Дифференциалды психология пәнінен лекциялар жинағы глоссарий
Дәріс. Тұлғаның жүйке жүйесінің ерекшеліктері
жүктеу/скачать 328 Kb.
|
| 13 Дәріс. Тұлғаның жүйке жүйесінің ерекшеліктері
Психофизиологиялық және психологиялық әдебиеттерде жүйке жүйесінің белсендіру деңгейі мен "мінез-құлықтың тиімділігі" арасындағы қисық сызықты тәуелділіктің бар екендігін көрсететін көптеген фактілер жинақталған". Әдетте инверттелген 11-тәуелділік деп аталатын бұл тәуелділік жануарлардың да, адамдардың да Мінез-құлқы белгілі бір оңтайлы белсендіру деңгейінде ең адекватты болып табылады және белсендіру деңгейі тым төмен немесе тым жоғары болса, адекваттылық бұзылады. Эксперименттік зерттеулерде жүйке жүйесінің жекелеген функцияларының тиімділігіне қатысты да, күрделі қызмет түрлерінің орындалу сапасына қатысты да аталған тәуелділіктің растамалары алынды. Мәселен, мысалы, КГР тіркеу кезінде бұл тәуелділік айқын көрінеді. Өздеріңіз білетіндей, терінің қарсылық мөлшері спецификалық емес белсендіру деңгейінің көрсеткіштерінің бірі болып табылады: төмен деңгей жоғары қарсылыққа сәйкес келеді және керісінше. Сыртқы тітіркендіргішке жауап ретінде пайда болатын тері-гальваникалық реакцияның өзі сыртқы ортаға қарапайым реакцияны білдіреді. Арнайы зерттеген зерттеушілер бір сыртқы тітіркендіргішке шамасы қарсылықтың бастапқы шамасына байланысты екенін көрсетті, атап айтқанда, максималды реакция белгілі бір орташа қарсылық мәнінде байқалады, ал өте төмен немесе өте жоғары мәнде реакция шамасы төмендейді . Деректердің екі қатарын салыстыру көрсеткендей, ең жақсы нәтижелер сыналушылар терінің орташа кедергісін тіркеген жағдайларда алынған. Жоғары және төмен қарсылықта нәтижелер нашарлады. И.М.Палей шартты рефлекторлық тежелудің кейбір сипаттамаларының белсендіру деңгейіне (альфа-ритақ амплитудасының көрсеткіші бойынша) ұқсас қисық сызықты тәуелділіктің болуына назар аударады. Неғұрлым күрделі мінез-құлықтардың тиімділігі негізінен мотивация теориясының бөлігі ретінде зерттелді. Мұнда белсендіру ұғымы көбінесе мотивация ұғымымен өте тығыз байланысты. Мәселен, мысалы, Хебб теориясында мотивацияның оңтайлы деңгейінің болуы туралы ереже өте маңызды орын алады, оның асып кетуі мінез-құлықтың нәзік реттелуінің бұзылуына және жеткіліксіз реакцияларға әкеледі. Мінез-құлық тиімділігінің мотивация деңгейімен байланысы Стеннет эксперименттерінде анықталды. Субъектілер мотивацияның үш деңгейінде есту бақылау тапсырмасын орындауы керек еді: 1) субъектіге аспапты калибрлеу ретінде ұсынылған және қосымша мотивациясыз берілген тапсырма, 2) субъект сәтті әрекеттері үшін аз сыйақы алды, 3) субъект сәтсіз болған жағдайда сәтті әрекеттері мен электр соққысы үшін үлкен сыйақы алды. Белсендіру деңгейі өлшеу деректерімен және жұмыс істемейтін бұлшықеттердің электрлік белсенділігімен сипатталды. Ең жақсы нәтижелер мотивацияның орташа деңгейінде болды. Жүйке жүйесінің күшіне байланысты психикалық өнімділік динамикасын зерттеуге бағытталған тәжірибелерімізде, Бастапқы белсендіру деңгейі арнайы ескерілмеген. Сонымен қатар, жоғарыда келтірілген фактілер активтендіру факторы кез-келген іс-әрекеттің, соның ішінде біздің зерттеулерімізде қолданылған монотонды іс-әрекеттің өнімділігіне әсер етеді деп болжауға негіз береді. Эксперименттердің нәтижелері көрсеткендей, қарапайым монотонды жұмысты орындау кезінде тежеу күйінің дамуы байқалады, ол, атап айтқанда, тапсырманың сапасының төмендеуінде көрінеді (қателердің көп саны). Бұл ең алдымен күшті жүйке жүйесі бар адамдарда кездеседі. Алайда, жүйке жүйесі әлсіз адамдардың жақсы нәтижелерге қол жеткізуінің жалпы тенденциясы (қателіктердің аздығы) аясында ерекше жағдайлар байқалды: кейбір "күшті" субъектілер өте жақсы нәтижелер тапты, ал жеке "әлсіз" субъектілер, керісінше, көптеген қателіктер жіберді. Тапсырманың сапасына жүйке жүйесінің күшінен басқа көптеген факторлар, соның ішінде бастапқы белсендіру деңгейі әсер етуі мүмкін. Бұл жұмыста екі міндет қойылды: 1) монотонды жұмысты орындау жағдайында қызмет тиімділігінің бастапқы белсендіру деңгейіне қисық сызықты тәуелділігінің болуын тексеру; 2) екі фактор - жүйке жүйесінің күші мен белсендіру деңгейі олардың қызмет тиімділігіне әсер етуінде қалай өзара байланысты екенін анықтау. Осы мақсатта бұрын жүргізілген екі зерттеуден алынған мәліметтер талданады, онда қарапайым монотонды ақыл-ой жұмысын орындау кезінде жүйке жүйесі күшінің өнімділік динамикасындағы рөлі зерттелді. Бұл зерттеулерде монотонды жұмыстың екі түрлі түрі қолданылды, әйтпесе эксперимент шарттары бірдей болды. Тәжірибелер бір бөлмеде жүргізілді, көрсеткіштері бір құрылғының көмегімен тіркелді. жүктеу/скачать 328 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|