Дәрістер. 1 тақырып. Философия, оның пәні мен қоғамдық маңызы
Дүниетану мәселелерi. Күмәндану принципi
жүктеу/скачать 2.79 Mb.
|
| Дүниетану мәселелерi. Күмәндану принципi.
Өзiнiң философиясының мықты негiздерiн жасау үшiн Р.Декарт “бәрiне де күмәндану керек² деген шешiмге келедi. Осы тұрғыдан сезiмдiк танымға келсек, ол көбiне бiзге дүние жөнiнде жалған пiкiр тудырады. Төртбұрышты нәрсеге алыстан қарасақ, ол дөңгелек сияқты болып көрiнедi. Суға салынған таяқ сынған сияқты, күн - кiшкентай және жылы зат сияқты көрiнедi. Кейбiр кезде көзбен көргендi ұйқыдағы түспен шатастырып алуымызға болады. Ғылымдағы деректерге де күмәндануға болады. Сонымен, ең ақырында, бiздiң жан-дүниемiз толығынан күмәнға толады, онда бiрде-бiр күмәнданбайтын ақиқат қалмайды... Олай болса, мұндай тұңғиықтан шығатын жол бар ма? Өзiнiң шашынан ұстап, өзiн судан шығарған Мюнхаузен сияқты, Р.Декарт бұл тұңғиықтан шығаратын сол баяғы күмәндәну дейдi. өйткенi, барлығына күмәнданғанмен, сол сәтте күмәнданып отырғаныңа күмәндана алмайсың. Онда мынандай тұжырымға келуге болады: “Ойлаймын, олай болса, өмiр сүремiн² (cogito ergo sum). Р.Декарттың ойынша, бұл тұжырым жөнiнде ешкiм күмәндана алмайды. Бұл тұжырымнан шығатын бiрiншi қағида - адам, негiзiнен алғанда,- ойлай алатын пәнде. Бiздiң ойымыз өзiмiзге тiкелей берiлген. Ал, сезiм арқылы берiлетiн адамның денесi және жағалай қоршаған заттардың қасиеттерi ой елегiнен өткенде тек қана бұл дүниеде болуы мүмкiн сияқты берiледi. Мысалы, егер мен ойлау қабiлетiнен айырылсам, онда менiң өмiр сурiп жатқанымның дәлелi дереу жойылар едi. “Ойлаймын, олай болса, өмiр сүремiн² қағидасының тағы бiр ғажаптығы - ол түсiнiктi, ашық және мөлдiр. Р.Декарт ойлауды өте көлемдi де кең түрде түсiнедi. Ойлана алатын зат күмәнданады, түсiнедi, қабылдайды, түжырымдайды, терiске шығарады, қиялданады, сезiнедi, керек қылады т.с.с. Ең ақыр аяғы ұйқы кезiндегi түс көрудiң өзi ойлаудан шығады. Адамның танымдық iс-әрекетi Р.Декарттың ойынша үш идеялар тобынан тұрады. Бiрiншiсi - сырттан қабылданатын сезiмдiк мүшелерге өзiнiң әсерiн тигiзетiн идеялар. Мысалы, күн идеясы, ол әрбiр адамның санасында бар. Екiншi- адамның ақыл-ойындағы идеялар. Олар сырттан қабылданған әсердi өзгерту арқылы пайда болуы мүмкiн. Соңғы үшiншi идеялар - олар бiзбен туа бiткен, ең маңызды, таным процесiнде шешушi рөл атқарады. Оған адам интеллектуалдық интуиция арқылы жетедi. Ал оған жеткiзетiн адамның жан-дүниесiндегi табиғи ақыл сәулесi (lumen naturale). Туа бiткен идеялардың ерекшелiктерi - олар сыртқы заттардан толығынан дербес, анық, тұрпайы, адамның еркiнен тәуелсiз. Бұған мысал ретiнде Р.Декарт “екi шама үшiншiге тең болса, онда бiр-бiрiмен де тең², “ештеңеден ештеңе пайда болмайды², “бiр нәрсенiң белгiлi бiр уақытта болуы мен болмауы мүмкiн емес² т с.с. жатқызады. Туа бiткен идеяға Р.Декарт “Ойлаймын, олай болса, өмiр сүремiн² принципiн де жатқызады. Рационалдық метод Егер Ф.Бэкон сезiмдiк, тәжiрибелiк бiлiмдi арқа тұтып ғылымдағы негiзгi әдiстеменi индукциядан көрсе, Р.Декарт, керiсiнше, сезiмдiк бiлiмнiң құндылығын терiске шығарып, дедуктивтi методты негiзгi тану жолына айналдырды. Дедуктивтi әдiстеменiң негiзгi талаптары - ол, бiрiншiден, туа бiткен интуиция арқылы ақиқатқа тек өте анық шынайы ой елегiнен көрiнiп тұрғанды ғана алу ; зерттелетiн мәселенi ой өрiсi арқылы барынша ұсақ, тұрпайы бөлшектерге бөлу, содан кейiн ғана жоғарыға қарай күрделiкке өрлеу; Негiзiнен алғанда, Р.Декарттың әдiстемесi - ол интеллектуалдық интуиция арқылы алынған негiзгi ұғымдарға сүйене отырып басқа ұғымдарды, тұжырымдарды тудыру. Егер интуицияда ақиқат тiкелей ашық берiлсе, онда дедукцияның дәнекерлiгi арқылы ақиқатқа күрделi жол арқылы жетуге болады. Осы күрделi жолда бiр ұғым байқалмай түсiп қалса, онда нәтижеге жету мүмкiн болмай қалады. Сондықтан, бүкiл дедукция жолын ұқыпты есептеп бақылап отыру қажет. Дедуктивтi әдiстеме арқылы әр-түрлi нәтижелерге жетуге болады. Сондықтан, Р.Декарт оны жасанды тәжiрибе қойып (эксперимент) тексерiп отыру қажет деген пiкiр айтады. жүктеу/скачать 2.79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|