкА көп емес.

Хабарлағыштың техникалық дайындық уақыты - 60 секундтан көп емес.

Жұмыс температураларының диапазоны - -10°С-ден +55°С-ге дейін.

Хабарлағыштың розеткамен бірге габаритті өлшемдері:

- диаметр - 100 мм көп емес,

- биіктігі - 46 мм көп емес,

Хабарлағыш массасы - 0,2 кг көп емес.

Хабарлағыштардың барлық сәулелерін ППС-3 өрт дабылының пультына шығару.

ППС-3, өрт хабрлағыштарынан (ИП 105-2/1, ИП 104-1, ДИП-3, РИД-6М, ДИП-2) дыбыстарды қабылдап және өңдеу үшін арналған. ППС-3 күзетілетін объекттерден хабаордың түсуін қаматамасыз етеді, өрт сөндіру қондырғыларының қосылу мүмкіндігін, түтінді жою және басқа қондырғылардың жұмыс жасауын қаматамасыз етеді. ППС-3 жұмысы дыбысты сызықтарда электрлік режимдерді тұрақты бақылауында негізделген.

Пульт 20 дыбысты сызыққа базалы құрылғыдан және сызықты блоктан тұрады. Базалы құрылғы 10 қабылдау және тіркеу блогын қосады, олардың әрқайсысына екі дыбысты сызық қосылады. Сонымен бірге бақылау және басқару блогы, қоректендіру блогы, релелі блок қосылады.

Базалы құрылғы қабырғалы шкаф түрінде жасалған. Қабылдау және тіркеу блоктары бұрылыс рамасында бекітілген.

Сызықты блок конструкциясы базалы құрылғыға сәйкес.

Жеткізу комплектіне 1...2 сызықты блоктың базалы құрылысы, ЗИП, паспорт, техникалық сипаттау және пайдалануы бойынша нұсқауы кіреді.

Техникалық сипаттама

Кесте 2.

Максималды дыбысты сызықсаны, шт	60
ДИП-2 хабарлағыштарының бір шлейфте (сызықта) қосылуының максималды саны, шт	20
Бір шлейфте контактті максималды қосылатын хабарлағыштардың саны, шт	40
Дыбысты сызықтың кедергісі, Ом	500-ге дейін
Қоректендіру кернеуі, В: - ауыспалы тоқ жүйесінен - резервті тұрақты тоқ көзінен	220 +22-33 24±2,4
Кезекші резжимдегі қажетті қуат: - ауыспалы тоқ жүйесінен, ВА - тұрақты тоқ көзінен, Вт	40 40
Жұмысшы температура диапазоны, `С	0...+40
Қоршаған орта рұқсат етілетін қатысты ылғалдығы, %	80
Габаритті өлшемдері, мм	560х320х250
Масса, кг: - 20 сызыққа - 60 сызыққа	25 50

Өрт автоматикасының құралдарын енгізу және пайдалану көлемді шығынды қажет еткендіктен, оны көп жағдайда қолдану қажеттілігінің мәселесі тиімді болып келеді, сондықтан оны шешу үшін көптеген ұйымдастыру және зерттеу жұмыстарын жүргізу керек.

Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы өртке қарсы қызметінің жүйесінде автоматты өртке қарсы қорғау түрін таңдау және қолдану қажеттілігінің екі әдісі қолданылады: олар нормативті және есептік – графикалық әдістер.

Нормативті әдіс. Бұл әдістің негізі автоматты өртке қарсы қорғауды қолдану министірліктің және ведомствоның жетекшілік ететін нормативті актілеріне, бұйрықтарына, нұсқаулық нормаларына сәйкес өндірістік бөлмелердің, тұрғын, қоғамдық және әкімшілік ғимараттардың көп топтарына бағытталған.

Нормалармен автоматты өрт сөндіру құралдарын қолдануды қажет етуді анықтағаннан кейін берілген құрылғы шартына аса тиімді әдіс таңдалады.

Есептік – графикалық әдіс ерекше және басқа да объекттерге таралмайды. Әдіс негізі келесідей бекітіледі:

1. Сыртқы және ішкі факторларды ескеріп бөлменің жалпы өрт қауіптілігін «О_общ» анықтаймыз:

(1)

2
. Көрсеткіштер мен аса маңызды ішкі факторларды ескеріп қорғалатын бөлменің өрт қауіпсіздігін «О_вн» анықтаймыз:

(2)

мұндағы:

«К_Д» – түтіннің және улы жану өнімдерінің адамға әсер ету қауіптілігін ескеретін коэффициент;

«К_с» – құрылғылар мен материалдарды қоса ғимараттың жобалық және балансты бағасын ескеретін бағалық коэффициент.

«О_общ» және «О_вн» коэффициенттерінің мәндерін номаграммаға

түсіріп өрт автоматикасын орнату түрін және қажеттілігін анықтаймыз. Тапсырманы шешу жолы пунктирлі сызықтармен көрсетілген.

Тапсырманы номограмма көмегімен шешу альтернативті болған жағдайда (автоматты өрт дабылдағышы – объектті өрт бөлімі болғанда немесе объект қала өрт бөлімімен күзетілсе) қала өрт бөлімі күзететін объект үшін автоматты өрт сөндіру құралдары түріне қатысты ақырғы шешім өрт бөлімшесінің уақытылы және тез келу мүмкіндігіне байланысты қабылданады (берілген жағдайда өрт шығыны минималды).

Қорғалған объекттің ерекшеліктерін, кинотеатр сахна залының орталық бөлігінде материалдар мен заттардың өрт қауіпсіздігін және физика – химиялық қасиеттерін ескеріп өрт сөндіргіш құрал ретінде су және су ерітінділерін қабылдаймыз.

Түрлі заттар мен материалдардың жануы кезінде оларды сөндіруге қажетті кең таралған құралдардың бірі - су болып табылады. Судың ерекшелігі оның арзандығы және оңайлығы, қатысты жоғары меншікті жылу сыйымдылығы, жоғары булану жылуы, көп заттар мен материалдарға қатысты химиялық инерттілігі болып табылады. Судың кемшілігі болып электр тогын жоғары өткізуі (әсіресе, оны ерітіндімен бірге от сөндіруге және қолдану қасиеті жағдайында), қатысты төмен сулағыш ету әсері, объектіні сөндіруге жеткіліксіз адгезиясы табылады.

Су тиімді суыту агенті болып табылады, жанып жатқан объектпен көршілес объекттерді жанудан қорғауға, мұнай өнімі бар резервуарларды өрт сөндіргіш құралмен сөндірген кезде суытуға кеңінен қолданылады.

Судың от сөндіргіш мүмкіндігін арттыру үшін шашыраңқы және жұқа шашыраңқы суды қолданады. Соңғы уақытта тамшысының орташа диаметрі 50 мкм аэрозоль суы кеңінен қолданылып келеді. Бұл күйдегі су сұйықтық пен газ арасындағы аралықты алып, сұйықтықпен және газбен сөндіру қасиетіне ие болады. Судың аэрозольды қасиеті қайнаған су немесе арнайы шашыратқыштар арқылы қысым астында газ-қаныққан (СО₂ судағы ерітіндісі) күйіне жетеді.

Суды жылу бөлінетін жанғыш және улы, каррозия белсенді газдарды сөндіруге қолдануға болмайды. Мұндай заттарға көптеген металдар, металл органикалық қосылыстар, металл карбиді және гидриді, қызған көмір және темір жатады.

Сонымен қоса суды мұнай және мұнай өнімдерін сөндіруге қолдануға болмайды, себебі жанатын өнімдер лақтырылуы немесе шашырауы болуы мүмкін. Судың компактті ағыстарын шаңды жарылыс қауіпті ортасын сөндіру үшін қолдануға болмайды.

Сумен өртті сөндіру құрылғысы біздің Республикада және шет елдерде кеңінен қолданады. Олар тиімді, құрылысы қарапайым және қызмет көрсетуі бойынша ыңғайлы. Бұл құрылғыларды автоматты өртке қарсы қондырғыларын орнатқан объектілерде ұзақ пайдалану тәжірибесі олар өрттің 96 % аса сенімді және тиімді сөндіретін техникалық құрал екендігін көрсетті.

Сумен сөндіру құрылғыларын ағаш, мата, пластмасса, резеңке, жанатын заттар, өрт қауіпті сұйықтықтан сақталатын объекттерді қорғауға сияқты түрлі салаларда қолданылады. Сонымен қатар, бұл құрылғыларды техникалық жабдықтарды, кабель имаратын, мәдениет объекттерін (театр, мәдениет орталығы және басқа да сол сияқты имараттарды) қорғауға қолданады. Сумен сөндіру құрылғылары жұмыс жасау принципі бойынша спринклерлі және дренчерлі болып бөлінеді.

Спринклерлі құрылғылар бөлмелердегі өрттерді бір орында шашыраңқы сумен сөндіруге (локальды) және өрттерді жоюға арналған. Олар объекттің температуралық шарттарына байланысты үш түрге бөлінеді:

• 
  сулы, онда бүкіл құбыр жүйесі жыл бойы суға толы болады. Олар кепілдік ауа температурасы 5 ⁰С-ден төмен емес жылытылатын бөлмелерде қолданылады;
  
• 
  ауалы, онда құбырлар бақылау – іске қосу түйініне дейін суға толы, ал кезекші режиміндегі қалған жүйе қысылған ауамен күнделікті толтырылып тұрады; олар жылыту мерзімі жылына 240 күннен асатын аудандарда, орташа тәуліктік температурасы 8^оС және төмен жылытылмайтын бөлмелерде қолданылады;
  
• 
  ауалы–сулы, жылдың жылы мерзімінде – сулы, суық мерзімде – ауалы болып әсер етеді.
  

Сөндіру әдісін таңдауды өрттің тарау жылдамдығын және сипатын, қабылданған өрт сөндіру құралының түрін ескеріп жүргіземіз. Біздің шартымызда аса тиімдісі аудан бойынша сөндіру әдісі болып табылады.

Қабылданған сөндіру әдісі және өрт сөндіру құралының түріне, өрттің тарау жылдамдығына байланысты сумен сөндірудің спринклерлі құрылғысын таңдаймыз.

Құрылғы келесі түрде жұмыс істейді: өрт болған жағдайда спринклердің 5 жеңіл еритін құлпы ашылып, су шашырау жүйесінен 6 өрт ошағына беріледі. Таратқыш 4 және магистральды 8 желіде қысым төмендеп, содан кейін бақылау–іске қосу түйінінің клапаны АС (БІҚТ) 7 ашылып, ашылған спринклер жүйесіне суды береді. Бұл кезде су БІҚТ – ға автоматты су қоректендіруден ашық клапанға (пневмобак) беріледі, өрт сөндіру басталуымен қатар су БІҚТ–нен сақина итермесі арқылы қысым дабылдағышына 3 келіп түседі. Қысым дабылдағышынан импульс электр сымдар бойымен дабыл құралына беріледі, ол дыбыс дабылы көмегімен өрттің сөндіруі және пайда болуы туралы хабарлайды, ал жарық көрсеткіші өрттің пайда болу орнын көрсетеді. Суды беру ұзақтылығы автоматты сумен қоректендіруден өртті сөндіруге оның сыйымдылығына, ашылған спринклер санына тәуелді.

Автоматты сумен қоректендіргіште 14 (пневмобакта немесе импульсті құрылғыда) қысым есептіктен төмендеген кезде электр байланысты манометр 16 (ЭБМ) байланыстары қосылып, одан импульс сым бойымен берілетін іске қосу құрылғысы қосылатын электр қалқанға 2 беріліп, өрт сорғышын іске қосатын 11 электр қозғалтқышқа 12 жіберіледі. Су сумен қамтамасыз ету көзінен 13 БІҚТ (КПУ) секциясына 7 қоректендіру құбыры 6 бойынша сорғышпен беріледі, ал оның қотарғыштары суды өрт ошағына береді. Бұл кезде пневмобактың 14 жұмысы қайтымды клапан көмегімен тоқтатылады. Қажеттілігіне қарай қалқанға 2 өрт дабылдағыш станциясы 1 қосылуы мүмкін. Қондырғы жұмысы БІҚТ бекітпені жауып, электр қозғалтқышты сорғыштан тоқтатқаннан кейін бітеді. Өрт жағдайын жою жұмысынан кейін, қондырғы жұмысын қалпына келтіреді. Бұл мақсат үшін ашылған спринклерді алып орнына жаңасын орнатады, БІҚТ ашатын бекітпе пневмобагын немесе импульсті құрылғыны сумен толтырады.

Таратқыш жүйесін ауамен толтырған (БІҚТ-нан спринклерге дейін) кезде, спрниклерді ашқан кезде жүйеден ауа кіреді, жүйедегі қысым төмендейді, одан әрі қондырғы жұмысы жоғарыда айтылғандай жұмыс жасайды.

Құрылғы қосылғаннан кейін жұмыс қалпына келтіру үшін қақпақты және біріккен кран вентилін жабады. Жаппаны ақырын ашып, жүйені сумен толтырады. Тарелкалы кранның орнатылу тығыздығын тексеру үшін қақпақты кранды ашады. Тарелкалы кран тығыз орнаған кезде су төгу құбырының крестовинасына келмеуі керек. Тексерістен соң кран ашық жағдайында қалады. Бақылау-қосу түйінің жарақтағаннан кейін манометр көрсеткіштері бірдей болу керек.

БҚҚ клапанының жұмысын келесідей тексереді. Біріккен клапанның кіші винтилін ашады, осы кезде жоғарғы камерадағы қысым төмендеп, тарелкалы клапан көтеріліп, суды жүйеге жібереді. Осы кезде су дыбыс клапаны және қақпақты кран арқылы қысым дабылдағышына келіп, оны іске қосады. Тексеріс аяқталысымен біріккен кранның кіші вентилін жабады. Осы кезде клапан ұяға «отырып» дыбыс клапанын жабады.

Алынған ара қашықтарға сүйеніп, «мәдениет үйі» сахна залының бірінші қабатындағы бөлмені қорғау үшін СВ-10 типті 52 шашыратқыш қажет болады.

Жүйелерді трассирлеу үшін болат электро дәнекерленген құбырларды қолданамыз және ҚР ҚНжЕ 2.02-15-2003 «Ғимараттар мен имараттардың өрт автоматикасы» 6 қосымшасы, 3 кестесі бойынша әр диаметр үшін үдемелі үйкеліс кедергісі мәнін к_т анықтаймыз, ол d=25 мм кезінде 0,75 – ке тең. Жүйенің бөлек учаскелеріндегі су шығындарын біліп, құбыр өткізгіштердің диаметрлерін анықтаймыз.

Қойма ғимараты ҚНжЕ сәйкес ішкі су құбырларымен жабдықталған.

Бір суды қажет ететін адамның шығын нормасы Q_ч=14,1л/сағ (ҚНжЕ 2.04.01-85 қосымша 3). Сыртқа жүйедегі кепілденген қысым 25м.

1. ҚНжЕ бойынша нормативті шығын және өрт ағындарының санын анықтаймыз.

Биіктігі 10 қабатқа дейінгі қоғамдық ғимараттарда ішкі өрт сөндіруге 2,5 л/с 1 ағын қажет:

3. Бөлмені екі ағынмен шашырату шартынан өрт крандарының арақашықтығын анықтаймыз:

• 
  ^{сыртқы ауаның температурасы + 15о;}
  
• 
  ^{әр-түрлі қабаттарда адамдардың саны көп;}
  
• 
  ^{өрттің сызықтық таралу жылдамдығы л = 2м/мин;}
  
• 
  ^{тұрақты автоматты өрт сөндіру жүйесі жоқ;}
  
• 
  ^{өрт бөлменің ортасында пайда болған.}
  

Өрттің ең үлкен ауданы болуы мүмкін, егер жану әр-түрлі материал бойынша максималды жылдамдықпен таралса, бөлменің ортасында пайда болса.

1. Өрттің даму уақытын анықтаймыз (оның пайда болуынан ӨСБ оқпандарды сөндіруге жібергенге дейін).

t_СВ = t_ОБН + t_СООБ + t_{ОБР.ИНФ.} + t_СБ + t_СЛ + t_БР (6)
мұндағы:

t_ОБН - өртті табу уақыты, мин.;

t_СООБ – өрт туралы хабарлау уақыты, мин.;

t_{ОБР.ИНФ} – ақпаратты өңдеу уақыты, мин.;

t_СБ – жиналу уақыты (1 мин. қабылдаймыз);

t_БР – жауынгерлік қанат жаю уақыты, мин. (нормативтері бойынша).

t_СВ = 10 + 2 + 0,5 + 1 + 3 + 2 = 18,5 мин.

_сл^{60 * L}

V_сл. (7)

Мұндағы:

_сл^{60 *2}мин.

_б.р  l_мл, (8)

мұндағы:

l_мл магистрал сызығының ұзындығы, м;

^I_б.р 621мин, 2 мин қабылдаймыз.

Мұндағы: ₁ = 10 мин – 0,5V_л кестелік өлшеміне, орнатылмаған температуралық режим үшін, сәйкес өрттің таралу уақыты.

_t_СВ -₁ = 18 - 10 = 8 мин.
Өрттің пайда болу орнынан жану барлық жаққа таралды және сақтау камерасының қабырғаларына дейін жету уақыты, мынаған тең:

^а ; ^б ;

мұндағы:

а – асхананың ені, м;

б – асхананың ұзындығы, м.

Осылай, ӨСБ оқпандарды беру уақытында, өрттің даму формасы тікбұрышты сипаттамасына сәйкес болады.
3. Өрттің ауданын анықтаймыз:

S_П = а*b (11)

Мұндағы:

Қол оқпандарымен сөндірудің ең эффективті тереңдігі h_m = 5 м, ал лафетттімен - h_m = 10 м.

5. Сақтау камерасындағы өрт сөндіру үшін қажетті өрт сөндіру құралының (судың) шығынын анықтаймыз:

мұндағы:

Мұндағы: