Разьдзел 27.ПЕРАДАВАНЬНЕ ГРЭЦКАЕ ЛІТАРЫ Β

Разьдзел 30.ПЕРАДАВАНЬНЕ НЕХАРАКТЭРНЫХ ДЛЯ БЕЛАРУСКАЕ МОВЫ ГУКАЎ

Перадаваньне θ i f (правапіс т, ф)

68. 
    Праз т перадаецца міжзубны зычны [θ], які абазначаецца:
    

― у ангельскай мове – спалучэньнем th: Бэт (Beth), Нортфілд (Northfield), Плімут (Plymouth), Саўтгэмптан (Southampton), Торнтан (Thornton), Трэйл (Thrale), Тэтч (Thatch).

У фіналях th перад [і] перадаецца празь [ц’] – паводле агульнага правіла: Кэці (Cathie).

Заўвага А. Некаторыя пазычаньні з грэцкае ці праз грэцкую мову, у залежнасьці ад шляху пазычваньня, замацаваліся ў двух розных варыянтах: Атэны – Афіны, Гальгота/Ґальґота – Галгофа/ Ґалґофа, Гіяцынт – Іякінф, Рут – Руф, Туцыдыд – Фукідыд.

Заўвага Б. Шэраг хрысьціянскіх імёнаў мае некалькі формаў: Агапа, Агата; Тамаш, Хама; Тодар, Фёдар, Хведар, Ходар; Тадэвуш, Хадзей; Фядос, Хвядос, Ходас ды інш.

68. 
    Праз ф перадаецца гук [f]⁷⁹, які абазначаецца грэцкаю літараю φ (“фі”, лацінкавае абазначэньне ph), літараю f, а таксама літараю v у нямецкай ды галяндзкай мовах: флюор, фтор, фтызіятар, асфальт, эфэмэрны; фальш, фанабэрыя, фальварак, “фольксваген”, фіранка, вафля, вэрф, ляфэт, сафіт; Фасмэр, Фаўлз, Фогель/Фоґель, Дафніс, Кафка, Кліф, “Люфтганза”.
    

Заўвага Б. Словы аўганец, аўгані, аўганскі, Аўганістан пішуцца адпаведна вымаўленьню.

Перадаваньне [w]

68. 
    Білябіяльны гук [w] ангельскае, францускае, гішпанскае ды іншых моваў перадаецца:
    

― у становішчы між галоснымі:

у сярэдзіне асновы – праз ў нескладовае: Гаўард, Дэлаўэр, Паўэл, Таўэр;

на канцы асновы скланяльных назоўнікаў з канчаткам -а – праз в: Аёва, Атава, Ашава.

Перадаваньне ö

68. 
    Гук францускае⁸⁰, шэрагу германскіх, вугорскае, турэцкае ды іншых моваў [ö] (агублены э) перадаецца:
    

― пасьля к, л – празь ё: бракёр, кіяскёр, клякёр, маркёр, панікёр, хранікёр; дублёр, жыклёр, кантралёр, мэдалёр, суфлёр, філёр;

― пасьля іншых літараў – праз э: антрэпрэнэр, банітэр, білетэр, брэтэр, вальтыжэр, гіпнатызэр, гравэр, грымэр, гувэрнэр, дэзэртэр, каскадэр, кандыцыянэр, коміваяжэр, мантэр, марадэр, мэлянжэр, пазэр, парфумэр, пля´нэр, пражэктэр, прызэр, рэжысэр, рэзанэр, сапэр, сутэнэр, тапэр (музы´ка), транспартэр, трасэр, фантазэр, фразэр, франдэр, фуражэр, шофэр, экспартэр.

Заўвага. Шэраг галіцызмаў на -eur (acteur, liqueur, visiteur) у беларускай мове мае аднакаранёвыя адпаведнікі зь іншымі фіналямі: актор (лац. actor), ліквор (лац. liquor), візытант. Адпаведнікамі расейскіх словаў на -ёр/-ор, утвораных на ўзор галіцызмаў (вахтёр, лифтёр, шахтёр), ёсьць словы з уласнабеларускім суфіксам -ар: вахта´р, ліфта´р, шахта´р⁸²; або іншыя: дирижер – дырыгент (ням. Dirigent), массажер – масажнік, тренажер – сымулятар (анг. simulator).

― пасьля зубных д, т і зацьвярдзелых ж, ш, дж, ч, р ды не пад націскам – праз э: фрэ´кен (fröken), Дэ´ніц (Dönitz), Інэню´ (Inönű), Пэ´тэфі (Petöfi), Сё́дэрстрэм (Söderström), Сэра´ (Seurat), Шрэ´дэр (Schröder);

― пасьля заднеязычных г (ґ), к, х не пад націскам – празь е: пэ´нге (pengö);

― у астатніх пазыцыях пад націскам, а таксама на канцы ўласных назоваў не пад націскам – празь ё: бёміт (böhmit), гёз (geuzen), гётыт (goethit), лёс ‘горная парода’ (Löss), Бёль (Böll), Вёрнэр (Wörner), Гёбэльс/Ґёбэльс (Göbbels), Гёльдэрлін (Hölderlin), Гётэ/Ґётэ (Goethe), Гёхст (Hoechst), Зёйдэр-зээ (Zuiderzee), Кёльн (Köln), Лёві (Loewi), Мёбіюс (Möbius), Мёсбаўэр (Mössbauer), Нётэр (Noether), Пёпэльман (Pöppelmann), Сёдэрстрэм (Söderström), Фёрстэр (Foerster); Мальмё (Malmö).

Перадаваньне ü

68. 
    Гук нямецкае, францускае, турэцкае ды іншых моваў [ü] (агублены і) перадаецца:
    

― на пачатку і ў сярэдзіне слова – пасьля зычных (акрамя зубных і зацьвярдзелых): бюджэт, бюлетэнь, бюро, гіпюр, гравюра, зюйд, камюніке, купюра, кювэт, кюрэ, манікюр, мюсьлі, нюанс, пюпітар, пюрэ, рыдыкюль, рэзюмэ, сюжэт, сюзэрэн, сюрпрыз, фюзэляж; Юбэр, Віктор Юго/Юґо, “Л’Юманітэ”, д’Юрвіль (d’Urville), Агюст/Аґюст, Зюс, Вюртэмбэрг/Вюртэмбэрґ, Кюі, Кюры, Мюлер, Мюнстэр, Мюнхэн, Цюрых, Эркюль.

― у канцы слова: авэню, дэжа-вю, мэню, ню, парвэню, рэвю, экю, Камю, Сю;

б) праз у – у сярэдзіне слова пасьля зубных (д, т) і зацьвярдзелых ж, ш, дж, ч, р⁸³: адультэр, брашура, гарнітур, джут, дукер, журы, канфітур, кутур’е, мініятура, нактурн, натурморт, партытура, стуардэса, тубаж, тубінг, тульпан, турбан, турма, турынгіт, увэртура, фрытур, этуд; Брукнэр, Дусэльдорф, Руген/ Руґен, Турынгія/Турынґія;

в) празь ю – пасьля дз, ц у францускіх уласных назовах: Балядзюр (Balladure), Дзюбўа (Dubois), Дзюма (Dumas), дзю Пон (du Pont), Тарцюф (Tartufe), Цюільры (Tuilry).

Заўвага. Некаторыя словы замацаваліся зь ю: бардзюр, дзюза, дзюна, дзюшэс, касьцюм, цюбік, цюбяцейка, цюль, цюркізм.

Перадаваньне некаторых галосных ангельскае мовы⁸⁴

68. 
    Націскныя гукі звычайна транскрыбуюцца:
    

— праз э:

[æ] (адкрыты э): гэві-мэтал (heavy metal), гэнд (hand, але гандбол), джэз (jazz, побач з джаз), кэб (cab), кэмпінг (camping), кэтч (catch), лэндровэр (landrover), рэп (rap), хэпі-энд (happy end), чэмпіён (champion); Эбі (Abby), Элан (Alan), Эн (Ann), Вэнс (Vance), Гэлап/Ґэлап (Gallup), Гэмпстэд (Hampstead), Джэк (Jack), Кэмпбэл (Campbell), Кэмп-Дэйвід (Camp David), Кэнтэрбэры (Canterbury), Кэрал (Carrol), Мангэтан (Manhattan), часопіс “Мэн” (Man)⁸⁵, Нэнсі (Nancy), Пэдынгтан/ Пэдынґтан (Paddington), Рэндам (Random), Cэм (Sam); але: хет-трык (hat trick);

[] (напружаны э): кэрлінг (curling), сэр (sir), сэрфінг (surfing); Эрні (Ernie), Бэрнз (Burns), Бэрклі (Berkeley), Гэртын/Ґэртын (Girtin), Дэрбі (Derby), “Дып Пэрпл” (Deep Purple), Кэрзан (Curzon), Кэрк (Kirk), Кэрст (Kerst), Кэртыс (Curtis), Мэрдак (Murdoch), Пэрл-Гарбар (Pearl Harbor), Тэрнэр (Turner), Фэрбэнкс (Fairbanks), Чэрчыл(ь) (Churchill), Шэрлак Голмз (Sherlock Holmes);

[] (пачынаецца з вузкага й канчаецца шырокім э): Гэры/Ґэры (Gary), Кэры (Carie), Мэры (Mary);

[e] (вузкі э), апроч становішча пасьля заднеязычных: бэстсэлер (bestseller), вэстэрн (western), пэні (penny); Эдўард (Edward), Элм (Elm), Біг-Бэн/Біґ-Бэн (Big Ben), Джэсыка (Jessica), Мэгі/Мэґі (Meggie), Ўэстмінстэр (Westminster); у т. л. у складзе дыфтонгу [eı]: гайвэй (highway), рэмэйк (remake)⁸⁶; Дэйвід (David), Солт-Лэйк-Сіці (Salt Lake City).

Заўвага А. Гук [e] пасьля заднеязычных [g], [k] – перадаецца празь е (паводле агульнага правіла): гетэр (getter), кетчуп (ketchup), скетч (sketch); Келі (Kelly), Кембрыдж (Cambridge), Кент (Kent), Кенэдзі (Kennedy), Керы (Kerry); у т. л. у складзе дыфтонгу [eı]: гейм (game), кекс (cakes)⁸⁷, Гейл/Ґейл (Gail);

Заўвага Б. Пачатковыя спалучэньні Іr і Ur перад зычнымі ва ўласных назовах трансьлітаруюцца: Ірвінг/Ірвінґ (Irving), Урбан (Urban).

— праз а:

[Λ] (кароткі адкрыты а): ланч (lunch), панк (punk); Бафала (Buffalo), Гас/Ґас (Gus), Джастын (Justin);

[α:] (доўгі глыбокі а): Арчы (Archie), Барбі (Barby), Ланс (Lance).

68. 
    Літары, якія абазначаюць ненаціскныя кароткія гукі, пры асваеньні словаў звычайна трансьлітаруюцца:
    

— [] ([э^а]):

a – a: Бэнджамін (Benjamin), Джэсыка (Jessica), Мангэтан (Manhattan), Урбан (Urban);

u – у: Каламбус (Columbus), Пітсбург/Пітсбурґ (Pittsburgh), Руфуc (Rufus); але ў канцавым спалучэньні -bury транскрыбуецца: Кэнтэрбэры (Canterbury), Садбэры (Sudbury);

e – э: містэр (mister), трэнэр (trainer), хэпэнінг (happening); Паўэл (Powell), Сэм’юэл (Samuel);

пасьля [g], [k], [l] e – e: кулер (cooler), покер (poker);

апроч e пасьля шыпячых, а таксама о, якія падлягаюць аканьню: дыспэтчар (dispatcher), мэнэджар (manager); Каламбус (Columbus); Кэнан (Cannon), Кэрал (Carrol);

— [ı] ([ы^і]):

і – і пасьля мяккіх: Ірвінг/Ірвінґ (Irving); у т. л. на канцы слова – паводле агульнага правіла: Тэдзі (Teddy);

і – ы пасьля зубных і зацьвярдзелых: порыдж (porridge), пудынг (pudding); Арчы (Archie), Джастын (Justin), Джэсыка (Jessica);

e – э: Бэнэт (Bennett), Нэвада (Nevada);

пасьля [g], [k], [l] e – e: Бэкет (Beckett), Дыкенз (Dickens).

68. 
    Дыфтонг [ou] у націскным становішчы транскрыбуецца – оў: Гоўп (Hope), Доўл (Dole); у ненаціскным – перадаецца як аў (у выніку рэалізацыі “аканьня”): Гітраў (Heathrow), “Ўіндаўз” (Windows); але: Глазга/Ґлазґа (Glasgow).
    
69. 
    Спалучэньне літараў tch перадаецца праз тч (трансьлітаруецца): дыспэтчар, кетч, кетчуп, матч, скетч, скотч, Мітчэл.
    

Частка IV. ПРАВАПІС АБРЭВІЯТУРАЎ

68. 
    Часткі складанаскарочаных словаў пішуцца так, як і ў цэлых словаў, часткамі якіх яны ёсьць: “Белшына” – беларуская шына, зямфонд – зямельны фонд, лясгас – лясная гаспадарка.
    

Заўвага. Слова раён пры ўтварэньні складовых абрэвіятураў скарачаецца як рай-: раённы аддзел адукацыі – райаа, раённы камітэт – райкам, раённы фінансавы аддзел – райфа.

68. 
    Пачатковая літара ў нескладовае ў ініцыяльных абрэвіятурах перадаецца як У складовае: Беларускі дзяржаўны эканамічны ўнівэрсытэт – БДЭУ, раённая ўправа ўнутраных справаў – РУУС, самаходная артылерыйская ўстаноўка – САУ.
    
69. 
    Пачатковыя дыграфы дж, дз у ініцыяльных абрэвіятурах перадаюцца як Д: Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт – БДУ, Джамбульскі тэхналягічны інстытут – ДТІ⁸⁸.
    
70. 
    Пры асваеньні абрэвіятуры-пазычаньні трансьлітаруюцца: НАТО (NATO), ЮНЭСКО (UNESCO).
    
71. 
    Звычайна вытворныя ад абрэвіятураў словы могуць мець два варыянты правапісу – фанэтычны й абрэвіяцыйны: БНР – бээнэраўскі й БНРаўскі, БРСМ – бээрэсэмавец і БРСМавец, БССР – бээсэсэраўскі й БССРаўскі, КГБ – кагэбісцкі й КГБісцкі; МАЗ – мазавец і МАЗавец, НКВД – энкавэдыст і НКВДыст; але толькі ААН – аанаўскі, ІТАР-ТАСС – ІТАР-ТАССаўскі.
    

жүктеу/скачать 0.83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: