Дәрістер. 1 тақырып. Философия, оның пәні мен қоғамдық маңызы
Қоғам өмірінің негізгі салалары
жүктеу/скачать 2.79 Mb.
|
| 16.2. Қоғам өмірінің негізгі салалары
Бүгінгі қоғамтану әдебиетінде қоғам өмірінің негізгі салалары ретінде экономикалық, әлеуметтік, саяси-құқтық және рухани өмір көрсетіледі. Әрине, қоғам өмірі өте күрделі жүйе, сондықтан осы көрсетілген салалар бір-бірімен шым-шытырық байланыста. Мысалы, экономика мен әлеуметтік сала арасындағы байланыстар өте тығыз. Экономика дамымай бірде-бір әлеуметтік мәселелерді толыққанды шешу мүмкін емес. Сонымен қатар, білім беру, денсаулық сақтау т.с.с. әлеуметтік мәселелер биік деңгейде шешілмесе, өндірісті дамыту, жаңа технологияларды өмірге еңгізу екіталай. Ал оларды бір-бірімен үйлесімді байланыстыру саясатпен тығыз байланысты екені тағы да сөзсіз. Ал саяси шешімдер заң жүзінде іске аспаса, ол бос сөзге айналып кететіні тағы да бар. Жоғарыда көрсетілген осы салалар қоғамның негізінде жатқан рухани құндылықтарға сай келмей тағы да болмайды. Егер халық мыңдаған жылдардағы қалыптасқан рухани құндылықтарынан айырылып қалса, ол өз-өзін танымайтын белгілі бір құбыжыққа айналып, тарихтан жоғалып кетер еді. Тілінен, салты мен әдет-ғұрпынан айырылып, "мен орыспын",- деп жүрген қаншама Сібір халықтарының өкілдерін бүгінгі Ресейден көруге болады! Дегенмен де, қоғамды әрі қарай талдау жолында осы салаларды теоретикалық тұрғыдан бір-бірінен бөліп алып қарау қажет. а) экономикалық сала Қоғамның өмір сүру тәсілі басқа бүкіл жер бетіндегі тіршіліктерден бөлек. Егер де, дамыған жануарлар ең керемет дегенде өзіне керек қоректерді жинаса, адам – оларды өндіреді. Мәселеге тереңірек үңілсек, еңбек ету, материалдық өндірісті тудыру арқылы адамның өзі адам ретінде қалыптасқан жоқ па? Тағы табиғатта қалалар, бау-бақша, неше-түрлі машиналар, электрондық байланыс жүйелері т.с.с. жоқ емес пе? Оларды жасаған – адам. Қазіргі адам (ғылыми тілде - кроманьон адамы) өзінің дене-құрылысы ерекшеліктерімен осыдан 35-40 мың жылдар бұрын қалыптасып дүниеге келді. Бірінші даму сатысында олар еңбек құралдарын тас пен сүйектен, ағаш пен мүйізден т.с.с. жасады. Олар негізінен аң аулау, өсімдіктерді жинау, соңынан балық аулау сияқты істермен айналысты. Өндіргіш күштердің деңгейінің төмендігі соншалықты - өндірілген тамақ тек олардың бұл өмірде тірі қалуын ғана қамтамасыз етті. Жүре келе шаруашылық саласында нағыз төңкеріс мал бағу мен жер өңдеу пайда болған кезде келеді. Оны ғылымда аграрлық революция дейді. Мысалы, біздің арғы бабаларымыз Сары-Арқа даласында тағы жануарларды үйретіп, оларды малға айналдырып солардың сүті мен етін, жүні мен терісін пайдалана бастады, ал Сыр, Іле, Шу бойында – жерді өңдеп дақылдарды өсіру шаруашылық түрі пайда болды. Егер бұрын адам тағы табиғаттағы дайын қоректерді жинаумен айналысса, енді оларды өндіре бастады. Соның арқасында молшылық пайда болып, халық тез өсіп, бүкіл жер бетіне кеңінен тарайды. Қол өнер жер өңдеуден бөлініп өндіргіш күштерді әрі қарай дамытты. Қоғам өмірінде жеке меншік пайда болып, әлеуметтік қатынастар күрделеніп, мемлекет дүниеге келеді, ой еңбегі дене еңбегінен бөлініп, ғылым мен өнер тез қарқынмен дами бастайды. Қоғамдық қатынастар мыңдаған жылдар шеңберінде қалыптасқан салт-дәстүрлерге негізделеді. Сондықтан, ғылыми әдебиетте мұны "дәстүрлі қоғам", я болмаса, "аграрлық цивилизация" дейді. Мыңдаған жылдарға созылған бұл қоғамның тарихындағы жетістіктерге тоқталсақ, ол қағаз, фарфор, жібек, күкіртті жасау (Шығыста), жел диірмені, соңынан су диірмені, механикалық сағат, көзілдірік, мата жасау станоктары, кітап басу т.с.с.(Батыста) атауға болады. Көне заманда пайда болған ұлы жетістіктерге Мысырдағы Пирамидаларды, Қытайдағы – мыңдаған шақырымға созылған Ұлы Қорғанды, Александрия қаласында салынған Александрия фаросын, Рим қаласындағы Колизейді, Афинадағы Парфенонды т.с.с. ғажап туындыларды атап өтуге болады. Х1У – ХУ1 ғ.ғ. Еуропа топырағында, нақтылай келе – Италияда - үлкен өзгерістер орын алды. Шығыс елдерімен теңіз жолдарымен сауда-саттық жасау, балық аулау, мата тоқу т.с.с. салалар тез қарқынмен дами бастайды, көп іскер шаруалар тез уақытта байып, өз бас бостандығын феодалдардан сатып алып, шеберханалар салып, онда жалдамалы еңбек түрлерін еңгізеді. Жаңа қалалар, әсем ғимараттар салынып, өмір тез өзгере бастайды. Адамның табиғатты, жағалпай қоршаған ортаны қайта өзгерте алатынына көзі жетіп, дәстүрлі қоғамның ішінде жаңа – буржуазиялық - қарым-қатынастар пайда болып тез қарқынмен дами бастайды. Соңынан бұл дәуірді еуропалықтар "Ренессанс", яғни "Қайта өрлеу" деп атады. Әрине, бұл Еуропа тарихындағы дәстүрлі қоғамнан индустриалдық қоғамға өту дәуірі еді. Осының нәтижесінде Еуропа елдері біршама буржуазиялық-демократиялық революциялардан өтіп индустриалдық қоғамның шеңберіне толыққанды кіреді – енді адамзат тарихында Жаңа дәуір басталады. Осы уақыттан бастап Батыс цивилизациясы Шығысты экономикалық жағынан басып-озып кейіннен оларды отарлай бастайды. Неге осы уақытта Шығыста мұндай алға өрлеу басталмады?- деген сұрақ қойсақ, оған жауап беру оңай шаруа емес. Шамасы, оның негізгі себебі – сонау көне заманда басталған Шығыс пен Батыстың Дүние мен өмірге деген көзқарастарының бөлінуі, Шығыс елдеріндегі қауымдық өмір салтына, ал Батыста жеке адамның белсенділігіне жол ашылғанынан көруге болатын сияқты. Ал оның өзі, әрине, жағалай қоршаған ортаға бейімделуден шығады. Еуропа мен Азияның табиғаты мен ауа-райын салыстырсақ, әрине, Еуропада жеке адамның белсенді тұлға болып қалыптасуына молырақ мүмкіндіктердің болғанын байқаймыз. Еуропада Қытай, я болмаса, Үнді еліндегі сияқты жүздеген мың адамдарды жинап, олардың басын қосып, үлкен каналдар, суды тоқтататын бекеттер салынған жоқ-ты. Ал енді осы арада қайғы-қасіретке толы өз еліміздің тарихына тоқталсақ, онда Жаңа дәуірге дейін мыңдаған жылдар бойы көшпенділік шаруашылық түрі басым болды. Оның негізгі себебі де, әрине, сол жағалай орта. 7 ай қысы бар, суға тапшы елде, әрине, мал бағу, соның жолында көшіп-қону – ең тиімді шаруашылық түрі болды. Ал тарихқа Жаңа дәуір келген кезде, бүкіл жер шарын дүр сілкіндірген көшпенділер аянышты жағдайға душар болып, өз өмір салтының сарқылғанын байқады. Өйткені, садақ пен сойыл, біздің бабаларымыз қанша батыр болғанымен, винтовка мен зеңбірікке, әрине, қарсы тұра алмады. Осы уақыттан бастап бірнеше жүз жылға созылған халықтың трагедиясы, қайғы-қасіреті басталып та кетті. Жаңа дәуірдің экономика саласындағы негізгі ерекшеліктерінің бірі – адамдар заң жүзінде тең құқты азаматтарға айналып, зорлап еңбек еткізу принципі келмеске кетеді. Сол себепті жеке адамның өмірге деген белсенділігі артып, жаңа қоғам өндіргіш күштерді бұрынғы-соңғы болмаған биік дәрежеге көтереді. 300 жылдың шамасында өндіргіш күштер бұрынғы 5000 жылдағы жеткен дәрежеден асып түседі !!! Жүздеген жаңа қалалар, мыңдаған кәсіп орындар пайда болып, соның нәтижесінде халықтың әл-ауқаты, мәдениеті мен білімі өсті. Әрине, индустриалдық қоғамның дамуы да қайшылықтар, оларды шешу арқылы жүріп отырды. ХХ ғ. ғылыми-техникалық революция, оның жетістіктерін өндіріс саласында тиімді пайдалану өндіргіш күштерді әрі қарай күрт өсіріп материалдық байлықтың жаңа көздерін ашты. Дегенмен де, осы ғасырдың ортасына қарай бұл қоғам өзінің мересіне жетіп, екі үлкен дағдарысқа келіп тірелді. Ол энергетикалық және сонымен байланысты экологиялых дағдарыс еді. Индустриалдық қоғам оларды аз уақыттың шеңберінде ғылыми-техникалық жетістіктерге сүйене отырып жаңа электрондық, ақпараттық технологиялар жасау арқылы шешіп, тіпті жаңа экономиканы тудырды. Бұл жаңа қоғам постиндустриалдық қоғам деп атала басталды (ол жөнінде осы тараудың 12-15 беттерін қараңыз). Кейбір батыс ғалымдарының пайымдауынша, алдағы болашақта экономика саласы толығынан автоматтар мен роботтардың үлесіне тимек. Мұндай жағдайда адамдардың өмір мазмұны бос уақытты мейлінше сезімдік ләззат алып өткізумен және де тұлғаны құмартатын, сүйетін нәрсесімен (хобби) айналысу болмақ. Ал К.Маркстің ойынша, өндіргіш күштер өте биік дәрежеге көтеріліп, қоғамдық байлық ағыл-тегіл болған кезде, адамдардың тектік қабілеттері мен күш-жігерінің әлеуметтік кеңістігі өсіп, олар рухани шығармашылық жолына түсіп шексіз даму мүмкіндігіне ие болады. Біздің ойымызша, қазіргі Батыс елдеріндегі "тұтыну қоғамы", сондағы кең етек алып кеткен "материалдық-сезімдік" өмір бағыты жоғарыда көрсетілген жағдайда мидың ләззатты сезінетін бөліктеріне электродтар арқылы импульстар бергізіп, "жаңа нашақорларды" тудырмасына кім кепіл береді. Мұндай тұжырымдар дүниежүзілік діндердегі негізгі аяндардың бірі – Иса пайғамбардың ауыр жүгінің барлық адамдарға қатысы бар екенін ұмыт қылады. Ізгілік бар жерде зұлымдық та бар, шың қаншалықты биік болса, құз да соншалықты терең екенін қазіргі адамзаты ұмыт қылғандай. Экономика саласы адамдардың негізгі материалдық мұқтаждықтарын өтеуі керек. Оның сыртында – нағыз адами даму жатыр. Ол рухани-шығармашылық, адам өмірінің, жер бетіндегі тіршіліктің, тіпті керек десеңіз - ғарыштың мән-мағнасы жөнінде тебіреністе болу, тұлғаның шығармашылық іс-әрекетінің арқасында өмірде өз өшпес ізін қалдыру, жер бетіндегі ғажап оқиғаны – тіршілікті - гүлдетіп сақтап қалу болмақ. жүктеу/скачать 2.79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|