Әдебиеттануға кіріспе және әдебиет теориясы

62 
№3 БӨЖ
 
Тақырыбы: Образ және образдылық 
Тапсырма: образ түрлерін белгілеудің әдістік, тектік, тәсілдік факторларына 
сүйене отырып, кестені толтыру. 10 мысал (ескерту: мысалдар қайталанбау 
керек!!! Мысалы, Абай («Абай жолы») және Шоқан («Аққан жұлдыз») деп 
алсаңыздар екеуінің сипаттамасы бірдей болады (реалистік, эпикалық, 
трагедиялық).
 
Үлгі 
Шығарма, 
авторы, 
кейіпкер 
Көркемдік 
әдіс 
тұрғысынан 
Әдеби тек тарапынан 
Жасалу тәсіліне қарай 
ром
ан
ти
ка
лы
қ 
ре
али
сті
к 
эп
ик
алы
қ 
ли
ри
ка
лы
қ 
дра
м
алы
қ 
тра
ге
ди
ялы
қ 
ге
рой
лы
қ 
ф
ан
тас
ти
ка
лы
қ 
са
ти
ра
лы
қ 
ю
м
орлы
қ 
«Шырағың 
сөнбесін» 
романы, 
Т.Ахтанов, 
Нәзира 
+ 
+ 
+ 
+ 
«Қорқыт 
ата 
кітабы» 
Бұқаш 
+ 
+ 
+ 
+ 
«Сәуле» 
драмасы, 
Т.Ахтанов, 
Сәуле 
+ 
+ 
+ 
Бағалау: 10 мысал 95-100 балл 
9 мысал 90-94 балл 
8 мысал 85-89 балл 
7 мысал 80-84 балл 
6 мысал 75-79 балл 
5мысал 70-74 балл 
 
 
 
 
 
 
 
 

63 
№4 БӨЖ
 
Тақырыбы: Көркем шығармадағы мінездеу 
Тапсырма: Мінез жасау тәсілдеріне мысал келтіру 
Үлгі 
Мінез 
жасау 
тәсілдері 
Үзінді 
Автор, шығарма, 
бет 
Тура 
мінездеу 
Сүйіндік – жалтақ, Байдалы – табанды, қырыс адам, 
Бөжей – сырбермес, Қаратай – жеңген топтың 
жақтасы,Майбасар,Ызғұтты,Шұбар,Жиренше,Жұмағұл,
Тәкежан,Әзімбай – мансапқорлар, Оразбай – жауыздық 
иесі. 
М.Әуезов “Абай 
жолы» роман-
эпопеясы 
Жанама 
мінездеу 
...Тортай таскүрені ұядай қылып жинап, тазалап 
қойыпты.Бұдан бұрын да осы жерге келіп, мекеніне 
айналдырған секілді. Қайран қалдым.Ағаштан қиып нар 
жасап, үстіне шөп төсеген.Өзіне тиесілі кітаптар әбден 
көп оқылғандықтан, жемтір-жемтір болып бір бұрышта 
жинаулы тұр. Төр алдында ешкінің терісі 
төселген.Қарағайдың жуан кеспелтек шөркесінен стол 
жасап май шам қойыпты.Тастан қаланған жер ошақта 
маздап жанған от.Сіркіреп жаңбыр жауды.Үңгірге су 
тимейді екен. Күн бұлтты болған соң ба, ымырт ерте 
үйіріліп, көз байлана бастады. 
О.Бөкей “Тортай 
мінер ақ боз 
ат”әңгімесі 
Адамның 
сезімін, 
күйіну не 
сүйіну 
халін 
суреттеу 
...Ақтық рет ышқынып, басын көтеріп алған Құлагер 
сары аттан домалай түсіп,тізерлеп отыра кеткен 
Ақанның құшағына жағын төседі.Иесінің үсті де 
шылқылдаған су екен.Ағыл-тегіл боп аққан көз жасына 
малып алғандай.“Айдалада жалғыз қалдырмай, жеттің 
бе,үлгердің бе? Менің қазам енді жеткен шығар, 
ризамын саған, бақыл бол!” деп кісінеген Құлагердің 
ашық қалған көзінде мөлтілдеген жас төгілмей тұнып 
тұр. Ақанның көзінен бір тамшы жас өлі көзге үзіліп 
түскенде, жан біткендей дір етті. Ақан аһ ұрып, он жыл 
серік болған аяулы досының жансыз көзін жапты. 
С.Жүнісов 
“Ақырғы 
бәйге”(“Ақан 
cepi”романы -
нан) 
Адамның 
өз сөзін 
немесе 
өзгемен 
сөйлесуін 
келтіру 
-Менің сұрауым бар, -деп түксиген қара кісі орнынан 
ұшып тұрды.Елтірі қара тымақты партаға алып ұрды.Бұл 
Дайрабай еді. 
-Ya, жолдас,“Көк сиырдың дауы» деп жұрт 
күлер.Жұртқа күлкі болғанмен маған күлкі емес, мен 
жолсыз істі айтпай тұра алмаймын.Жүздерін жырта-
жырта айтамын!-деп бастады Дайрабай. 
-Апырым-ay, енді сөйлейін де...“Ерік» дегені қайда осы? 
Өкіл жолдас, мыналарға айтсаңызшы: сөзімді бөлмесін, -
деп Дайрабай бұрынғыдан да ашуға мінді. 
Б.Майлин 
“Даудың басы – 
Дайрабайдың көк 
сиыры” әңгімесі 
Адамның 
қимыл 
әрекетін 
суреттеу 
Олар далаға шыққанда түйенің жарты етіндей біреудің 
шайдан қалған суды төбесінен төмен қарай сарылдатып 
құйып тұрғанын көріп, әрі сасқаннан,әрі қорыққаннан 
жүректері көмейлеріне кептеліп, үн шығара алмай 
қалды. Бейтаныстың қаперіне дәнеме де кіріп шығатын 
емес.Киім атаулыдан үстінде әбүрійін жасырып тұрған 
Д.Исабеков 
“Ата үміті” 
(“Дермене” 
повесінен үзінді) 

64 
бір жапырақ қана көк шүберегі бар.Суды асықпай құйып 
болып, басын рақаттана шайқайды да, күнге қара 
қайыстай денесін алақанымен шапаттап қойды. Осы 
шайлада біреу-міреу бар-ay, иесі көрсе ыңғайсыз болмас 
па екен деп ойлау жоқ, теріс қарап тұрған бойы шелекті 
иілместен жерге тастай салды да, құлқайырға іліп қойған 
дағарадай ши қалпағын алып басына киді.Екі иығына екі 
кісі малдас құрып отырардай арбиған неме екен, осы 
бетімен ішке кірмек болса, шайланы мойнына іліп 
кететін түрі бар. 
Портрет 
“Бойы өскен. Қол аяғы ұзарған.Бұрын мұрны шолақтай 
болушы еді,биыл біраз ұзарып қалыпты.Бет-бейнесі
баладан гөрі іріліңкіреп,бала-бозбалалық қалпына 
бейімделген...” 
М.Әуезов “Абай 
жолы» роман-
эпопеясы 
Пейзаж 
Есіл өлкесінің көркемдігі көзіңді сонша қызықтырса, 
сонша хош иіс мұрныңды қытықтаса, құлағыңды 
қытықтайтын тамаша хорын қайтерсің!...Ол хорға 
сұңқылдап аққу,қаңқылдап қаз,шаңқылдап 
шағала,безектеп қызғыш,барылдап үйрек, сайрап 
бұлбұл,шықылықтап сауысқан,қарқылдап қарға, 
шырылдап шегіртке дегендей...жан-жануардың бәрі 
қосылады...“Бұл ән-күйге мен қалай қосылмаймын!” 
дегендей,сезімі өлік біреу болмаса, мына хорды естіген 
адам қалай желікпес... қалай ән шырқамас!.. 
Осы хорға менің де қосылғым кеп көңілім 
желіккенмен, бір тарантасқа мініп қасымда келе жатқан 
Қазының Мырзатайынан қымсынам. 
С.Мұқанов “Есіл 
бойында” 
шығармасы 
Бағалау: 7 мысал 95-100 балл 
6 мысал 90-94 балл 
5 мысал 85-89 балл 
4 мысал 80-84 балл 
3 мысал 75-79 балл 
2 мысал 70-74 балл 

жүктеу/скачать 1.55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: