Әдебиеттануға кіріспе және әдебиет теориясы


Метафораның бір алуаны: -мын, -бын, -пын, -сың, - жіктік



Pdf көрінісі
бет31/54
Дата12.01.2024
өлшемі1.55 Mb.
#488982
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   54
2022 tasmagambetova z zh debiettanu a k r spe zh ne debiet teoriyasy ump

Метафораның бір алуаны: -мын, -бын, -пын, -сың, - жіктік 
жалғаулары не -м, -ң, -ы (-сы) тәуелдік жалғауларының көмегімен 
жасалынады.
Мысалы: 
Кім біледі!.. 
Сөзім – менің жемісім. 
Таңдайлармен табады ол келісім. 
Ерте гүлдеп, 
Суық соғып сәуірде 
Талай ұрған аяз деген мені сын. 
Метафораның жай түрі және үлғайған түрі болады.
Жай түрінде бір нәрсе екінші нәрсеге ғана баланады. Мысалы: 
Бұл өзі жердегі ме, көктегі ме? 
Жолықтым өлең-жырдың көктеміне. 
Әкесі қысылады 
Баласының 
Қонағын тастап қаңғып кеткеніне. 
Бұл үзіндіде бір нәрсе екінші нәрсеге ғана баланып тұр. Сонымен қатар 
метафораның ұлғайған немесе күрделі түрі де болады және ол әдебиетте 
көбірек кездеседі. Мысалы: 
Шіркін-ай, қандай ғажап дала біздің! 
Құшағы құшағындай анамыздың.
Жетісу – жеті сыры бабамыздың,
Жетісу – жеті жыры баламыздың. 
Көзің сал сүйрік саусақ еккен гүлге,
Құлақ сал жүйрік саусақ шерткен күйге. 
Арынды дарындардың думанында
Жетісу - жеті тұлпар жеккен күйме. 
Отанның болмақ емес айырбасы.
Жұмақтан жоқ жерімнің айырмасы. 
Қазақстан деген бір әсем әннің
Жетісу - ең әдемі қайырмасы! 


39 
Бұл үзіндіде «Жетісу» бес нәрсеге баланып отыр: сыр, жыр, күйме, 
жұмақ, әннің қайырмасы. Сондықтан бұл метафораның күрделі түріне жатады. 
Кейіптеу - троптың бір түрі; жаратылыстың жансыз нәрселерін, тап 
жанды нәрселердей етіп жандылардың істейтін амалдарын істеткізіп 
суреттеу. 
Аспантау, Бөркің бе еді? Көркің бе еді? 
Ақ бұлттар Шалкөденде төркіндеді.
Жоғалып кете барды келесі күн
Жайлауға ертіп келген Еркін мені. 
Нұр түсіп көңілімнің күмбезіне, 
Нар таулар шақырады күнде өзіне. 
Бір-екі сүңгіп шығып тастай суға
,
Бусанып жатам үзақ күн көзіне. 
Осы келтірілген үзінділердің бәрі де кейіптеуге жатады. Кейіптеу арқылы 
автор жансызға жан беріп, тілсізге тіл бітіреді, не қайғылы, не қуанышты 
оқиғаны суреттегенде, оған және табиғат қосылады да, оны бұрынғыдан да 
күшейте түседі. Шығармадағы оқиғаға табиғатты қатыстырып не қайғыртып, не 
қуантып суреттелген жерлер өте әдемі, оқушыны еліткендей әсерлі және күшті 
боп келеді. 
Заттандыру (овеществление: «Гвозди б делать из этих людей: Крепче б 
не было в мире гвоздей» - Н.Тихонов) –керісінше жанды затты жансыз затқа 
балау. Мысалы: Әйел- үйдің шегесі. 
Кейіптеу де, заттандыру да метафораның түрлері. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   54




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет