Қазақстан республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі кәрібаева саягүл елтайқызы
ҰЛТТЫҚ ДІЛГЕ ТӘН ТҰРАҚТЫЛЫЛЫҚ ПЕН ӨЗГЕРМЕЛІЛІК
жүктеу/скачать 2.36 Mb.
|
| 11.2. ҰЛТТЫҚ ДІЛГЕ ТӘН ТҰРАҚТЫЛЫЛЫҚ ПЕН ӨЗГЕРМЕЛІЛІК
ОҚЫЛЫМ-АЙТЫЛЫМ 8-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, сызба бойынша негізгі ақпараттарды кестеге орналастырыңыз, тақырыпқа қатысты жеке пікіріңізді айтыңыз. Әр халықтың сан ғасырға созылған өзіндік рухани тарихы, ой-пікірі, қорытынды түйіні болады. Соның ішінде қазақ халқы туралы айтар болсақ, болмысына ашықтық пен бауырмалдық, шынайылық тән, бөтенді жатсынбай өз бауырына басу, қиын кезеңде бір үзім нанымен, кең пейілімен бөлісетін бейбітсүйгіштік тән, адамгершілікті, парасаттылық пен даналықты, ар мен ұятты ту ететін, дүниеге, қоршаған адами болмысқа адамгершілік тұрғысынан қарай білетін, рухани құндылықтарды материалдық құндылықтардан жоғары қоятын, «Арым – жанымның садағасы» деп, ұрпағын тәрбиелейтін, «Өлі разы болмай, тірі байымайды» деп аруақтарын сыйлайтын, «Отан отбасынан басталады» деп отбасылық құндылықтарды тәрбие көзі ретінде қарастыратын, ер мен елді, ана мен жерді егіз ұғым деп қабылдап, кіндік қаны тамған жерді атамекенім деп санайтын, тілді өнер алды деп түсінетін, сөз құдіреттілігіне сеніп, дауын бір ауыз сөзбен шеше білетін, сөзге тоқтайтын, «Үлкен тұрып, кіші сөйлегеннен без» деп ұрпағын тәрбиелейтін, қызына болашақ ана деп қарайтын ел – осы қазақ елі. Бұл қазақ халқының ментальдық болмысының басты ерекшеліктері. ХI ғасыр қазақ үшін нарықтық экономика, ақпараттық және цифрлы технологияға негізделген, либералдық сипаттағы құндылықтардың заманына айналып отыр. Бұл ғасыр қазақ менталитетіне өзіндік өзгерістер әкелгені белгілі. Қазақ халқы нарықтық экономиканың қыр-сырын, оның тетіктері мен әдістерін меңгере білді. Олардың іскерлік, кәсіби белсенділіктері арта түсті. Ұлт менталитетінің прагматикалық сипаты артып, оның экономикалық ұстанымдары нығайды. Ұлт менталитеті патернализм, масылдық, жайбасарлық сияқты психологиялық құбылыстардан арыла бастады. Десек те, бүгінде орын алып жатқан рухани азғындаулар мен ауытқулар, этикалық, эстетикалық дезинтеграциялар, шектен шыққан көргенсіздік пен бассыздықтар ұлттың біртұтас болып ұюына кері әсерін тигізуде. Тұтынушылық дүниетаным мен іс-әрекет форматы басымдылыққа ие болып, ұлттық қасиеттер мен адами құндылықтар кері ысырылуда. Жасампаздық іс-әрекетті тұтынушылық менталитет ауыстыру үстінде. Сезімдік, тәндік қажеттіліктерді қанағаттандыру, көңіл көтеру, өмірден тек ләззат іздеу, сауық-сайран салу, құмарлықты басу адамдар іс-әрекетінің жетекші тетіктеріне айналуда. Мұндай сипаттағы адамдар саны жыл санап көбейіп келеді. Ондай адамдардың дүниетанымы рухани құндылықтардан алшақ. Мұндай тіршілік иесі өзгенің ақылына сенгіш, бөтеннің кеңесін қабылдағыш, еліктегіш, сыртқы ықпалға бейім болып келеді. Онда сыни ойлауға орын жоқ. Манипуляцияның объектісіне жиі айналып, қателіктерге көп бой алдырады. Іс-әрекеттерінде этикалық нормалар мен адамгершілік ұстанымдар жиі ауысып, жауыздық пен ізгілік, әділеттілік пен әділетсіздік, ар мен арсыздық жиі орын алмасып тұрады. Мұндағы басты себеп – рухани мешеулік, жеке тұлғалық қасиеттердің қалыптаспауы. Бүгінгі жастардың рухани әлемі қандай, олар үшін басты құндылықтар неде, олардың өмірлік ұстанымдары елді қай жағаға шығармақ деген сұрақтарға жауап іздеп, әлеуметтік-психологиялық болмысына тереңірек көз жіберер болсақ, көптеген «әттеген-ай»-ларды байқауға болады. Мұны, біз «ментальдық ластану» деп атаймыз. Бұл өз кезегінде «тұлғасыздануға» жол ашады. Сондықтан, бұл мәселе, мемлекет пен ұлт, жалпы қоғам алдында тұрған рухани жаңғырудың маңызды міндеттерінің бірі болуы тиіс. Сондықтан, «Тегіңе тартсаң тозбайсың» деп айтқан халқымыздың дана сөзі өзінің маңыздылығын бүгінде тағы бір дәлелдеп отыр. Тектілік иегершілікке, мұрагершілікке жол сілтейді, тәуелсіздікті баянды етеді, тұғырын мызғымастай қылады. Жастардың тәуелсіздік жолындағы рухани жауапкершілігін арттырады. Ұлт менталитетінің тұтастығы да, бүгінгі ұрпаққа үлгі болар ұстанымы да осында болса керек. Төлеуғали ҚАЙЫРЖАНҰЛЫ https://egemen.kz/article/271622-tauelsizdik-dgane-ult-mentaliteti
жүктеу/скачать 2.36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|