-иш. Туфельканинг таъсирланишини кузатиш

ивитмасидан томизилади. Бу томчига сирка кислота ва яшил метил бўёғи аралашмасининг сувдаги эритмасидан бир томчи томизилади. Томчини қоплоғич ойна билан ёпиб, микроскопнинг катта объективида кузатилади, Сирка кислота таъсир этганда туфелька сезгир таёқчаларини отиб чиқариб, ҳалок бўлади. Яшил метил бўёғи эса туфельканинг ядроларини яшил рангга бўяйди. Микроскопнинг катта объективида туфелька танаси сиртига отилиб чиққан таёқчалар топилади. Бу таёқчалар туфелька устида тартибсиз жойлашган ингичка иплар шаклида кўринади. Ўша препаратдан ловиясимон катта ядро ва унинг ботиқ томонида

жойлашган кичик ядро топилади. Туфельканинг суратини чизиб, тана қисмлари ёзиб олинади.

1-топшириқ варақаси:

Тирик ёмғир чувалчанги тупроқдан олиниб, қуйидаги ишлар бажарилади:

1. Танасининг олдинги конуссимон ингичкалашган ва кейинги
бирмунча тўмтоқ томони аниқланади. Олдинги томонининг устки
қисмида жойлашган оғиз тешиги ва кейинги учидаги орқа
чиқариш тешиги лупа ёрдамида топилади.

2.Тана ҳалқалари лупа ёрдамида санаб чиқилади, унинг турли қисмидаги ҳалқаларнинг катта-кичиклиги аниқланади.

3. 
   Тананинг жигарранг, дўнг, орқа ва оқиш ясси қорин томони топилади, шундан сўнг танасининг олдинги томонидаги белбоғи топилади.
   
4. 
   Орқа ва қориндаги йирик қон томирлари топилиб уларнинг йўналиши аниқланади.
   
5. 
   Чувалчангни бир варақ силлиқ бўлмаган қуруқ қоғоз устига қўйиб, унинг қоғоз устида юргандаги тукларининг шитирлаш товуши эшитилади.
   
6. 
   Жуда эҳтиётлик билан бармоғингизни чувалчангнинг қорин томони бўйлаб орқадан олдинга, кейин олдиндан орқага юритинг. Бунда сиз чувалчангнинг туклари бармоғингизга илинганини сезасиз.
   

8. Чувалчангни ойна устига ва силлиқ бўлмаган қоғоз устига қўйиб, унинг ҳаракатини кузатинг. Унинг ойна устида қийин ҳаракатланиш сабабини тушунтиринг.

9. Чўп ёки қалам учини чувалчанг танасининг турли жойига
теккизиб кўринг ва чувалчангнинг ҳаракатини кузатинг.

10. Чизғич билан чувалчанг танасининг узунлигини ҳар хил

11. Чувалчангни тупроқ устига қўйиб, уни тупроқ зарралари

Машғулот ўтказишда олдиндан қуритиб, коллекция қилинган ёки қотирилган ҳашаротлардан фойдаланилади. Машғулот қуйидаги тартибда ўтказилади.

1. 
   Ҳашаротларнинг ташқи кўринишини кузатиб, танасининг узунлиги ва ранги аниқланилади.
   
2. 
   Танасининг бош, кўкрак ва қорин қисмлари аниқлаб олинади.
   

4. Оёқларининг тузилиши, бўғимларга бўлиниши, тирноқлари,

5. Кўкрак бўлимидаги икки жуфт қанотларидан биринчи жуфти

6. Қанотлар қайчи ёрдамида кесилиб, қорин қисмининг

Тирик ёки формалин эритмасидаги зоғора балиқнинг ташқи тузилиши ўрганилади. Қотирилган балиқни ўрганишдан олдин уни бир неча соат сувда ювиб, формалин ҳиди йўқотилади.

Балиқии кенгроқ идишга солиб, унинг тана шакли, гавда ранги ва тангачаларининг қандай жойлашганлигига эътибор берилади. Балиқ танаси рангининг қорин ва орқа томони бир хилда бўлмаслик сабабларини тушунтирилади. Гавдасининг бош, тана ва дум бўлимлари қўшилиб кетганлиги, танасининг икки ён томондан сиқиқлиги яшаш муҳити билан боғлиқлигига эътибор берилади. Тирик ёки янги тутилган балиқ териси шилимшиқ модда билан қопланганлиги туфайли балиқни кафтингизда сиқиб ушлаб туриш осон бўлмаслигини текшириб кўринг. Балиқ танасидаги тангачаларнинг жойлашувига эътибор беринг. Тангачаларнинг олдинги учи терига ботиб кирганлиги, кейинги учи эса терисининг устида турганлигини кузатинг. Тери устидаги ён чизиқни топинг.

Балиқнинг оғзи ва кўзларининг жойлашувига эътибор беринг. Лаблари ва кўзларининг ташқи тузилишини ўрганинг. Бошининг устида жойлашган бир жуфт бурун тешикларини топинг. Танасининг икки ён томонида бошидан кейинроқда жойлашган жабра қопқоқларини ўрганинг. Жабра қопқоқларини кўтариб, жабра ёриқларини топинг.

Балиқ танасидаги сузгич қанотларнинг жойлашуви ва тузилишини ўрганинг. Кўкрак ва қорин, орқа, дум ва анал сузгич қанотларини топиб, тузилишини ўрганинг. Уларнинг вазифасини тушунтириб беринг.

Сувли идишда ва аквариумда тирик балиқнинг ҳаракатланишини кузатинг. Ҳаракатланаётган ёки тўхтаб турган балиқнинг сузгич қанотлари ва гавдасининг ҳолатини кузатинг. Балиқнинг оғзи ва жабра қопқоқларининг очилиб-ёпилиши сабабларини изоҳлаб беринг. Аквариумга озиқ ташланганида ёки аквариум деворини шиша таёқча билан урганингизда балиқларнинг хатти-ҳаракатини кузатинг.

Дафтарингизга балиқнинг ташқи тузилишини чизиб олинг.

1-топшириқ варақаси: Балиқ сузгичлари ва уларнинг вазифаларини аниқлаш

	Сузгичлар номи	Жойлашган ўрни	Вазифалари
1	Тоқ сузгичлар: 1. 2. 3.
2	Жуфт сузгичлар: 1. 1.

2-топшириқ варақаси: Балиқларнинг сувда яшашга мослашган белгилари.

	Белгилари
1
2
3
4
5
6

3-топшириқ варақаси: Балиқ скелети суяклар системаси бўлимлари ва улар функциясини аниқлаш

	Скелет бўлимлари	Суякларнинг вазифаси
1	Бош суяги 1. 2. 3.
2	Умуртқа поғонаси 1. 2.
3	Сузгичлари 1. 2.

Мавзу: ҚУШЛАР.

5-лаборатория машғулоти. Қушларнинг ташқи тузилиши.

Кутиладиган натижалар.

Билим: Қушларнинг ташқи ва ички тузилиши, уларнинг сезги органлари, ва кўпайиш хусусиятларини билиб олади.

Кўникма: Тирик ёки қотирилган каптар муляжи ёрдамида қушларнинг ташқи тузилишини ўрганади ва феъл–атвори хусусиятларини кузатади.

Малака: Қушларни сунъий шароитда парвариш қила олади.

Керакли жиҳозлар: Тирик ёки қотирилган каптар муляжи, лупа, микроскоп, “Қуш патлари” коллекцияси, “Қушнинг ички тузилиши” ҳўл препарати, қушлар скелетининг тарқатма материали.

Ишнинг бажарилиш тартиби:

Пат ва парнинг тузилиши.

Каптар ёки бошқа тур парранда мисолида қушларнинг ташқи тузилишини ўрганинг. Боши, бўйни, қанотлари, думи ва оёқларини диққат билан кўздан кечиринг. Бошидаги тумшуқлари, тили, бурун ва қулоқ тешикларини топинг. Оёқларининг қуйи қисми тангачалар билан қопланганлигига ишонч ҳосил қилинг. Оёқларидаги бармоқларнинг тузилиши ва ҳолатига эътибор қилинг.

Лупа ёрдамида патларнинг тузилишини ўрганинг. Қоплоғич патлардаги ўсиқчаларнинг бирикишига аҳамият беринг. Пат елпиғичини нина билан титиб, микроскопда илмоқчаларни кўринг. Титилган патни сиқилган бармоқларингиз орасидан ўтказинг ва ўсиқчалар ўз ўрнига тушиб, пат елпиғи яна ўз ҳолатига келишига ишонч ҳосил қилинг. Пат билан парнинг тузилишини солиштириб кўриб,уларнинг суратини чизинг.
Мавзу: СУТ ЭМИЗУВЧИЛАР.
6-лаборатория машғулоти.Сут эмизувчилар скелетининг тузилиши.

Кутиладиган натижалар.

Билим: Сут эмизувчилар скелети тузилиш хусусиятлари тўғрисидаги билимларга эга бўлади.

Кўникма: Ўқувчилар кўргазмали қўлланмалар асосида қуйидаги топшириқларни мустақил бажарадилар.

Малака: Уй ҳайвонларини парвариш қилиш ва уларни кузатиш орқали ҳаётий жараёнларини ўрганиб, таҳлил қилади.
Керакли жиҳозлар: Лупа, қуён скелети.

Ўқув-кўргазмали қўлланмалар: "Биология фанидан плакатлар тўплами" Қушларнинг ташқи ва ички тузилиши (20-21-плакат); "Биология фанидан проексион кўргазмали-методик қўлланмалар" (72-74-бет).

Ишни бажариш тартиби

1. Калтакесак ва қуён скелетининг умумий тузилишини кўриб чиқилади, ўзаро таққосланади.

2. Қуён скелети бўлимлари (бош, умуртқа поғонаси, тана, олдинги ва кейинги оёқ камари скелети) билан танишилади.

3. Тажриба жараёнида бажариладиган ишлар ҳақида тушунчалар берилади.

4. Ўқувчиларни гуруҳларга ажратилади ва ҳар бир гуруҳга алоҳида топшириқ берилади. (дарсликда берилган топшириқлар асосида)

5. Берилган топшириқлар юзасидан гуруҳлар ҳисоботлари тингланади.

6. Ўқувчилар билимлари умумлаштирилади ва баҳоланади. Уйга вазифа берилади.

7. Машғулот якунланади..

Мавзу: ОДАМ ОРГАНИЗМИ ҲАҚИДА УМУМИЙ МАЪЛУМОТ.