ЖАМ ¹ з а т.
азылjан ор, шыр. аздырып »лzктердz к»мдz ж а м j а, Табылды тzрzлерz кzрген орjа. имылын Имановты к»рген солдат аза та ер екен деп алды таjа (О. Шипин, Екz дастан).
|
3: 598
| -
| ЖАМ ³: жам жол. |
ыр стzндегz жалjыз ая жол. Кздz ыса тнzнде боз жусанды беледердz, шилz-шилz »зектердz »тzп, »рлеп жатан ж а м ж о л- м е н жалjыз атты салып келедz (I. Жансгzров, Шыj.).
|
3: 598
|
-
|
ЖАНАП з а т.
|
1. Т»zрек, айма, маай. Киzз йдz есzгz жалп етzп жабылады. Ортадаjы ошаты астындаjы оламта ж а н а б ы н д а j ы с»нген клz дастаранны шетzн басып алады (. Сdрсекеев, Кzлт).
|
3: 627
|
-
|
ЖАНДАТПА з а т.
|
лама жар. орjан екz бетz ешкzм тсzп-шыjа алмайтындай тыыр, к»к ш»п »скен жылмаjай ж а н- д а т п а. Орды к»ше бетzнде ке тротуар (c. Кекzлбаев, Тырау-тырау.).
|
3: 633
|
-
|
ЖАНДАУ з а т.
|
с » й л. Тауды, етегz, б»ктерz. Жмысшылар талай к»пzр жасады, Борлы т»бе ж а н д а у л а р ы н ашады. Сонымен де бzте ойjан арна жо, Жмыс шzркzн dлz бастан асады (Х. Ерjалиев, Бzздz ауыл.).
|
i: 633
|
-
|
ЖАНТАЙМА з а т.
|
Таулы биzк жердz тzк абаjы, бетz, ламасы. 1932-33 жылдары К. А. Румянцевтz сынысы бойынша ж а н т а й м а скважиналар Донбаста тас к»мzрден б»лzнетzн газдарды шыjару шzн азылды (М. Маташев, ара алтын.).
|
3: 640
|
-
|
ЖАП ² з а т.
|
к d с z б. Егzстzкке су жzберу шzн екz жиегzне топыра йzп жасайтын жzzшке ары. Сонсо ол ж а п- т ы zшzндегz салын суда трjан ауаа мтылады, онда быжылдап ашыjан к»же бар (О. Сdрсенбаев, Табалы тас).
|
3: 657
|
-
|
ЖАПАН а р. з а т.
|
Адам ж»ндz оныстанбаjан ашы жер, бос жатан мекен. Мны к»п жерz dлz шаруашылы кdдесzне аса оймаjан елсzз ж а п а н (Х. Ерjалиев, Шынды.).
|
3: 659
|
-
| ЖАР ¹ з а т. |
1. Табиjат dсерzнен (жел рлеу, су шаю) пайда болjан биzк аба, тzк жаjа. Бл »зендердz бzлетzнz жрzп »ткен жолын тере ж а р етzп азады (М. Тиесов, Дала.).
|
3: 669
|
-
|
ЖАРЛАУЫТ з а т.
|
Су арнасы бойында жердz опырылып лауынан пайда болjан онша тере емес жар. Шарды жzzшке »зенz к»п бралып, м»лдzр суы зzлмей, баяу аjады. Кей жерz ж а р л а у ы т болса, к»п аjысыны бойында dдемz, майда, к»кмайса шалjын бар (М. cуезов, Аын аjа).
|
3: 694
|
-
|
ЖАРМА 4 з а т.
|
ж е р г. Канал. Жуан ж а р м а с ы н ы (каналды) зын тры елу километрдей (С. Манов, Алып. адым.). Тередzгz бес метр, зындыjы т»рт жз метрдей келетzн ж а р м а ардан тегzс аршылjан (Ы. Тникин, Турксиб.).
|
3: 695
|
-
|
ЖАРТАС з а т.
|
Тzп-тzк, лама ияда, зда болатын биzк тас. Сол жылы жазда тсzп, Дегеле тауыны Кергетас деген биzк ж а р т а с ы н а салjан бркzт балапанын алып »сzрzп, аjа салып жр екен (Ш. Айманов, ыран.).
|
3: 698
|
-
|
ЖАРЫ¹ з а т.
|
1.Сdуле, нр. Терезесz тстzк жаа араjан ке, таза б»лме шам ж а р ы j ы м е н кндzзгzдей жайнап тр (М. Иманжанов, Алjашы.).
|
3: 701
|
-
|
ЖАРЫША з а т.
|
1. Жарылып, сызат тскен, шатынаjан жер. атарынан бzткен аспан зdулzм екz жартасты орта жерzнде сdл jана ж а р ы ш а уыс бар (С. Бегалин, Уаыт.).
|
3: 702-703
|
-
|
ЖЕР з а т.
|
3. Ауыс. Мекен, орын, жайлау.
|
3: 710
|
-
|
ЖЕРОРТА з а т.
|
1. Жан-жаjына ашытыjы бzрдей, те жатан ара жер.
|
3: 711
|
-
|
ЖЕНТЕК з а т.
|
Бzр-бzрzне кzрzгzп, бzрzгzп тйдектелген м, топыра, тас. т. б.; кесек. Бл топыра осыдан ш кн брын анау арнаны жиектеп сzресzп жатан ж е н т е к едz (А. Байтанаев, айнар).
|
4: 81
|
-
|
ЖЕР-СУ з а т.
|
Жер, »зен, к»л – бdрz. Ж е р – с у, т»рт тлzк мал кедейлерге берzлсzн деп жер-жерге dмzр таратан (Ж. Жмаханов, Мен жмысшы). Халыды, ж е р – с у- ы д ы жадымда мен Ны сатап жрегzмде мdгz мытпан (С. Манов, Шынан шыjа).
|
4: 101
|
-
|
ЖЕРТЕЗЕК з а т.
|
Батпаты жерлерде болатын отынды зат; торф. Ж е р т е з е к »ндzру zсzн ендz-ендz жолjа ойып келемzз, - деп Рудольф »зzнz келешек жоспарын ысаша баяндап бердz (c. Шdрz пов, апаста.).
|
4: 101
|
-
|
ЖИЕК з а т.
|
1. Теzздz, »зеннz, к»лдz жаjасы, жаjалауы. К»лдz бергz ж и е г z хауzптz тартпа болса да, zлгерzлеген сайын аяты жеzл ала бастады (c. Сdрсенбаев, Офицер.).
|
4: 122
|
-
|
ЖОЛ з а т.
|
1. Ерсzлz-арсылы жруге арналjан (зын dрz жzzшке) жер белдеуz, срлеу. Ж о л ш кмбездz шыjыс жа жаjын ала иялай тартады екен (c. cбzшев, Тере тамыр.).
|
4: 147
|
-
|
ЖОН ² е т.
|
1. Аjашты жалап, сыдырта кесу. Ол тнzмен сол инаjашты ж о- н ы п, ж»ндеумен болды (c. Нршайыов, Алтын.).
|
4: 161
|
-
|
ЖОСА з а т.
|
ызjылт-сары тстz бояу топыра. Ж о с а - ызыл бояу топыра (С. асиманов, аз. ол»нерz). Баяjыда сол тауды бетzнен ж о с а алып, й аjашын бояйды екен (М. Сdрсекеев, Жетz-жылды.).
|
4: 171
|
-
|
ЖОТА з а т.
|
1. Биzктzгz dр трлz келген (лкен, кzшz, аласа) ыр, ыра, ырат. лаjы dжесzнде, екz к»зz сонау алыс к»к тау, атпарлы алы Шыjыс ж о т а с ы н ыдырады (М. cуезов, Тад.).
|
4: 175
|
-
|
ЖУСАНДЫ з а т.
|
Жусан »скен, жусан мол »сетzн жер. Жолсыз ж у с а н д ы т ы стzмен селкzлдей мтылjан машина Слтанбектер йzне арай тура беттедz (М. cбдzхалыов, Алыста.).
|
4: 197
|
-
|
ЖЫПЫЛ з а т.
|
1. Аjашы, бтасы алы »скен жер; сай, жыра. Та ланиектенгенде »з елzнz арасын да к»рдz. Ендzгz кездесушz - тармас куd. Мdлке шбас бойыны елсzз ж ы п ы л ы н а кzргенше асыты (Т. cлzмлов, Кре »зен).
|
4: 277
|
-
|
ЖЫПЫЛ-ЖЫРА з а т.
|
Сай-сала, жыра. Тауды шар басы мен оjан жалjас жатан ж ы - п ы л-ж ы р а л а р ы н д а ар бар (Майдан). Тайсойjанны ж ы - п ы л ж ы р а с ы н Жайбасар арттан арты ешкzм бzлмейдz деп матайтын жрт («Лен. жас.»).
|
4: 277
|
-
|
ЖЫЛiА з а т.
|
ар, жабыр суы аjатын шаjын »зекше, ойпа жер. Биыл жыра, ж ы л- j а л а р j а zркzлген аз jана сулар к»ктемнz »зzнде тгесzлген (М. Хасенов, Тлпар.).
|
4: 284
|
-
|
ЖЫЛiА-ЖЫЛiА з а т.
|
Бzрнеше жылjа, к»п жылjа. К»ше лайса, кешегz-бгzндz ерzген арды суы ж ы л j а-ж ы л j а м е н аjып жатыр (А. Байтанаев, Жаjыр.).
|
4: 284
|
-
|
ЖЫЛЫМ з а т.
|
1. ºзен мен к»лдz ыста атпай жататын тере жерz, иzрzм. абырша мз тысыр-тысыр ете алды да, кенет мз ойылып кеттz. Бzз ж ы л ы м j а тсzп кеттzк (. Сdрсекеев, Кzлт).
|
4: 301
|
-
|
ЖЫНЫС ² з а т.
|
Жер абатыны dр трлz м-тастары (гранит, мрамор, zзбестас, бор т.б.). Кн к»зzнz тсуzнен, су мен желдz dсерzнен е алдымен жмса ж ы н ы с т а р бзылады (С. Орынбаева, Геогр. jажайып.).
|
4: 313
|
-
|
ЖЫНЫС ³ з а т.
|
Аjашы ну болып, »те алы »скен орман (тоjай). Бурабайды сексен к»лzнz бdрz ж ы н ы с орманмен жиектеле оршалjан (С. Манов, Саяхат.).
|
4: 314
|
-
|
ЖЫРА з а т.
|
Жабыр, ар суы жырып кеткен тере жер, сай-сала. Атын т»мен тастап, ж ы р а м е н Асар келдz (М. cуезов, Тад. шыj.).
|
4: 319
|
-
|
ЖЫРА-ЖЫПЫЛ з а т.
|
Ойлы-ырлы, жарлауытты жер. скzрzк жел ала-топала боран трjызды. ыраттарды арын суыра уалап dкелzп ж ы р а-ж ы - п ы л j а тыпалады (Ж. Тzлеков, От кешу).
|
4: 319
|
-
|
ЖЫРА-ЖЫЛiА з а т.
|
Жыра мен жылjа, сай-сала. Баранов сай-саладан бастап ж ы р а-ж ы л- j а л а р д ы dр бтасына дейzн к»зzмен сзzп шыты (c. cбzшев, Замана.).
|
4: 319
|
-
|
ЖЫРА-ЖЫМ з а т.
|
Жылjа-жылjа жер. Тарта бердzк тнzмен, мдар- ды ж ы р а-ж ы м ы м е н ыздыра атты жазjы та (º. Трманжанов, Сар.).
|
4: 319
|
-
|
ЖЫРА-ЖЫРА з а т.
|
Бzрнеше жыра, жырасы к»п. Шынында да бл биzк- теу б»ктер екен. Кей жерлерде ж ы р а-ж ы р а айшытар бар (С. Алдабергенов, ºмzр.).
|
4: 319
|
-
|
ЖЫРАША з а т.
|
Аздап ана жырылjан жер, кzшzрек жыра; жырашы. Суды негzзz аjысы жрген жерлерде тzлzнген майда ж ы р а ш а л а р пайда болады (Е. Жамалбеков, Суармалы.).
|
4: 320
|
-
|
ЖЫРАШЫ з а т.
|
Кzшzрек келген жыра; жыраша. Машина бzр кzшкене ж ы р а ш ы - т ы стzнде тр (С. Шаймерденов, Жыл сы).
|
4: 320
|
-
|
ЗОНА з а т.
|
Аралы бос жер, кеzстzк ала. Шегаралы з о н а н ы стzнен жорjалап »ткен тышан да к»зден таса ала алмайды (Ж. Молдаjалиев, Жрек.).
|
4: 397
|
-
|
ИyН з а т.
|
1. ºзеннz брыла аан жерлерz, иzлzсz.
|
4: 482
|
-
|
ИIРIЛIМ з а т.
|
ºзеннz иzрzлген жерz, иzнz. Бл – Ошаjанды »зеннz и z р z л z м z н е д»геленте салjан кzшкене jана ала болып шыты (Б. Майлин, Азамат.).
|
4: 494
|
-
|
ИIРIМ з а т.
|
1. Суды шымырлап д»гелене, йzрzле аjатын жерz. И z р z м дdл стzнен тскенше байалмай азан шырлана айнап ортасы шнейттенzп жатады (Д. Досжанов, Жzбек.).
|
4: 494
|
-
|
КАНАЛ ¹ з а т.
|
Су аjатын жасанды арна. Волга – Дон к а н а л ы, Лениннz атында, «Ленин» деп барады, Аjын да, толын да (М. Хакzмжанова, Жыр асуы.).
|
4: 505
|
-
|
КЕБIР ¹ з а т.
|
1. Ш»л далалардаjы бетzне тзы шыjып жататын, »сzмдzк »спейтzн сорта жер, таыр. йын ойнаjан адыр-адыр мны, ойпадаjы к е- б z р мен сорды арасында да к»zлдz жерлер бар (Ж. Арыстанов, Жалынды.).
|
4: 538
|
-
|
КЕЗЕТ ² з а т.
|
Су жырjан жер, жырашы. Жар абаjы тегzс емес, кей жерz су жырjан к е з е т, жаjалай т»мпешzк екен (Х. Есенжанов, А Жайы).
|
4: 559
|
-
|
|
