Диплом жұмысы тақырыбы: «Кәсіпорындағы дағдарысқа қарсы басқару»

Кілем тоқитын жаңа станокта жұмыс орындары ашылатын болғандықтан, біз ары қарай қанша персоналдың қажет екенін,орташа айлық еңбек ақы мөлшерін жоспарлап, келесі 21 кестеде көрсеттік.

21 кесте -"Алматы кілем" АҚ-да жаңа кілем тоқу станогы үшін қажетті персонал

№	Персоналлауазымы	Персонал саны, адам			Айлықеңбекақытеңге	Еңбекақы қорытеңге
		1 смета үшін	Сменалар саны	Барлығы
1.	Цех бастығы	1	1	1	35000	35000
2	Инженер-ситемотехник	1	1	1	35000	35000
3.	Мастердің көмекшісі	1	1	1	30000	30000
4	Есепші	1	1	1	17000	17000
5.	Тасымалдаушы	2	1	2	16000	32000
7	Тоқымашы	1	3	3	28000	84000
8.	Ставилыцик	2	3	6	24000	144000
8.	Инженер-жүйеші	1	3	3	28000	84000
9.	Барлығы			18		461000

Жоғарыда келтірілген кестеде бір сменаға қажетті жұмыскерлер саны, сменалар саны, жұмыскерлердің еңбек ақысы, және еңбек ақы қорының бір айлық мөлшері көрсетілген. Осылайша, жаңа кілем тоқитын станокгы игеру үшін 18 жұмыскер, жалпы еңбек ақы қоры айына 461000 теңгені кұрайды.

Енді несиені игеру жоспарын жасайық. Жоғарыда несиені игеру алдыңғы алты айда жүргізіледі десек, айлар бойынша несиені игеру 21-кестеде көрсетіледі.

22 кесте - "Алматы кілем" АҚ-да несиені алдыңғы алты айда игеру жоспары

АҚШ доллары

Несиені игеру жоспары 6 айға есептелген. Бірінші айда құрал-жабдық бойынша 30%-дық төлем төлеу және сурет салу станциясын сатып алу көзделген. Екінші айда осы станокта жұмыс істейді деген мамандарды оқыту жүргізіледі. Персоналды оқытып болған соң, сурет салу станогының қосалқы бөлшектерін төртінші айда орнатады. Тарау аппараттарын алу 4 және 5-айларға жоспарланып отыр. Соңғы алтыншы айда кілем току станогының қалған бөлшеттері сатып алынып, өндіріске орнатылады.

Тығыздығы жоғары жаңа технологиялы құрал-жабдықты орнатқан соң, кәсіпорын сапасы әлемдік стандарттарға сай, өнім шығаруды көздеп отыр, өнім көлемін екі есеге арттырмақ жоспары бар.

"Алматы кілем" АҚ-да несиені игеру қолайлы жағдайларда өтетін болса, таза табыс көлемі арта түспек. Табыстылықтың жобалық көрсеткіштері 23 кестеде келтірілген.

Несиені ойдағыдай игеру жағдайында тығыздығы жоғары кілемдерден түскен табыс 1531510 долларды, ал әдеттегідей тығыздықты кілемдерді сатудан түскен табыс мөлшері 2276129 доллар құрауы тиіс

23 кесте - "Алматы кілем" АҚ-ның болжамдық табыстылығы

Жоба бойынша таза табыс көлемі 1034006 долларды құрауы керек. Біз жобаның қай кезден басталатыны көрсетпей отырмыз, себебі қазір кәсіпорында инвесторды іздеу процесі жүруде, ал қайтарып беру мерзімі 7 жыл екенін көрсеттік. Несиені алу кәсіпорынның тозған негізгі капиталын жаңартады, нарыққа бәсеке қабілетті өнім шығарылады, қосымша жұмыс орындары ашылады, кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз етеді.

"Алматы кілем" АҚ-ның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету үшін басты назарды келесі бағыттарға аудару керек:

• 
  негізгі капиталды жаңарту, мүмкіндігінше жоғары технологиялық станоктарды өндіріске енгізуге ұмтылу;
  
• 
  кәсіпорындағы жоспарлау деңгейіне көңіл аудару, жоспарлардың орындалуына тырысу;
  
• 
  әкімшілік шығындарын төмендету;
  
• 
  өнімнің сапасын арттыру;
  
• 
  маркетингтік қызметті жандандыру;
  
• 
  өнім өткізудің дилерлік желісін бекіту.
  

Қазақстан Республикасы тоқыма және кілем өнеркәсібінің экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету бағыттарын ұсыну үшін, бұл саладағы қатерлердің себептері мен салларларына тоқтала кеткен жөн. Осы жерде себептерді өзара байланысты екі топқа бөліп көрсеттік.

1. 
   Кәсіпорындардың мамандануы. Шетелдің көптеген тоқыма және кілем өнеркәсібінің кәсіпорындары өнім түрлері бойынша
   әмбебептылығымен ерекшеленіп, әртүрлі талшықтар мен жіптерден маталар, тоқыма бұйымдарын, маталық емес өнімдер өндіріп, осы арқылы сұраныс пен сән беталысына оңтайлы бейімделе біледі. Біздегі тоқыма өнеркәсібіндегі фабрикалар талшықтар және маталар түрлері бойынша қатаң бөлінді. Шетелдік тоқыма және кілем өнеркәсібінің өнімдерінде тоқыма және маталық емес өнімдер үлесі көбірек, олардың өндірісі маталармен салыстырғанда аз еңбек сыйымды. Қазақстанның тоқыма және кілем өнеркәсібінде бұл өнімдердің үлес салмағы аз. Қазір шығарылатын өнім құрылымы жақсара бастады. Тоқыма және тоқыма-галантереялық өнімдер үлесі жыл сайын артып келеді.
   

4. 
   Технологиялық өндірісті басқаруды компьютерлеу. етелдік тоқыма және кілем кәсіпорындарындағы ақпараттарды жинау, жоспарлау, өндірісті және технологиялық үрдісті басқаруды кеңінен компьютерлеу, өндірісті басқару тиімділігін және құрал-жабдық жұмысының көрсеткіштерін біршама арттыруға мүмкіндік береді. Қазақстандық кәсіпорындарда бұл элементтерді саусақпен санарлықтай ғана кәсіпорындарда байқауға болады. Қазір кәсіпорындарда өндірісті және технологиялық үрдісті басқаруды компьютерлеу жақсаруда. Бірақ, станоктарды компьютерлеу, олардың жұмыс параметрлерін оңтайлау, тек қана жаңа заманғы құрал-жабдық алынған соң жүзеге асырылады.
   
5. 
   Синтетикалық талшықтарды пайдалану. Шет елдердегі кілем және тоқыма өнеркәсібінің кәсіпорындары синтетикалык талшықтар мен жіптерді, әсіресе, тоқыманың тұтыну қасиеттерін арттырып және өзіндік құнын төмендететін, полиэфирлі талшықтарды өте кең қолданады. Дамыған елдерде оларды пайдалану 50%-дан асып кетті. Қазір синтетикалық жіптер мен талшықтарды пайдалану мүмкіндігі мен қажеттілігі де артып отыр, енді олардың еркін нарығы пайда болғандықтан, фабрикалардың
   оларды оңай сатып алуға мүмкіндігі бар.
   
6. 
   Маталардың ассортименті мен сапасы. Шет елдік кәсіпорындар шығаратын ені кең маталардың көп экономикалық артықшылықтары бар, өндірісте ені 140 сантиметрден асатын маталар үлесі басым. Бұл маталардың ассортименті нарық конъюктурасымен қалыптасып және оның әсерінен жедел өзгеріп отырады. Қазақстан кәсіпорындарындағы дайын маталардың ені 103 см-ге тең болды. Бұрыннан, негізінен, көлемді арттыруға бағытталған Қазақстан Республикасының тоқыма өнеркәсібінде
   технологиясы жеңіл, қарапайым маталар өндірісі басым болды.
   Қазіргі кезде маталардың ені ұлғайтылды, себебі кәсіпорындар бірте-бірте ескі пневморапирлі станоктарды өндірістен алып тастауда. Нарықта импорттық маталармен бәсекелесіп, сауда-саттық жүргізуге тура келгендіктен, маталардың сапасы мен ассортименті жақсарып келеді. Дегенмен, құрал-жабддықтардың жағдайы және деңгейімен тежелетін маталардың сапасы мен ассортиментін ары қарай жақсарту қажеттілігі де бар.
   
7. 
   Құрал-жабдықтардың деңгейі мен жағдайы. Шетелдік тоқыма кәсіпорындары үнемі бәсеке жағдайында болғандықтан, жұмыс параметрлері компьютерлендірілген жоғары өнімді, жетілген құрал-жабдықтармен өздерін қамтамасыз етуі қажет. Бұл өз кезегінде еңбек өнімділігін, өнім сапасын арттырады, өнімнің өзіндік кұнын төмендетеді. Қазақстандық тоқыма кәсіпорындары жетілдірілмеген отандық құрал-жабдықтармен жабдықталған болатын. Тек қана жіп иіру өнеркәсібіндегі машиналар мен станоктар шет елдерден сатып алынатын еді. Соның өзінде де, сатып алынатын машиналар амортизация кезеңінен шығып кеткен болуы мүмкін. Қазіргі кезде құрал-жабдықтардың деңгейі мен жағдайы одан да нашарлана түсті. Себебі, өткен жылдарда біз айтқан машиналар мен станоктар одан ары моральдық және физикалық түрде тозды. Бұл жағдайдан кәсіпорындарды қазіргі заман талабына сай құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету арқылы шығуға болады.
   

Бірінші топтың факторларын жақсарту көп қаржы салымдарын қажет етеді және бір күннің немесе бір сағаттың ішінде шеше салатын мәселе емес. Сондықтан олар "инерциялық" факторларға жатады. Екінші топтың факторлары — кәсіпорындарды басқару деңгейін де аз уақыт ішінде түбегейлі өзгертуге болмайды. Осы екі топтың факторларын қазірден бастап, біртіндеп дұрыс жолға қойса, уақыт өте келе жемісін жейтініміз анық .

Нарықтық экономика зандары бойынша, бәсеке қабілетсіз кәсіпорындар дағдарысқа ұшырып, бәсеке қабілетті кәсіпорындар қызметін жалғастыруы керек екенін білеміз. Тоқыма және кілем өнеркәсібіндегі жағдайды талдау, осы саладағы көп кәсіпорындардың дағдарыс жағдайында екенін, бір тобының дәрменсіздік жағдайында екенін көрсетті.

Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі Индустриалдық-инновациялық даму стратегиясына сәйкес тоқыма және кілем өнеркәсібі ішкі бағдардағы тоқырау блогына жатады. Осы стратегияда тоқыма және тігін өнеркәсібін қолдау шараларына мемлекеттік сатылымдар жүйесін ұйымдастыру және нарықты теріс пиғылды бәсекеден қорғау жатады.

Алматы қаласының 2010 жылға дейінгі индустриалдық дамуы саясатының регионалдық бағдарламасы бойынша жеңіл өнеркәсіптің дамуының негізгі бағыттары болып:

• 
  кәсіпорындарды қаржылық сауықтыру;
  
• 
  жаңа технологияларды игеру арқылы бәсекеқабілеттілікті арттыру;
  
• 
  ішкі тұтыну нарығында отандық өндіріс тауарларының үлесін арттыру табылады.
  

Селективті қолдаудың негізгі нысандары болып, жеңіл өнеркәсіптің дайын тауарларын конкурстық негізде әскери және соларға теңестірілетін тұтынушыларға мемлекеттік сатып алуларды орналастыру және ұзақ, орта мерзімге несиелеу жатады.

Кілем және тоқыма өнеркәсібінің өз артықшылықтары бар, олардың ішіндегі ең елеулісі: жоғары капитал айналымдылығы. Қазіргі экономикалық жағдайда тоқыма және кілем өнеркәсібіне инвестициялар және инновацияларды салу инвесторлар үшін тартымды болмақ-тоқыма және кілем өнеркәсібіне салынған инвестициялар басқа салаларға қарағанда аз болуы мүмкін және істі білікті түрде жүргізе білсе, аз уақыттың ішінде қайтарып алуға болады. Айналым қаржыларын ұсыну да тиімді, себебі бір жылдың ішінде қаржылардың 4-6 рет айналысы болуы мүмкін.

Тоқыма жөне кілем өнеркәсібі кәсіпорындарының экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету экономикалық, әлеуметтік тұрғыдан қажет. Тұрғылықты жерлерінде жұмыстан босаған әйелдерді жұмыспен қамтамасыз ету шешуін таппаған сұрақтардың бірі. Оның үстіне,. токыма және тігін өнеркәсібінің құлдырауы ауыл шаруашылық кешенінің, химия өнеркәсібінің және машина жасау саласының өніміне деген сұранысты төмендетті.

• 
  Мақтаны, зығырды (оның котонизациясы жоғары сапалы аралас
  маталарды алуға мүмкіндік береді), химиялық шикізатты, жүнді
  өңдеудің жаңа технологияларын, былғары-тері шикізатын (оның
  ішінде тігін, автомобиль, жиһаз, тері-галантерея өнеркәсібі үшін)
  кеңірек пайдалану негізінде саланың шикізат базасын дамыту;
  
• 
  Маркетингтік, ақпараттық, жарнамалық қызметтерді, дилерлік желілерді, өткізуді, бағаларды, қаржылар мен инвестицияларды басқару бойынша ассоциацияларды дамыту;
  
• 
  Салада ұлттық киімдер, қолөнер бұйымдары, киіз, текемет, алашалар бойынша шағын кәсіпкерлікті дамыту;
  
• 
  Мақта-мата және жүн өнімдерінің, өңделген тері, шетелдік
  үдемелі құрал-жабдықпен материалдарды пайдаланған тігін өнімдерінің экспортын дамыту;
  
• 
  Тоқыма және кілем өнеркәсібі кәсіпорындарындағы әлеуметтік
  сфераның обьектілерін жергілікті бюджеттің балансына беру;
  
• 
  Қазақстан Республикасында шығарылмайтын құрал-жабдықтар мен материалдар үшін баж салықтарын төмендету немесе алып тастау;
  
• 
  Әскери құрылымдардың, балалар үйлерінің, көмір, мүнай өндіру-өңдеу өнеркәсіптерінің үдемелі сұраныстарын қанағаттандыру үшін тендерлер ұйымдастыру;
  
• 
  Спорт және басқа да мәдени шараларды өткізу үшін түрлі ассортименті киімдерге сұранысты қанағаттандыру үшін жеңіл және тоқыма өнеркәсібінің кәсіпорындарын тарту.
  

• 
  Теріс пиғылды бәсекені жою.Қазақстандық нарыққа тоқыма және кілем бұйымдарының кедендік баж төлемдерінсіз және жеңілдікті салық төлеу арқылы түсетін каналдарын жою. Қазақстанның кедендік территориясына импортты тауарды енгізгенде оның құнын төмендетуді жою үшін өнім топтары бойынша ең төменгі бағалар каталогын жасау.
  
• 
  Салалық лизингтік компанияны құру және сала кәсіпорындарының техникалық қайта жарақтану мәселесін шешуге мүмкіндік беретін лизингтік операцияларды жүргізуге қажетті қаражаттармен қамтамасыз ету.
  
• 
  Жоғары сапалы, экологиялық таза және қауіпсіз өнім шығару үшін мемлекеттік стандарттарға жаңа техникалық регламенттер, стандарттар, өзгерістер мен толықтырулар, метрологиялық және талдау құралдарын, әдістерін енгізу. Бұл шараны орындау халықаралық стандарттарға сай жүргізілуі керек. Жоғары сапаны анықтайтын сертификациялық орталықтар желісі болуы тиіс.
  
• 
  Елдің барлық территориясында аймақ аралық көтерме-жеке тауар өткізу желісін құру.
  
• 
  Кәсіпорындардың қаржылық мүмкіндіктері шектеулі екенін ескере отырып, мемлекеттік деңгейде қосымша құн салығына, Қазақстанда шығарылмайтын технологиялық жабдықты және оның қосалқы бөлшектерін ел территориясына енгізгенде кедендік төлемдерге жеңілдіктерді қайта қалпына келтіру.
  
• 
  Тоқыма және кілем өнеркәсібі ғылыми-зерттеу секторын қайта
  қалыптастыруды өткізу.
  

• 
  Химиялық талшықтар қосылған, ені 150 сантиметрден асатын
  маталар өндірісін ұлғайту.
  
• 
  Жіп иіру өндірісіне талшықтарды тұту, араластыру үшін кардотарайтын, ленталық машиналарды енгізу.
  
• 
  Өндеу (отделка) өндірісіне таза мақта және химиялық талшықтар
  мен жіптер қосылған маталарды өңдеу үшін мерзімді және үздіксіз
  жұмыс істейтін құрал-жабдықтарды енгізу.
  
• 
  Жуылған, жуылмаған және карбондалған жүнге және солардан
  жасалатын өнімдерге нормативті-техникалық құжаттаманы халықаралық стандарттарға сайлау.
  
• 
  Сәнді көркем-колористік, жеңілдетілген ерлерге және әйелдерге
  арналған пальто, костюмдік маталарды өндіруді игеру және өндіру.
  
• 
  Түйенің жүнінен жасалатын маталар өндірісін игеру.
  
• 
  Сән әлемінде тақымал дизайнерлердің лицензиялары бойынша
  киім өндірісін ұлғайту .
  

Кесте мәліметтері химиялық талшықтарды тұтыну жылдан-жылға артқанын, 2040 жылға дейін барлық талшықтар мен жіптердің 50%-ын қамтитын көрсетеді. Тұрғын халықтың санының артуы талшықтарды пайдаланудан аз болуы мүмкін. Демек, Қазақстан Республикасы тоқыма және тігін өнеркәсібінің осы үрдістен өз орнын табуға ұмтылуы қажет.

Тоқыма және тігін өнеркәсібі дамуының негізі болып, фундаментальды және қолданбалы зерттеулердің нәтижелері, тауардың тұтынушылық қасиеттерін арттыратын жаңа материалдарды, өнімнің жаңа үлгілерін, жаңа технологияларды жасау жатады. Қазақстан Республикасында жібек, астарлық маталарды, тігін жіптерін, қосымша материалдарды, молния-замоктарды, синтетикалық және жасанды талшықтарды шығаратын бір де бір кәсіпорынның жоқ екенін айта кету керек.

Ауыл шаруашылық кешенін басқару сұрақтары байсалды ойлануды талап етеді. Мамандану есебімен құрылған, міндетті түрдеи сервисті бөлімшелері бар ауыл шаруашылық кооперацияларын қолдау керек. Сол жағдайда "Өндіріс - өндеу - сақтау — тасымалдау - өткізу" циклы аяқталған тізбек болады.

Ғылыми және инновациялық зерттеулердің басыңқы бағдарлары болып:

• 
  тоқыма өнеркәсібіне ресурс үнемдейтін, экологиялық таза технологияларды жасау;
  
• 
  сорбциялық сиымдылығы және селективтілігі жоғары тоқыма материалдарын және технологияларын ойластыру;
  
• 
  аз сызықтық тығыздықты жеңілдетілген жартылай жүн маталарын табу жатады.
  

Нарықтың дамуы, бәсеке, тұтынушылар талаптары сапа түсінігін кеңейте түсіп, кәсіпорындардың бәсекеқабілеттілік және сенімділік факторы ретінде қарастырылатын болды. Тауар өндірушілер және тұтынушылар арасындағы қатынастар қазіргі кезде тиімді сапаны басқару жүйесін қажет етеді.

Қазір тоқыма және тігін өнеркәсібінің өнімдерінің сапасы ҚР-ның "Стандарттау туралы", "Сертификаттау туралы" заңдарына және "Сапа" бағдарламасына сәйкес жүргізіледі . Аталған зандар мен бағдарламаның басты мақсаттары адам өміріне, қоршаған ортаға қауіпсіз және бәскекеқабілетті өнім өндіру болып есептеледі.

Қазақстан экономикасының түрлі салаларындағы ұйымдар мен кәсіпорындарда халықаралық сапа стандарттары талаптарына көшу әлуеті бар. Қазір көптеген кәсіпорындарды менеджмент жүйесі жұмысының дұрыстығы және ақырғы өнімнің сапасы толғандырады. Сондықтан сапа менеджменті жүйесін енгізу процессі өзекті болып отыр. Халықаралық деңгейде сапа менеджменті деген атауға ие болған жүйенің негізіне халықаралық сапа стандарттары, менеджменттің өзары байланысқан жүйесі және сапаны жалпы басқару жүйесі жатады .

ISO халықаралық стандарттары жалпы сипатта болады және өнеркәсіптің немесе экономиканың нақты саласынан тәуелді болмайды. Ұйым қажеттіліктерінің әртүрлілігіне байланысты халықаралық стандарттар мақсаты сапа жүйелерінің біртүрлілігін қалыптастыруда емес.

Сапа жүйесін тұрғызу және тәжірибеде қолдану нақты ұйымның міндеттерімен, өнімімен, процестерімен және жеке тәсілдемесімен анықталады. ISO халықаралық стандарттары сапа жүйесі қандай элементтерден тұратынын көрсеткенмен, нақты кәсіпорын қалай өткізетінін көрсетпейді. Тұтынушының қажеттіліктерін қанағаттандыру және тиімділікті барынша қамтамасыз ету үшін сапа жүйесінің қызметтің немесе ұсынылатын өнімнің нақты түріне сай келуі керек .

Бұл жүйе тек кәсіпорынның ішкі құрылымын жақсартып және тиімділігін арттырып қоймай, әлемге танымал ISO халықаралық стандартын алуға да мүмкіндік береді. Мысалы: ISO 9000 стандарты бойынша сертификацияланатын компаниялар мемлекеттік жәке жеке тендерлердің тұрақты қатысушы болып қалады. ISO 9000:2001 стандартының мәні өндірістік процестерді үнемі жақсартуды білдірсе, ISO 14001 сертификациялық жүйесі бар компанияның үшін тұтынушыларға, жергілікті халыққа, үкіметке және қоғамға жолы ашық .

Осы ISO жүйесін енгізу процесіне кәсіпорындардың көп санын тартып қана қоймай, оларда болатын қайта құрылымдаудан қорықпау қажеттігін айту орынды. Қазақстандағы бірлескен немесе шетел компаниялары тоқыма және тігін бұйымдарымен жабдықтайтын отандық кәсіпорындарды тандағанда, халықаралық стандарттар бойынша сапа сертификатының болғаныны тартымды. Өкінішке орай, кәсіпорындар көп жағдайда оны ұсына алмайды.

Қазір бұл стандарттар әлемнің 73 елінде қолданылады. Қазақстан Республикасында ISO 9000 стандарттарын енгізіп, ҚР СТ ISO 9000-2001 талаптарын дайындады. І8О халықаралық стандарттарын енгізуге әрбір кәсіпорын ерікті болғанымен, оны енгізу қажеттілігін нарық талаптары анықтап отыр. ISO 9000-2001 талаптарын кәсіпорынға енгізу сапаны жалпы басқару негіздеріне сәйкес және 4 деңгейде жүргізіледі:

1. 
   Стандартқа сәйкестігі;
   
2. 
   Пайдалануға сәйкестігі;
   
3. 
   Нарықтың нақты талаптарына сәйкестігі;
   
4. 
   Ерекше талаптарға сәйкестігі.
   

Әлемге танымал стандарттарды енгізу халықаралық сауда және өнеркәсіптік қатынастарына жол ашады. Бұл сондай-ақ, Бүкіл әлемдік Сауда Ұйымына кіруді оңтайландырады.

Әлемдік экономикада терең өзгерістер болып жатыр. Олардың сипаты мен серпініне баға беру үшін белгілі бір уақыт мерзімі қажет емес. Қазірдің өзінде де бүл өзгерістердің сипаты анықтальш келе жатыр, олардың барлығы да ғаламдандырумен тікелей байланысты. Тоқыма және кілем өнеркәсібінің әлемдік дамуында келесідей бағдарларды анықтадық:

• 
  тоқыма және кілем өнеркәсібі азия елдерінде қарқынды дамып келеді, оған еңбек ақының, энергияның төмен болуы әсер етіп, экспорттық мүмкіншіліктері мен өндірістік әлуеті жыддан-жылға арта түсуде;
  
• 
  орта сапалы, көлемі шектелмеген өнімдер Еуропалық Одақтан,
  АҚШ-тан, Жапониядан тыс мемлекеттерде өндірілуде;
  
• 
  дамушы елдердің шығаратын тоқыма бұйымдарының сапасы жоғарылауда;
  
• 
  экономикасы дамыған елдерде технологиясы күрделі, сәнді, модельдік бұйымдар өндірісі даму үстінде.
  

Ұлттық экономикалардың өзара тартылысының бір-біріне әсер етуі реттеуді қажет ететін кезеңге жетті. Әлемдік экономиканың дамуында 1950-2000 жылдар аралығында әлемдік өндірістің 7 есе, әлемдік экспорт көлемі 20 есе, әлемдік өнеркәсіптік өндіріс 10 есе, оны сыртқа шығару-35 есе артқанын көруге болады.

Әлемдік шаруашылықтың ашықтығы жағдайында аса маңызды орын Бүкіл Әлемдік Сауда Ұйымына (БСҰ) беріледі. Себебі, ол халықаралық сауданың либерализациясы мен дамуын қамтамасыз етуші субьект болып табылады.1947 жылы құрылған Сауда мен Тарифтер бойынша Бас келісімнің мұрагері болып табылатын БСҰ өз қызметін 1995 жылдың қаңтарынан бастады. БСҰ - әлемдік деңгейдегі ірі ұйым ғана емес, қызметіне жүздеген келісім жүргізушілер, эксперттер қатысатын, үдемелі дамып және өзгеріп отыратын кұрделі механизм болып табылады. Басқа халықаралық ұйымдармен салыстырганда БСҰ-ң ерекшелігі — миллиардтаған сомалармен бағаланатын мәмілелерді бақылайды, нәтижесінде тұтынушылардың және нақты компаниялардың мүдделерін көздейтін тауарлар мен қызметтердің экспорты мен импортының ережелері белгіленеді .

БСҰ халықаралық сауданың максималды мүмкін

болжамдығы мен еркіндігін қамтамасыз ету және сауда, сауда шекаралары бойынша қатысушы-елдер арасындағы кез-келген сұрақтарды шешу үшін халықаралық сауда ережелерін әзірлейтін, әлемдік деңгейдегі бірден-бір ұйым.

БСҰ-на кіру үрдісі Қазақстан үшін 1996 жылдың қаңтарында басталды және осы шараның нәтижелері біздің ел өмірінің барлық тұстарын, экономиканың барлық салаларын, отандық немесе импортгық өнімнің тұтынушылыры мен өндірушілерін қамтиды. Бүл ғаламды мәселе, оны әлемдік экономиканы ғаламдандыру деңгейінде қарастырған жөн. Осы беталыс отандық тоқыма және кілем өнеркәсібінің кәсіпорындарын, олардың тұтынушыларын айналып өтпейді.

Қазақстан экономикасының әртүрлі салаларының БСҰ-на кіру дайындығының әртүрлілігін, осы БСҰ-на кіруден бірдей деңгейде қайтарым алмайтындығын айта кету керек. БСҰ-на кіруден тез қайтарым экспорттаушы-салаларда, қазіргі заман талаптарына сай жоғары бәсекеқабілетті технологиясы мен құрал-жабдығы бар, әлемдік деңгейде сапа және өнімнің өзіндік қүны бойынша жұмыс жасайтын салаларда болады.

Қазақстанда қызметі экспортқа бағытталған жеке салалар мен кәсіпорындар бар, бірақ әлемдік нарықта толық бәсеке қабілетті салалар мен жеке кәсіпорындар жоқтың қасы. Сондықтан БСҰ-на өту Қазақстан экономикасы үшін күрделі, көп жылдық болса да қажетті міндеттердің бірі. Бірақ, бұл шараны өткізбей отандық экономика дамуға ынтасыз, бәсекеқабілетсіз болып қала бермек.

Соңғы 10-15 жылдардың тәжірибесі БСҰ-на өткен дамушы елдер (Оңтүстік Корея, Қытай, Түркия) өндірістің барлық түрлерінің технологиялық және техникалық деңгейін көтеріп, экспорт үлесін арттырғанын көрсетеді.

Қазақстан Республикасы БСҰ-на мүше болып кіргеннен кейін, отандық тоқыма және кілем өнеркәсібінде қандай өзгерістер болмақ? БСҰ-на өту үшін қандай қиыншылықтар мен ұтымдылықтар бар?

Біздің ойымызша, қиыншылықтарға төмендегілерді жатқызуға болады:

- Бәсекеқабілетті технология мен өнімді қамтамасыз ете алмайтын құрал-жабдықтардың тозған, қазіргі заман талаптарына сай емес паркі;

• 
  Ұзақ мерзімді, көп сатылы, шығынды технологияларды қажет етумен бірге кәсіпорындарда айналым қаражаттарының жетіспеушілігі;
  
• 
  Кәсіпорындардағы менеджменттің орташа деңгейі.
  

- Дамыған және дамушы елдердегі еңбек ақы деңгейімен салыстырғандағы жүмыскерлердің еңбек ақы деңгейінің төмендігі. Бұл көрсеткіш өнімнің өзіндік құнында аз үлестік салмақты алатын болғандықтан, баға бойынша бәсекеқабілеттілігін қамтамасыз етіп, ішкі және сыртқы инвестицияларды тартуы керек. Осы себептен, Батыс Европа, АҚШ, Жапониядан технологиямен бірге капиталдың көші дамушы елдерге бет бұрды. Дамушы елдерде өндірілген өнім дамыған елдерге өткізіледі. Осылайша, еңбектің, капиталдың, ақырғы өнімнің және пайданың еңбек бөлінісі жүргізіледі. Бүл жерде барлығы да, дамушы елдер де ұтыста, оларда жүмыс орындары ашылады, қазіргі кезге сай технологиялар енгізіледі, еңбек ақы мен тұрғын халықтың әл-ауқаты артады.

• 
  Жеке қазақстандықтың салыстырмалы түрдегі төмен төлем қабілеттілігіне қарамастан, жалпы қазақстандық жиынтық тұтыну нарығының жоғар төлем қабілеттілігі. Осындай кең нарықта тоқыма және тігін өнімдерінің отандық және шетелдік өндірушіліерінің бәріне орын табылады. Киім мен тоқыманың отандық өндірушілері үшін ішкі тұтыну нарығы көлемінің 50-60%- ын игерудің өзі де өндірісті дамыту үшін жеткілікті болар еді.
  
• 
  Сапасыз импорттың ағынын жоғары баж салықтарымен емес
  (БСҰ-ның ережелеріне қарсы), өркениетті сертификация өткізіледі. Осындай жүйеде ешқандай сертификациялау органдары керек болмай қалады.
  

5. 
   Лабораториялардың тәуелсіздігіне мін түспеген болуы керек.
   
6. 
   Тәуелсіз тестілеу лабораториясын ұйымдастыру-оңай дүние емес, арнайы маманданған персонал, қымбат құралдар, жабдықталған тұрғын-жай, аккредитация болуы қажет. Осындай лабораторияны үйымдастырудың өтелім мерзімі - үш-төрт жыл.
   
7. 
   Өнім сапасын тестілейтін жүйелер, әдістер, құралдар деңгейі
   тоқыма және киім өндірушінің соңғы онжылдықта "жоғары
   технологиялы" болған құрал-жабдықтарынан қалмауы керек.
   
8. 
   Тестілеу қымбат болмауы керек.
   
9. 
   Тестілеу жүйесін ұйымдастыруға қоғамдық ұйымдар белсене
   ат салысады. АҚІП-та тоқыма өнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігін
   тексеру әдістерін Америкалық химиктер-токымашылар және колористер ассоциациясы, Европа үшін ISO жасайды.
   

• 
  қазіргі заманға сай жабдықталған тәуелсіз тексеру лабораторияларын жасау;
  
• 
  тексеру құралдарын Қазақстан Республикасында жасауды Ұйымдастыру.
  

БСҰ-на өту отандық кәсіпорындарға әлемдік саудаға жалпыға бірдей және тең жағдайларда қатысуға, БСҰ-ң механизмдерін тоқыма және тігін өнеркәсібінің өнімдерінің мүдделерін қорғауда пайдалануға, сала кәсіпорындарының инвестициялық тартымдылығын арттыруға, өнім экспортын жеңілдетуге мүмкіндік береді. БСҰ-ның мүшелігі болу Қазақстан Республикасы үшін өзекті қажеттілік болып отыр. БСҰ шеңберіңде сауда саясаты арқылы Қазақстанға келесідей негзгі міндеттерді шешу керек:

• 
  қазақстандық экспорттың дискриминациясын болдырмау;
  
• 
  өркениетті сауданың ережелері мен принциптерін қабылдаған ашық нарықты экономикалы ел имиджін бекіту;
  

- нақты Кедендік одақ пен бірегей нарықтың қалыптасуына ұмтылу;

- экспортты ынталандыру бойынша шараларды жасау және өткізу.

Қазірдің өзінде қазақстан БСҰ-на мүше 144 елдің 135-імен сауда қатынастарын жүргізіп отыр. БСҰ-на мүшелікке өту қазақстанға осы елдермен бірегей ереже мен талаптар бойынша сауда жүргізуге мүмкіндік береді .

Соңғы кезде баспасөз бетінен Қазақстан БСҰ-ның 2005 жылы толыққанды мүшесі болады деп айтылып жүр. Бұл процесс біздің елдің стратегиялық әріптесі Ресей Федерациясымен бірге өткізілмек .

Әлемнің ғаламдануы жағдайында тоқыма және кілем өнеркәсібі кәсіпорындары үшін Қазақстан Рестубликасының БСҰ-на мүшелікке өтуі, халықаралық стандарттау ISO 9000 жүйесін енгізу, салада шағын кәсіпкерлікті дамыту, химиялық талшықтар өндірісін жолға қою және басқа да жоғарыда сөз болған ұйымдастырушылық шаралар осы саланың кәсіпорындарының экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз етеді деп тұжырымдаймыз.

ҚОРЫТЫНДЫ

Диплом жұмысын қортындылай келе, экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз етуге берген анықтамаларын зерттей келіп, Қазақстан Ұлттық қауіпсіздік, мемлекет деңгейіндегі экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды күнделікті өмірге терендеп енген түсініктер болса, кәсіпорын деңгейіндегі экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз етуді көпшіліктің еті үйрене қоймаған термин болып саналады. Ғалым-экономистердің кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз етуге берген анықтамаларын зерттей келіп, кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды — кәсіпорындағы барлық ресурстарды (өндірістік, технологиялық, еңбек, ғылыми-инновациялық, қаржылық, кәсіпкерлік) ұтымды пайдалана отырып, дағдарыстардың алдын-алу және ұдайы даму шаралары механизмінің тиімді қызмет ету жағдайы деп пайымдаймыз. Үдемелі дамып отырған қоршаған ортада қызмет ететін кәсіпорын басшылығына қатердің, дағдарыстың алдын-алатындай көреген болуы қажет. Тоқыма-кілем өнеркәсібі кәсіпорындарының қызмет ету ерекшеліктерін ескере отырып, экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету үрдісін бірнеше кезең бойынша кұру керек. Біріншіден, қатерлердің жіктелуі, себептері анықталуы; екіншіден, экономикалық қауіпсіздіктің дәл қазіргі жағдайы бағалануы; үшіншіден, қысқа және ұзақ мерзімге даму бағдарын дайындалуы оң қадам болады.

Кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету - кәсіпорынның күнделікті өмірінде қолданылып, стратегиялық сипат алатын, менеджменттің бар мүмкін болатын әлуетін кешенді, жүйелік негізде қолданып, уақытша қиыншылықтырды жеңетін және нарықтағы өз орындарын бекітіп, ары қарай дамытуға арналған дағдарысқа қарсы басқару іс-шараларының жиынтығы ретінде көрсете отырып, біз дағдарысқа қарсы басқару кэсіпорынның экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізі дегенге тұжырымға келдік. Шетелдік және отандық ғалым-экономистердің және өз көзқарастарымызды қорытындылай келе, кәсіпорынның экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету жүйесін, біздің ұсынымыз бойынша, екі тұрғыда қарастыру керек. Тоқыма және кілем өнеркәсібі кәсіпорындарының экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету механизмінің бір қыры мемлекет тұрғысында, макро деңгейде көрінсе, екінші қыры кәсіпорын шеңберінде, микро деңгейде бекітілуі тиіс. Мемлекет деңгейіндегі кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету тетіктеріне: монополияға қарсы және баға саясаты, салықтық реттеу, өнім және қызмет сапасын мемлекеттік реттеу, импортты алмастырудың және отандық кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік саясаты, мемлекеттік инвестициялық саясат, кәсіпорындарды оңалту және санация жатса, кәсіпорын деңгейіндегі тетіктеріне: шығындарды басқару, өнім сапасын және бәсекеқабілеттілікті басқару, өндірістік әлуетін оңтайландыру, еңбек ресурстары мотивациясы, контроллинг, кәсіпкерлік белсенділікті ынталандыру, маркетинг және логистика, инвестицияларды және инновацияларды басқару, бизнес реинжиниринг жатады.

Экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды барлық құрамдас бөліктерін талдай келіп, кәсіпорын басшылығына дағдарыстың, катердің алдын-алып, болжай алуы және оң жолға бүра білуі керек деген

Шетелдік және дағдарысқа қарсы мемлекеттік реттеу

Кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету біз Германия дағдарысты реттеу әдістемесін толықтырып, кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету 8 топтан тұратын көрсеткіштер жинағы

Қазақстандағы тоқыма және кілем өнеркәсібінің дамуы жалпы өнеркәсштің дамуымен салыстырғанда 2003 жыл мәліметтеріне сүйенсек, көп кейінде қалып отыр: Тоқыма және кілем өнеркәсібінің дамуы жалпы өнеркәсіптің дамуымен салыстырғанда 2004 жыл мәліметтеріне сүйенсек, көп кейінде қалып отыр: рентабельділік деңгейі өнеркәсіп бойынша—16,6%, тоқыма және тігін өнеркәсібі бойынша -2,5%; жұмыскерлердің орташа айлық еңбек ақысы өнеркәсіп бойынша—27759 теңге, салада—9095 теңге, Алматы қаласы бойынша—15647 теңге; негізгі құралдардың тозу деңгейі жалпы өнеркәсіптік кешенде - 41%,салада -51%, Алматы қаласы бойынша - 65,4%-ды құрайды. Осы көрсеткіштердің даму сипаты тоқыма және тігін өнеркәсібінің экономикалық дағдарыс жағдайында тұрғанын көрсетеді.

1. 
   Анализ хозяйственной деятельности в промышленности: Учебник/ И.А. Богдановская, Г.Г. Виноградов, О.Ф. Моргун и др.: Под. общ. ред. В.И. Стражева. – Минск: Вышэйшая школа, 1999.
   
2. 
   Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Учебник./ В.В.Ковалев, О.Н.Волкова. – М.: Проспект, 2000.
   
3. 
   Финансовый анализ: Управление капиталом. Выбор инвестиций. Анализ отчетности. / В.В.Ковалев. – 2-е изд. – М.: ИНФРАМ, 1999
   
4. 
   Системный анализ финансовой отчетности. Учебное пособие./ Н.Н.Погостинская, Ю.А.Погостинский. Учебное пособие. – Санкт-Петербург, 1999.
   
5. 
   Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Учебник.5-е издание./ Г.В. Савицкая. – Минск: ООО «Новое знание», 2001
   
6. 
   Анализ финансового состояния предприятия . А.В. Титаева, 2002. www.titaeva.ru
   
7. 
   Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Оқу құралы/ К.Ш.Дүйсенбаев, Э.Т. Төлегенов, Ж.Г. Жұмағалиева. Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2001.
   
8. 
   Методика финансового анализа. / А.Д. Шеремет, Р.С. Сайфулин. – М.: ИНФРАМ, 1999.
   
9. 
   Анализ финансового положения предприятия. Учебное пособие./ К.Ш.Дюсембаев. – Алматы: Экономика, 1998.
   
10. 
    Основы анализа финансового состояния предприятия: Учебное пособие./ И.М. Лоханина, З.К. Золкина. – Ярославль, 1998.
    
11. 
    Теория экономического анализа. М.И. Баканов, А.Д. Шеремет. / Москва, «Финансы и статистика», 1998.
    
12. 
    Комплексный экономический анализ финансово-хозяйственной деятельности организации. Т.А. Молибог, Ю.И. Молибог. – М.: Гуманитар. Изд. Центр ВЛАДОС, 2005.
    
13. 
    Анализ и диагностика финансово-хозяйственной деятельности предприятия. Учебник./ М.М.Глазов. – СПб.: ООО «Андреевский издательский дом», 2006.
    
14. 
    Финансовая устойчивость предприятия: анализ, оценка и управление. Учебно-практическое пособие. / А.В.Грачев. – М.: Изд. «Дело и сервис», 2004.
    
15. 
    Использование финансового анализа для управления компанией. И.Кубышкин (директор по консалтингу Департамента управленческого консалтинга компании IBS). Журнал «Финансовый директор» №4, 2005.
    
16. 
    Финансы организации: менеджмент и анализ. Учебное пособие. 2-е издание / В.Н. Незамайкин, М.Л. Юрзинова. – М.: издательство Эксмо, 2005.
    
17. 
    Финансовый анализ. / В.В Ковалев. – Москва, «Финансы и статистика», 2000.
    
18. 
    Комплексный анализ финансовой отчетности: учебник 3-е изд., перераб. и доп./ Л.В. Донцова, Н.А. Никифорова. – М.: Изд. «Дело и сервис», 2005.
    
19. 
    Финансовый менеджмент, 10-е изд./ Ю. Бригхэм, М. Эрхардт. / Пер. с англ. Под. ред. к.э.н. Е.А. Дородеева – СПб: Питер, 2005.
    
20. 
    Анализ финансового состояния предприятия./ А.И. Ковалев, В.П.Привалов. – М.: Центр экономики и маркетинга, 1999.
    
21. 
    Анализ финансового состояния и инвестиционной привлекательности акционерных обществ в промышленности, строительстве и торговле./ М.Н. Крейнина. – М.: АО «ДИС», «МВ-Центр», 1998.
    
22. 
    Финансовый анализ субъекта хозяйствования: Справочное пособие./ Н.А. Русак, В.А. Русак. – Мн.: Выш. шк.., 1998.
    
23. 
    Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта: Учебное пособие. / И.Т. Балабанов. – М.: Финансы и статистика, 1997.
    
24. 
    Указ Президента Республики Казахстан о бухгалтерском учете, имеющий силу Закона, с изменениями и дополнениями от 24.06.2002 г.
    
25. 
    Стандарт бухгалтерского учета №30 «Представление финансовой отчетности» Утвержден приказом Министра финансов Республики Казахстан от 17.01.2003г.
    
26. 
    Расчет показателей платежеспособности предприятия на основе новой формы бухгалтерского баланса согласно Положению (стандарту) бухгалтерского учета «Баланс». В. Ганасюк, Д. Кабаченко. Журнал «Бизнес и Бухгалтерия» №52(12), 2001.
    
27. 
    Анализ хозяйственной деятельности предприятий России./ К.В.Щиборщ. – М.: Изд. «Дело и сервис», 2003.
    
28. 
    Совершенствование методов применения аналитических процедур в аудиторской деятельности. З.К.Дюсембаева. Диссертация на соискание степени кандидата экономических наук. – Алматы, 2005.
    
29. 
    Метод рейтинговой оценки эффективности финансово-хозяйственной деятельности дочерних и зависимых организаций предприятия. Сайлаубеков Н.Т., докторант КазЭУ им. Т. Рыскулова.
    
30. 
    Теория экономического анализа. Учебник 2-е издание, доп./ А.Д. Шеремет. – М.: ИНФРА-М, 2006.
    
31. 
    www.kase.kz
    
32. 
    www.kmgep.kz
    
33. 
    www.akorda.kz
    
34. 
    www.finanalis.ru
    
35. 
    www.egemen.kz, Егемен Қазақстан Айнаш Есали 05/09/2006 Нар тәуекел!