Диктантар жинағы 5-9 сынып Қазақ тілі мұғалімі : Бейсембаева Г.Қ

Дала! Шетсіз-шексіз ұшан дала! Таусылар емес. Жүйрік болсаң жетіп көр дейтіндей. Құс қанатын талдырып, тұлпардың тұяғын тоздырған байтақ өлке жылдамдық атаулымен егеске түскендей таңдана керіліп жатыр. «Мен осындай кеңмін, байтақпын. Тапшылық, таршылық дегендерің маған жат. Мен осындай молшылық үшін, қысылмай-қымтырылмай өмір сүру үшін жаралғанмын», -дейтін тәрізді.

Алқа егде тартқан кісі. Өңі сіріңке қара. Мінез жағынан да ерекше қуаныш минуты болмаса, қабағын ашып, ыржиып күлген емес. Бөтен қатындардай не болса соны сөйлеп, өсек-аяңға үйір болмай, тиісті кезекте ғана сөйлейтін. Егер бір сөйлесе, тізбегін әдемілеп, ұзақ-ұзақ сөйлеп кетуші еді. Сөзінің көбі өз басының мұңы болатын. Мұның атының Алқа екенін біздей үйі аралас кісі білмесе, сырт ел «Сандыбайдың күңі» дейтін.

Алқа өзінің байы Қырықбайдан 35 жасында жесір қалып, бір жасында Қасені, үш жасында Маржаны жетім қалған.

Қырықбай Сандыбайдың қара табан құлы еді. Алқа күңі еді. Сандыбайдың қорасын сағалап жұмыс қылып, малын бағып, отын жағып, күнелтіп келе жатқан. Бұлардың еңбек-бейнеті жалғыз-ақ ішкен тамақ, ескі-қысқы киім ғана, бөлек үйлері де жоқ. Жаз болса қораның төрі, көгеннің басы, қыс болса шошала, қора сияқты орындармен тіршілік қылып келіп еді. Сүйтіп бұлар екі баланың ата-анасы болғанда, 50-де Қырықбай дүние салған еді. Құл өлімі Алқаға үлкен қиындық әкелді. (150 сөз)

(I.Жансүгіров)

Батыр қыз

Жауды қырудың қызығына түсіп оқталған ленталарды шетінен суырып ала берген Мәншүк, қасына қатар қойған жәшікке қолын сұғып еді, бұдырмақ оқтардың орнына теп-тегіс тақтай білінді. «Мұнысы калай?» деген қауіппен, әлі де бет бұрмай, қолымен жәшіктің ішін шарлай сипап еді, майда тақтайдан басқа түк сезілмеді. Жер бауырлай жүгірісіп келе жатқан жаудан көзін бұра алмаған Мәншүк, жәшікті ернеуінен ұстай алдына көтеріп ап қараса, ішінде дәнеңе жоқ, артына қараса, өрімнің таспаларындай шұбатыла жатқан бос ленталар. Айналасына құлақ түрсе, алыстан естілген тарсылдар ғана болмаса, нақ осы тар қылда біздің жақтан атылған мылтық дауысы естілмейді. Шамасы бұл жарты аралда ол жалғыз қалған сияқты. Жаудың ентелеуі басым және жау жақ бұйраттан, осы биікке төккен ұлылы-кішілі құралдардан жауған жуанды - жіңішкелі оқтардың нөсері әлі толастар емес.

Жұлқына ұмтылған жау мың ба, миллион ба, кім білсін - әйтеуір құжынаған құмырысқадай сансыз бірдеңе. (133 сөз)

(С.Мұқанов)

Біздің бір туысымыз, - қазақтың әдетінде, "жиендік" деген тіленшілігі бар ғой, - сол әдетпен, қартайған нағашысына келіп, үш-төрт күн қонып, жүрерінде үмітті жағдайын айтыпты. Қарт ыңырана отырып тыңдап, жинала бастаған жиеніне:

- Шырағым, жиенім, бәріне де түсініп отырмын. Бүгін-ертең аттанғалы отырған маған, кетіп қалмай кездесіп қалғаның жақсы болды. Сенен аяйын деген еш нәрсем жоқ. Бұл үйде астыма мінген бір ат, жаз саумалын ішкен бір құлынды бие бар, міне, аламын десең ал... Ал енді мына сандықтан, шешеңе көйлек болғандай, бес аршын сиса тұр, соны қоржыныңа сал! - деген екен. Сондай-ақ, бұрын есік көрмеген жігіттер едіңдер. Қолымда ешнәрсе жоқ. Екеуің екі шапан киіп кет, - деп, үстеріне шапан жапты. Осындай шексіз жомарттық Қажымұқанды көп ойлантты. (120 сөз)
(Қ.Әбдіқадыров)