Лекция №1 Тақырыбы: Кіріспе. Өсімдіктер физиологиясы пәні және маңызы (1 сағат) Лекция жоспары
жүктеу/скачать 0.8 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Н – С – ОН Н – С – ОН Н – С
С С С СН Н Н ННО – С – Н Н – С – ОН Н – С – ОН НО – С – НО НО – С – Н О – С – Н НО – С – Н О Н – С – ОНН – С – ОН НО – С – Н Н – С – ОН Н – СН – С – ОН Н – С – ОН Н – ССН2ОН СН2ОН СН2ОН СН2ОН манноза галактоза α – глюкопираноза β- фруктофураноза (6) СН2ОН (5) СНОН (6) СН2ОН О Н Н Н 4 1 Н ОН Н ОН 4 ОН Н 1 Н 3 2 3 2 ОН Н ОН ОН Н ОН α- глюкофураноза α- глюкопираноза Н ОН 3 4 ОН Н Н (1) НОН2С 2 5 Н (6) СН2ОН β- фруктофураноза СН2ОН СН2О-РО3Н2 Н Н Н Н Н +АТФ фермент +АТФ Н ОН Н ОН Н ОН ОН ОН ОН Н ОН Н ОН глюкоза глюкоза- 6 - фосфат Бұл реакцияны негізінен катализдеуші гексогиназа ферменті, ол организмнің көптеген органдарында кездеседі. Сол сияқты глюкокиназа ферменті де бұл реакцияны катализдей алады, оны бауырдың бауырдың құрамынан тапқан. Глюкозо – 6 – фосфат аздап болсада клетканың құрамында әдетте глюкозо - 1 – фосфатпен бірге кездеседі. Гликоген заты ыдырағанда осы глюкозо – 1 – фосфатты береді де, ал ол қайтадан глюкозо – 6 – фосфатқа айналады. СН2ОН Н О-РО3Н2 Н ОН Н Н ОН Н ОН глюкозо – 1 – фосфат Глюкозофосфаттар тек қана клеткада кездесетін заттар. Дисахаридтер: екі моносахаридтерден түзілген эфир тәрізді қосылыс. Олардың түзілуін былай көрсетуге болады: 2С6Н12О6 С12Н22О11 + Н2О бұл бір су молекуласының бөлінуі арқылы өтеді. Өсімдіктер денесі негізінен сахароза немесе қамыс қантынан тұрады. Бұл дисахаридтердің күрделі молекуласы бір глюкоза және бір фруктозадан құралған. Дисахаридтердің бұл түрі өсімдіктердің мүшелерінде қор заты ретінде көп мөлшерде / қант қызылшасында 25% дейін кездеседі. Сахароза тәтті, дәмді, оңай кристалданады. Қышқылдар әсерінен немесе инвертаза ферментінің қатынасында тез гидролизденіп яғни өзіне су молекуласын қосып алып теңдей α – глюкоза мен β- фруктоза молекулаларына ажырайды. Бұл процесс инверсия деп аталады. Сахарозадан басқа дисахаридке мальтоза мен целлобиоза жатады. Бұл екі қантты заттың екеуі де гидролиздену нәтижесінде глюкозаны береді. Аталмыш қанттық заттың екеуі де таза қор заты ретінде өсімдік денесінде жиналмай тез тұр айналысқа ұшырап полимерлену нәтижесінде мальтоза крахмалға, ал целлобиоза клетчаткаға айналады. Дисахаридтерге глюкозидтер тобы енді, мұндағы заттар негізінен эфир тәрізді қант заты мен басқа заттардың қосылуынан түзіледі. Мұнда қант затына спирттер, фенолдар, альдегидтер, қышқылдар т.б. заттар қосылу нәтижесінде – глюкозидтер молекуласын құрайды. Глюкозидтер өсімдіктер дүниесінде кең таралған қосылыс. Бұл заттарды қор затының жиналған қоймаларында кездестіруге болады. Өсімдік денесінде көп кездесетін глюкозидке – амигдалинді атауға болады. Амигдалин - шабдалы, бадам, абрикос, алма дәндерінде, негізінен айтқанда раушангүлді өсімдік дәндерінде болады. Амигдалиннің гидролизденуі нәтижесінде глюкоза, бензоидты альдегид және синиль қышқылы түзіледі. Бұл қышқыл өсімдік тұқымымен оңай бөлінеді. Жоғарғы аталған өсімдік дәндерінің тықыр /ащы/ дәмі осы қышқылға байланысты. Глюкозидтер тобына бұдан басқа заттар енеді. Бұлардың барлығы да жұмсақ жемісті өсімдіктердің тұқымында болып, ол дәндердің жұмсақ жеміс ұрықтарының ішінде өнуіне кедергі жасауы мүмкін. Өсімдіктердің денесіндегі көмірсулардың негізгі бөлігі коллойдты қант заттары, бұлардың молекулалары өте күрделі, бірнеше моноз молекулаларынан құралған. Күрделі коллойдты қосылыстардың өсімдік денесінде қор заты ретінде жинақталуы қолайлы. Оның себебі, бұл коллойд ты қант заттары өсімдік клетка шырынының осмостық қысымын арттырмайды. Ал өсімдік тұқымының құрамындағы су мөлшерінің ке му нәтижесінде қантты заттардың болуы, олардың клетка шырынының концентрациясының артуы осмостық қы сымын көтереді. С12Н22О11 + Н2О гидролиз С6Н12О6 + С6Н12О6 сахароза глюкоза фруктоза СН2ОН НОН2С Н Н Н 5 2 ОН Н 1 Н НО (6) СН2ОН ОН 3 4 Н ОН ОН Н Сахароза С12Н22О11 + Н2О гидролиз С6Н12О6 + С6Н12О6 мальтозо глюкоза глюкоза СН2ОН (6) СН2ОН Н Н Н Н 4 1 ОН Н ОН Н ОН ОН Н ОН Н ОН Мальтоза (6) СН2ОН Н ОН ОН НО 5 ОН Н Н 4 ОН Н 1 5 Н Н 3 2 Н Н ОН (6) СН2ОН галактоза қалдығы глюкоза қалдығы Лактоза Ал қант заттарының ішіндегі коллойдты күрделі қанттардың осмостық қасиеті болмауы себепті, клетка шырынының концентрациясы артқанымен осмостық қысым бұрынғысынан өзгермеген күйде қалады. Сондықтан осындай осмос қысымына әсеріне қарай дисахаридтен моносахаридтерден артықшылық байқалады. Бірдей мөлшердегі дисахаридтен туындайтын осмостық қысым моносахаридтерден 2 есе төмен. Күрделі қант қосылыстардың ішінде көп орын алатын зат крахмал. Крахмалдың эмпирикалық формуласы С6Н10О5. Бұл қосылыс өсімдік денесінде уақытша мүшелерінде жиналуы мүмкін. Бұл негізінен жапырақ алақандарында күндіз фотосинтез процесі кезінде қантты заттардың басқа мүшелерге ағып үлгермеу себепті, жапырақ клеткаларында крахмал дәндерінің көп жиналған кездерінде де болады. Крахмал дәндерінің мөлшері, әрі сырт пішіні әр түрлі болып келеді, бұлай болуы өсімдік түріне байланысты. Крахмал дәнінің құрылысына байланысты өсімдіктің түрін немесе аралас ұндардың қандай дәндерден дайындалғандығы анықталды. Крахмал дәндерінің құрылысы бір-біріне тығыз оралған өте жіңішке спираль тәрізді. Крахмалға тән микрохимиялық реактив йод, йодпен өңдегенде крахмал дәндері көк немесе қара-көк түске боялады. С6Н10О5 – крахмалдың толық формуласын көрсетпейді. Түрлі әдістермен молекулалық салмақтарын анықтау, оның молекуласы күрделі екендігін, сол себепті крахмал формуласын былай етіп көрсету керек / С6Н10О5/n . көптеген ғалымдардың анықтауы нәтижесінде п- саны 30 дан 2000 тең. Минералдық қышқылдар крахмал тұқымын гидролиздейді де глюкоза молекулалары түзіледі. Өсімдік денесінде крахмалдың гидролизденуі өте жай өтеді, оны жүргізуші – диастаза ферменті. Нәтижесінде ең алдымен әр түрлі поли сахаридтер – декстрин түзіліп, оның ірі бөлшектері декстриндер – мальтозаға айналады. Ал мальтозаның 2 глюкоза молекуласына ыдырауы үшін, қышқыл қатынасында жүргізу керек немесе оны өсімдік денесіндегі мальтаза ферменті гидролиздейді. Салқын суда крахмал ерімей, тек ол сукды көп қабылдау нәтижесінде ісінеді. Бұл кезде крахмал суды өз молекуласында күшті ұстайды. Крахмал тұқұымының құрамында 40% дейін су болады да, оны құрғатқанның өзінде 15%-ге дейін су қалады. Егер крахмалды суға салып оның температурасын 50-600С көтеретін болсақ крахмал дәндері күшті ісініп жарыла бастайды да, желімдік зат-клейстер түзіледі. Крахмал тұқы мы 2 түрлі заттың қоспасынан түзілгендігін, оның бірі - амилопектин крахмалдың сыртын қоршайды, жоғарғы температураға шыдамды келеді, ал екіншісі - амилоздар, бұлар дәннің ішін тол тырып тұрады. жүктеу/скачать 0.8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|