Дәріс конспектісі пән атауы: Банк ісі
Несиенің жекелеген түрлерін ұйымдастыру
жүктеу/скачать 1.03 Mb.
|
| 5. Несиенің жекелеген түрлерін ұйымдастыру
1. Мақсатты несиелер. Өндірістік мақсаттарға берілетін өзге де тауар-материалдық құндылықтарды жинақтаумен және өндірістік шығындарды жабуды жүзеге асырумен байланысты болады. Осыған орай несие өтем ақылық немесе төлемдік сипатты білдіреді. Бірінші жағдайда ол осыған дейін қалыптасып үлгерген тауар-материалдық құндылықтарға, оларды алуға жұмсалған өз қаржыларының шығындарына өтемақы жасау тәртібінде беріледі. Екінші жағдайда құндылықтар әлі алынып үлгермеген, кәсіпорынның қоймасында әлі жоқ, тапсырыс беруші – кәсіпорынның мекен-жайына енді-енді ғана түседі. Жеткізушілер түсірілген өнімдер үшін несие есебінен төлем жасау қажет болатын (оны сатып алушы өтінеді) есеп айырысу құжаттарын ұсынады. Мақсатты несиелерге мыналар жатады: сауда-делдалдық операцияларға жұмсалатын несиелер (еңбекақы төлемдері, бюджетке төлемдер). Уақытша мұқтаждықтарға берілетін несиелердің мерзімі 30 күннен аспайды. 2. Контокоррект бойынша несие. Бұл несие көп мақсатты қысқамерзімді сипатқа ие. Ол клиенттің ағымдағы қаржылық қажеттілігі өзінде бар ресурстардан асып кеткен жағдайда, оның төлем айналымындағы айырмашылыққа беріледі. Несие беру несие бағыты шеңберінде жүзеге асырылады. Несие бағытының мөлшері айналым қаржыларының әртүрлі элементтерінің сомасы мен оны құрудың өзіндік көздері мен несиелік борыш сомалары арасындағы айырма ретінде есептеліп шығарылады. Контокоррект – бұл көрсетілген қызмет түрлері үшін төлемдік есеп айырысу құжаттарын қоса алғандағы төлемдер (дебет бойынша) жүргізілетін бірыңғай активті-пассивті есеп шот. Өнімдерді өткізу мен көрсетілетін қызметтерден түсетін бүкіл түсім несиеге қабылданады. Контокоррект бойынша қалдық (сальдо) дебеттік және кредиттік болуы мүмкін. Контокоррект бойынша несие беру несие берудің барынша тәуекелді формасы болып саналады. Несиенің аталмыш түрін пайдаланғаны үшін төленетін ақы тәуекелдің неғұрлым жоғары болуымен байланысты. Өзге қысқамерзімді несиелерге қарағанда біршама жоғары болады. Овердрафт контокорректтік несиенің бір түрі болып саналады. Бұл форма жағдайында клиенттің банктегі есеп шоты сақталып қана қоймайды, онда дебеттік қалдық (сальдо) иеленуге рұқсат етіледі. Овердрафт сондай-ақ контокоррект сияқты бірінші сыныпты қарыз алушылар үшін енгізіледі. 3. Консорциалды несиелер. Консорциум қандай бір жобаны жүзеге асыру үшін әртүрлі коммерциялық бірліктердің, оның ішінде банктердің шарттық негізде уақытша бірігуін білдіреді. Банк консорциумдарын құру: қосымша ресурстарды тарту жолымен операциялардың ауқымын көбейту, тәуекелдерді бөлу, өтімдіктің (ликвидтіліктің) белгілі бір деңгейін сақтау сияқты мақсаттарды көздейді. Қаншалықты, бұл несиелер негізінен ауқымды істерді қаржыландыру кезінде пайдаланылады, яғни банктер мен мемлекетті қоса отырып, ірі шараларды жүзеге асыратын кез келген шаруашылық жүргізуші субъектілер консорциалдық несиелердің қарыз алушылары бола алады. Мемлекеттің консорциалдық несиелерге деген қажеттілік ең алдымен бюджеттік бағдарламаларды қаржыландырумен, әртүрлі салалардағы мемлекеттік кәсіпорындарды техникалық қаруландыру мен қайта жарақтандыру құралдарын инвестициялаумен байланысты болып табылады. Консорциалдық несие несиенің айрықша бір түрі емес, сондықтан да ол қарыз алушы мен несие берушінің коммерциялық мүдделерінен туындайтын әдеттегі жағдайларда беріледі. Консорциалдық несие бойынша қатынастар бірқатар шарттармен: консорциалдық, несиелік шартпен, кепіл немесе кепілдік беру шартымен ресімделеді. 4. Ипотекалық несие. Қозғалмайтын мүлікті кепілге қоя отырып берілетін (жер меншігін қоса отырып), нарықтық экономикада белсенді түрде қолданылатын келісімдердің сенімділігін қамтамасыз ететін несие беру нысандарының (формаларының) бірі болып саналады. Ипотекалық несие кәсіпорындардың, ұйымдардың және тұрғын үй құрылысы фирмаларының несиеге қажеттіліктерін сенімді негізде қаржыландырудың мемлекеттік көздерінің міндетін атқаруда үлкен рөл атқарады. Оны дамыту ұзақ мерзімдік сипаттағы несие ресурстарының тапшылығы, инфляцияның жоғары қарқыны жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектілердің инвестициялық активтілігін (белсенділігін) өрістетуге әсерін тигізеді. Ипотекалық несие беру жүйесі: шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халыққа ипотекалық несиелерді тікелей беру; несие беру үшін ресурстарды қосымша тартуды қамтамасыз ететін қайталама нарықта (ипотекалық міндеттемелерді) ипотекалық несиелерді сату екі бағытын көздейді. Бірінші бағытпен негізінен ипотекалық банктер, ал екінші бағытпен – мүлік кепілдігімен қамтамасыз етілген, ипотекалық банктерден активтер сатып алатын, содан соң олардың базасында өзінің атынан құнды (бағалы) қағаздар шығаратын қаржылық компаниялар және қорлар айналысады. Банктердің қозғалмайтын мүлікке деген төмен төлем қабілеттік сұранысқа негізделген ресурстық базасының жеткіліксіздігі, банктердің қаржыларды бір жылдан аса мерзімге орналастыру тәжірибесінің жоқтығы ипотекалық несие беруді дамыту проблемалары болып саналады. Ипотекалық несиелер әрқашанда қозғалмайтын мүлік кепілімен – ипотекамен байланыстырылады. Ипотека – бұл кепілдік алушының (залогодержатель) кепілдік беруші өз міндеттемесін орындамаған жағдайда кепілге қойылған мүлік есебінен өзін қанағаттандыру құқығына ие, міндеттемелерді қозғалмайтын мүлікпен қамтамасыз ету тәсілдерінің бірі болып саналады. Жермен тікелей байланысты (кәсіпорын, тұрғын үй және тұрғын үйге жатпайтын ғимараттар, жолдар) жер немесе объектілер қозғалмайтын мүлік санаттарына жатады. Келесілер кепіл туралы шарт субъектілері болып қатысады: кепіл туралы (кепілдікті ұстаушы және кепілдік беруші) шарт тараптары – заңды және жеке тұлғалар; тіркеуші орган; бірыңғай кепіл реестрін ұстаушы. Ипотека туралы шарт жазбаша түрде жасалады және нотариатпен расталуы тиіс. Мүлікті кепілдікке қою кепілдің бір түрі болып саналады. Мұндай жағдайда кепілдікке қойылған мүлік несие міндеттемесін орындағанға дейін кепілдік алушының иелік етуіне беріледі. Кәсіпорын ипотекасына негізгі қорлар және айналым қорлары, сондай-ақ кәсіпорынның дербес балансында көрсетілген өзге де құндылықтар кіреді. Ипотека несие ресурстарын пайдаланумен, ал қажет болған жағдайда ипотека заттарын өткізуге жұмсалатын шығындарды жабумен байланысты залалдар мен шығындарды өтеудегі негізгі борыш пен ол бойынша пайыздардың сомасын кепіл ұстаушыға төлеуді қамтамасыз етуі тиіс. 5. Халыққа берілетін ссудалар тұтыну ссудалары деп аталады. Осыған орай ссуданың тұтыну сипаты ссуданы беру мақсатымен (несие беру объектісімен) айқындалады. Қарыз алушылардың тұтыну ссудалары мен несие беру объектілерін жіктеу бірқатар белгілері, оның ішінде қарыз алушының типі, қамтамасыз ету түрі, өтеу мерзімдері, өтеу әдістері, пайдаланудың мақсатты бағыты, несие беру объектілері, көлемі және т.б. бойынша жүзеге асырылуы мүмкін. Пайдалану бағыты бойынша тұтыну ссудалары: кезек күттірмес мұқтаждықтарға, бағалы қағаздарға, кепілдікке, құрылысқа және тұрғын үй алуға, тұрғын үйлерді күрделі жөндеуге, автомобильдер сатып алуға берілетін несиелерге бөлінеді. Несие келісімдерінің субъектілері бойынша: банктің тұтыну ссудалары, сауда ұйымдарының халыққа беретін ссудалары; банктік емес үлгідегі (ломбардтар, жалға беру пункттері, несие кооперативтері және т.б.) несие мекемелерінің тұтыну ссудалары; жеке және жекеменшік тұтыну ссудаларының ара жіктері ажыратылады. Несие беру мерзімдері бойынша тұтыну ссудалары: қысқа мерзімдік (1 күннен 1 жылға дейінгі мерзімге); орта мерзімдік (1 жылдан 3-5 жылға дейінгі мерзімге); ұзақ мерзімдік (3-5 жылдан жоғары) болып бөлінеді. Беру тәсілдері бойынша несиелер мақсатты және мақсатты емеске (кезек күттірмес мұқтаждықтар, овердрафт) бөлінеді. Қамтамасыз ету әдісі бойынша қамтамасыз етілмеген (бланкілік) және қамтамасыз етілген (кепілмен, кепілдік берушілікпен) ссудалардың ара жігі ажыратылады. Өтеу әдісі бойынша – бірмезгілде өтелетін және төлемдерді бөліп-бөліп төлеуге болатын ссудаларға жатқызылады. Пайыздар алу (взимания) әдісі бойынша ссудалар мынадай түрде жіктеледі: пайыздарды ұстап қалу арқылы берілетін ссудалар; несиені өтеу сәтінде пайыздарды төлеу арқылы берілетін ссудалар; несиені пайдаланудың бүкіл мерзімінде жарналарға тең пайыздар төлеу арқылы берілетін ссудалар. Қаржылардың айналымдық сипаты бойынша – бір жолғы және қалпына келтірілетін (револьверлік және релловерлік) ссудалар. Халыққа несие беру процесіне бірнеше кезең кіреді. Бастапқы бетте несие беру қызметкері: заңдық тұрғыдан клиенттің несие төлеу қабілетін, яғни клиент шарт жасауға заңды түрде қабілетті ме; экономикалық көзқарас тұрғысынан (кірістері мен шығыстары, мүлік) клиенттің несие төлеу қабілеті қандай екенін түсіндіру мақсатымен келіссөздер жүргізеді. Клиенттің несие төлеу қабілетін бағалау банктің несие бөлімінде клиенттің ссудаларды уақытылы өтеу үшін жеткілікті кіріс алу қабілетін сипаттайтын ақпараттар негізінде жүргізіледі. Одан тысқары, банк қызметкері нарық конъюнктурасын, оның өзгеру үрдістерін талдауы тиіс. 6. Банкаралық несие – бұл банктердің бір-бірінің арасында несие мекемелерінің уақытша босатылған ақша ресурстарын тартуы мен орналастыруы болып табылады. Биржадан тыс банкаралық нарықтағы несиелер беру мен оны өтеудің жағдайын коммерциялық банктердің өздері анықтайды. Сонымен бірге несие қатынастарының субъектісі ретіндегі қарыз алушы – банктің баға беруі осы қатынастардың негізі болып саналады. Банкаралық несиелер мен депозиттер несие немесе депозиттік шарттармен, ал банкаралық несие нарығындағы ынтымақтастық – бас (негізгі) келісіммен ресімделеді. Несие беруші – банктер несие сомаларын анықтау кезінде қарыз алушы – банктің жарғылық капиталының мөлшерін, оның қаржылық және заң тұрғысынан сенімділігін ескереді. Банкаралық несие сондай-ақ қамтамасыз етусіз де берілуі мүмкін. Дегенмен банкаралық несие шарттарының басым көпшілігінде белгілі бір қамтамасыз ету міндеттемелері белгіленеді, негізінен ондай түрде бағалы қағаздар, қозғалмайтын мүліктер қатысады. Несие келісімдерін орындаудағы тараптардың өзара жауапкершілігі несие шарттарында көрсетіледі. Белгілі айыппұл пайыздары мен шығындарды өтеу – жауапкершілік формалары болып қатысады. Банкаралық несие алу кезінде қарыз алушы-банк келесідей құжаттарды тапсырады: банк жарғысы; банк операцияларын жасауға лицензия; кәсіпорын жетекшілері қолдарының үлгісі бар карточка; банк өтімділігінің нормативтері; алынған және берілген банкаралық несиелердің мағынасын (шифрын) ашу. Қарыз алушы банк несие алғаннан соң несие беруші-банкке тұрақты түрде есеп береді, өтімдік нормативтерінің сақталуы туралы хабарлап отырады. жүктеу/скачать 1.03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|