Сімдіктер экологиясы
-организм тіршілігіне керекті энергиялық шығындар мӛлшері
жүктеу/скачать 1.9 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2 – сурет. Биологиялық түрлердің тӛзімділігі (Ю. Одум, 1975 бойынша). Бақылау сҧрақтары
- Жарық энергиясы, сипаттамасы
| 2-организм тіршілігіне керекті энергиялық шығындар мӛлшері.
Американ ғалымы В. Шелфордтың пікірі бойынша, ӛте аз мӛлшерде болатын қоректік заттар ӛсімдіктердің жоғары ӛнім- ділігін, яғни организмдердің ӛміршеңдігін бәсеңдетеді. Қоректік элемент немесе фактор ӛте кӛп мӛлшерде болғанда да организм- нің ӛсіп дамуына қолайсыз. Мысалы, топырақта ылғал ӛте аз болса ӛсімдіктердің минералды элементтерді сіңіруі қиындай түседі. Ал, топырақта ылғал ӛте кӛп болғанда да осындай нәти- же береді, кӛптеген ӛсімдіктердің тамырына оттегі жетіспей тұншығады, анаэробты жағдай туындап, топырақта тотықсыз- дану процесі күшейе түседі. Суда немесе топырақ ерітіндісінде сутегі ионының кӛп не- месе аз болуы ортаның қышқылдығын (рH) анықтайды. Кӛпте- ген ӛсімдіктер мен микроорганизмдер ортаның рH мӛлшерінің ӛзгергеніне сезімтал. Осыған сәйкес, В. Шелфорд аз немесе кӛп мӛлшерде болатын факторларды шектеуші немесе лимиттеуші факторлар деп атаған. Бұл ереже «тӛзімділік заңы» немесе «толеранттылық заңы» деп аталады. Факторлардың әсер ету аймағы минимумнан (аз мӛлшерден) максимумға (ӛте кӛп мӛл- 11 шерге) дейінгі аралық. Бұл организм түрлерінің экологиялық валеттілігі (немесе толеранттылығы) деп аталады. Әсер етуші факторлардың кӛп айырмашылықтарына, кең ауқымды жағдайларға тӛзімді, ӛміршең түрлерін евробионтты деп (грекше euro – кең), ал факторлардың тар ауқымында, онша ӛзгермейтін жағдайында ӛмір сүретін ӛсімдіктерді – стено- бионтты түрлер (грекше steno – тар, шектелген) деп аталады (2 – сурет). 2 – сурет. Биологиялық түрлердің тӛзімділігі (Ю. Одум, 1975 бойынша). Бақылау сҧрақтары 1. Қоршаған орта факторларын жүйелеу. Абиотикалық және биотикалық факторлар туралы түсінік. 2. Антропогендік факторлардың ӛсімдіктер алуантүрлілі- гіне, таралуына әсері. 3. Минимум ережесі. Шектеуші факторлар. 4. Шелфордтын толеранттық заңы туралы түсінік. 5. Биоценоз, биотоптар туралы түсінік және олардың ди- намикалық бірлестігі. 6. Биоценоз және экожүйе, ұқсастығы, айырмашылығы. 7. Ӛсімдіктердің ӛсіп дамуына қолайлы оптимум, қолай- сыз пессимум жағдайлары туралы. 8. Евробионтты және стенобионтты организмдер. 9. Ӛсімдіктер экологиясы туралы түсінік. 10. Агроэкологиялық факторлар туралы. |