Жетписбаев батыр адамович

т ө н д i р у i м ү м к i н қ о ғ а м ғ а қ а у i п т i i с - ə р е к е т ( ə р е к е т н е м е с е ə р е к е т с i з д i к ) .
Қ ы л м ы с т ы ң с у б ъ е к т i с i б о л ы п қ ы л м ы с ж а с а ғ а н ж ə н е ж а с а ғ а н қ ы л м ы с ы н а ж а у а п
б е р у г е қ а б i л е т т i ж е к е т ұ л ғ а т а н ы л а д ы . С у б ъ е к т i н i ң ж а у а п б е р у қ а б i л е т т i л i г i о н ы ң
а қ ы л - е с i н i ң
д ұ р ы с т ы ғ ы
м е н
қ ы л м ы с т ы қ
з а ң м е н
б е л г i л е н г е н
қ ы л м ы с т ы қ
ж а у а п т ы л ы қ ж а с ы н а т о л у ы м е н а н ы қ т а л а д ы .
Қ ы л м ы с т ы ң с у б ъ е к т и в т i к ж а ғ ы - қ ы л м ы с с у б ъ е к т i с i н i ң ө з i н i ң ж а с а ғ а н қ ы л м ы с т ы қ
ə р е к е т i н е п с и х и к а л ы қ қ а т ы н а с ы . О ғ а н қ а с а қ а н а л ы қ н е м е с е а б а й с ы з д ы қ т ү р i н д е г i
к i н ə с i , с о н д а й - а қ қ ы л м ы с т ы ң н и е т i м е н м а қ с а т ы ж а т а д ы .
Қ ы л м ы с қ ұ р а м ы о с ы ж о ғ а р ы д а а т а л ғ а н қ ы л м ы с қ ұ р а м ы э л е м е н т т е р i н i ң м i н д е т т i
ж и ы н т ы ғ ы . С е б е б i , о с ы э л е м е н т т е р д i ң к е м i н д е б i р е у i н i ң б о л м а у ы қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н
қ ұ р а м а й д ы . Б а р л ы қ т ө р т э л е м е н т т е р б i р б i р i м е н т ы ғ ы з б а й л а н ы с т ы ж ə н е ө з а р а
ə р е к е т т е с i п ж а т а д ы . М ы с а л ы , қ ы л м ы с о б ъ е к т i с i о б ъ е к т и в т i к ж а қ п е н к е л т i р i л г е н
з а р д а п а р қ ы л ы б а й л а н ы с с а , а л о б ъ е к т и в т i к ж а қ i с қ и м ы л а к т i с i р е т i н д е қ ы л м ы с
с у б ъ е к т i с i м е н ə р е к е т т е с е д i , с е б е б i о б ъ е к т i г е к е л т i р i л е т i н з и я н д ы ə р е к е т н е м е с е
ə р е к е т с i з д i к т i н а қ с о л а д а м ж а с а п о т ы р . С у б ъ е к т и в т i к ж а қ қ ы л м ы с т ы ң о б ъ е к т и в т i к
ж а ғ ы м е н б а й л а н ы с т ы , ө й т к е н i н а қ т ы ə р е к е т к е ж ə н е о н ы ң з а р д а б ы н а д е г е н
п с и х и к а л ы қ қ а т ы н а с а л д ы н а л а б а ғ ы т т а л ғ а н i с қ и м ы л а р қ ы л ы ж ү з е г е а с ы р ы л а д ы .
Қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н ы ң б ұ л э л е м е н т т е р i е ң а л д ы м е н қ ы л м ы с т ы қ з а ң д а , я ғ н и
Қ ы л м ы с т ы қ к о д е к с т i ң Е р е к ш е б ө л i м i н i ң б а п т а р ы н д а к ө р с е т i л е д i . А л а й д а , қ ы л м ы с
қ ұ р а м ы н ы ң э л е м е н т т е р i н е с i л т е м е л е р Қ ы л м ы с т ы қ к о д е к с т i ң Ж а л п ы б ө л i м i н i ң
н о р м а л а р ы н д а д а к е з д е с е д i . М ы с а л ы , Қ Р Қ К - н i ң 2 - б а б ы н ы ң 1 - б ө л i г i н д е қ ы л м ы с
о б ь е к т i с i н i ң ж и ы н т ы ғ ы , 1 4 , 1 5 , 1 6 - б а п т а р д а қ ы л м ы с с у б ъ е к т i с i н i ң б е л г i л е р i ,
1 9 , 2 0 , 2 1 , 2 2 - б а п т а р ы н д а с у б ъ е к т и в т i к ж а қ т ы ң н ы ш а н д а р ы к ө р с е т i л г е н .
Қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н ы ң э л е м е н т т е р i м i н д е т т i  ж ə н е ф а к у л ь т а т и в т i  б о л ы п е к i г е
б ө л i н е д i . М i н д е т т i э л е м е н т т е р д i ң қ а т а р ы н а қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н б а р д е п т а н у ү ш i н
қ а ж е т т i к е з к е л г е н қ ы л м ы с қ а т ə н э л е м е н т т е р ж а т а д ы . О л а р : қ ы л м ы с о б ъ е к т i с i н д е -
қ ы л м ы с т ы қ з а ң м е н қ о р ғ а л а т ы н қ о ғ а м д ы қ қ а т ы н а с т а р ; О б ъ е к т и в т i к ж а қ т а – қ о ғ а м ғ а
қ а у i п т i i с - ə р е к е т ( ə р е к е т н е м е с е ə р е к е т с i з д i к ) , қ ы л м ы с з а р д а б ы ж ə н е ə р е к е т п е н
з а р д а п а р а с ы н д а ғ ы с е б е п т i б а й л а н ы с м а т е р и а л д ы қ қ ұ р а м д а ғ ы қ ы л м ы с т а р ү ш i н
м i н д е т т i б е л г i ; с у б ъ е к т i д е – ж а у а п т ы л ы қ ж а с ы н а т о л ғ а н , е с i д ұ р ы с ж е к е т ұ л ғ а ;
с у б ъ е к т и в т i к ж а қ т а - қ а с а қ а н а л ы қ н е м е с е а б а й с ы з д ы қ т ү р i н д е г i к i н ə .
Ф а к у л ь т а т и в т i б е л г i л е р д е п б i р қ ұ р а м д а р ү ш i н м i н д е т т i , а л к е й б i р қ ұ р а м д а р ү ш i н
м i н д е т т i е м е с б о л ы п т а б ы л а т ы н б е л г i л е р д i а й т а м ы з . О л а р : қ ы л м ы с о б ъ е к т i с i н д е -
қ ы л м ы с т ы ң з а т ы , ж ə б i р л е н у ш i ; қ ы л м ы с т ы ң о б ь е к т и в т i к ж а ғ ы н д а - қ ы л м ы с
з а р д а б ы , ə р е к е т п е н қ ы л м ы с з а р д а б ы а р а с ы н д а ғ ы с е б е п т i б а й л а н ы с ф о р м а л ь д ы
ж ə н е к е л т е қ ұ р а м д а ғ ы қ ы л м ы с т а р ү ш i н м i н д е т т i е м е с , с о н ы м е н б i р г е қ ы л м ы с т ы ң
ж а с а л у у а қ ы т ы , о р н ы , ж а ғ д а й ы , т ə с i л i , қ ұ р а л ы ж ə н е т . б . ж а ғ д а й л а р ; с у б ъ е к т i д е -
а р н а у л ы с у б ь е к т i н i ң б е л г i л е р i ; с у б ъ е к т и в т i к ж а қ т а - қ ы л м ы с т ы ң н и е т i , м а қ с а т ы
ж ə н е э м о ц и о н а л д ы қ ж а ғ д а й л а р ( а ф ф е к т ) . Ж о ғ а р ы д а а т а л ғ а н ф а к у л ь т а т и в т i
б е л г i л е р к е й д е қ ы л м ы с т ы қ - қ ұ қ ы қ т ы қ н о р м а н ы ң д и с п о з и ц и я с ы н д а к ө р с е т i л у i
м ү м к i н . М ұ н д а й ж а ғ д а й л а р д а о л а р қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н ы ң м i н д е т т i б е л г i л е р i н е
а й н а л а д ы .
М ы с а л ы ,
Қ Р
Қ К - н i ң 2 8 8 - б а б ы н д а
« З а ң с ы з
а ң ш ы л ы қ ң
қ ұ р а м ы
қ а р а с т ы р ы л ғ а н : з а ң с ы з а ң ш ы л ы қ қ ы л м ы с т ы қ ж а у а п т ы л ы қ қ а ə к е п с о қ т ы р а д ы , е г е р
о л ə р е к е т : 1 ) . I р i з и я н к е л т i р с е ; 2 ) . М е х а н и к а л ы қ к ө л i к қ ұ р а л ы н н е м е с е ə у е
к ө л i г i н , ж а р ы л ғ ы ш з а т т а р д ы , г а з д а р д ы қ о л д а н ы п ж ə н е қ ұ с т а р м е н а ң д а р д ы ж а п п а й
қ ы р ы п - ж о ю д ы ң ө з г е ə д i с т е р i н қ о л д а н ы п ; 3 ) . а у л а у ғ а т о л ы қ т и ы м с а л ы н ғ а н қ ұ с т а р
м е н а ң д а р ғ а қ а т ы с т ы ; 4 ) . Е р е к ш е қ о р ғ а л а т ы н т а б и ғ и а у м а қ т а р м е н т ө т е н ш е
э к о л о г и я л ы қ а х у а л а й м а қ т а р ы н д а ж а с а л с а . Б ұ л қ ы л м ы с т а қ ы л м ы с т ə с i л i ,
қ ы л м ы с т ы ң з а т ы , қ ы л м ы с т ы ң ж а с а л у о р н ы м i н д е т т i б е л г i р е т i н д е к ө р с е т i л i п о т ы р .
Қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н ы ң м i н д е т т i э л е м е н т т е р i н i ң қ ы з м е т i , б i р i н ш i д е н , о л а р д ы ң
қ а ж е т т i ж и ы н т ы ғ ы б е л г i л i б i р ə р е к е т т е қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н ы ң б а р е к е н д i г i н
д ə л е л д е й д i .
Е к i н ш i д е н ,
о л а р
қ ы л м ы с т ы
с а р а л а у
к е з i н д е
қ а т ы с а д ы .
А л
ф а к у л ь т а т и в т i б е л г i л е р к i н ə л i г е ж а з а т а ғ а й ы н д а у ү ш i н ж а з а н ы ж е к е д а р а л а у
к е з i н д е е с к е р i л е д i . М ы с а л ы , Қ Р Қ К - н i ң 5 3 , 5 4 - б а п т а р ы н д а ж а у а п т ы л ы қ п е н ж а з а н ы
ж е ң i л д е т е т i н ж ə н е а у ы р л а т а т ы н ж а ғ д а й л а р д ы ң к ө п ш i л i г i о б ъ е к т и в т i к ж а қ т ы ң
б е л г i л е р i м е н б а й л а н ы с т ы қ ұ р ы л ғ а н .
Қ ы л м ы с
қ ұ р а м ы н ы ң
э л е м е н т т е р i
Э л е м е н т т е р д i ң м i н д е т т i
б е л г i л е р i
Э л е м е н т т е р д i ң
ф а к у л ь т а т и в т i б е л г i л е р i
Қ ы л м ы с т ы ң о б ъ е к т i с i
қ ы л м ы с т ы қ
з а ң м е н қ о с ы м ш а
о б ъ е к т i н i

С о н ы м е н , қ ы л м ы с қ ұ р а м ы д е г е н i м i з - ж а с а л ғ а н б е л г i л i б i р қ о ғ а м ғ а қ а у i п т i i с -

жүктеу/скачать 1.57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: