Биотоп – тірі организмдердің жиынтығы тіршілік ететін ортасы.
Биоценоз бен биотоп бірлесіп – биогеоценозды құрады.
Яғни, биогеоценоз дегеніміз – биоценоз, биотоп, экотоптардың
динамикалық бірлестігі.
Ю. Либихтың минимум ережесі. В. Шелфордтың толе-
ранттық заңы. Шектеуші факторлар.
Агрохимия ғылымының негізін қалаушылардың бірі, неміс
ғалымы Ю. Либих (1803-1873 жж.) ӛсімдіктердің минералды қо-
ректену теориясын (1840 ж.) ұсынды. Оның зерттеу нәтижеле-
ріне қарағанда, ӛсімдіктердің жақсы ӛсіп дамуы топырақта тек
жеткілікті мӛлшерде болатын химиялық элеметтерге немесе зат-
тарға байланысты емес, сонымен бірге жетіспейтін элементтерге
де кӛп байланысты. Мысалы, топырақта ылғал мен азоттың жет-
кілікті деңгейде болуы, топырақта ӛте аз деңгейде болатын бор
немесе темірді алмастыра алмайды. Зерттеулер нәтижесінде
Ю. Либих «минимум заңын» тұжырымдады. Бұл теория бойын-
ша, ӛсімдіктер дұрыс ӛсіп, жоғары ӛнім беру үшін топырақта аз
мӛлшерде болатын қоректік заттар деңгейін кӛбейту керек.
Тірі организмдердің (ӛсімдіктер, жануарлар, жәндіктер,
микроорганизмдердің) ӛсіп дамуы үшін қолайлы, немесе қолай-
сыз болатын факторлар әсерінің белгілі интервалы, яғни тӛзімді-
лік шегі болады. Ең тӛменгі және ең жоғарғы шегі ортасында
организмдердің ӛсіп дамуына қолайлы факторлар мӛлшерін оп-
тимум аймағы деп, факторлардың қолайсыз тӛменгі және жо-
ғарғы мӛлшері пессимум аймағы деп аталады (1 – сурет).
10
1 – сурет. Факторлардың сандық сипаты.
Қоршаған орта факторларының әртүрлі деңгейінің организмдер
тіршілігіне әсері схемасы (И.А. Шилов, 1998 бойынша).
Белгілер: 1-ӛсімдіктер организіміне қолайлы жағдайлар деңгейі;
Достарыңызбен бөлісу: |
