Диплом жұмысының зерттелу объектісі Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі жанама салықтың бірі акциз болып табылады

старатегиясы, ал ағымдағы мезетке жүргізілетін салық саясаты - салық тактикасы.

Егер мемелекет қоғамдық, корпоративті және жеке экономикалық мүдделерді келістіруге тырысса, тактика мен стратегия бөлінбейді. Көбіне ағымдағы мезетке салық салуды үйлестіру бойынша мемлкет басшылығымен қабылданатын тактикалық шаралар экономикалық негізсіз болады.

Бұл салық стратегясының жүзеге асуына кедергі келтіріп қана қоймай, мемлекеттің экономикалық курсын өзгеріске ұшыратады.

Басқару құрылымдарының тактикалық әрекеттері мен мемлекеттің конституциялық қүқықтық актілерімен бекітілген салық салу жүйесінің жалпы стратегиясы арасындағы қайшылық бюджеттің балансының бұзылуына, ұдайы өндіріс процестерінің тоқтауына және ең соңында — экономикалық дағдарысқа әкеліп соқтырады.

Салық саясатын жүргізуде тактикалық істердің негізділігі бюджет кірістерін қалыптастыруда үлкен роль атқарады. Кезекті жылға бюджет тапсырмалары салық салу стратегиясымен келісілуі тиіс. ҚР субектілерінің конституциялық құқығы бюджетік жүйе буындары бойынша салықтарды шектеудің құқықтық нормаларын белгілеуде олардың жергілікті билікпен қатынасы сипатын анықтайды. Осы құқықтардың толықтығы бюджеттік-салықтық федерализм дамуында байқалады, шаруашылық жүргізудің аймақтық негіздерін нығайту бойынша аймақтық биліктің экономикалық қызметін анықтайды.

Қоғамдық-саяси қондырғының дамыған нысандарына көшу, елдің және азаматтардың жанұялық бюджеттері эконмикасын нығайтуға қарай қоғамда қалыптасқан табысты мелекеттік қазынаға мәжбүрлі төлету арналары қоғамдық қатынастардың көбеюіне қарамастан „тарылуда. Өндірістік емес шығындар жойылуда, осының арқасында қоғамдық қажетті шығындар артады. Сонымен қатар, қоғам капитаддың жеке жинаісгарына жағдай жасайды. Бұл мемлкеттік қаржыландыруды экономикалық нёгіздеп және қоғамдық қажеттіге дейін жеткізіп, оның бағыттарын біртіндеп шектейді.

Алдағы шығындардың ғаламилығына байланысты ең жоғары өтімді фирмалармен немесе олардың монополиялық бірлестіктерімен қаржыландырылуы мүмкін емес қажеттіліктер осындай болады. Ұлттық қауіпсіздік, стратегиялық түбегейлі гылыми зерттеулерге, халықаралық келісімшарттар шеңберінде істерді жүргізуге, ірі табиғат апаттарын жоюға жұмсалатын шығындар қоғамдық игілікті және экономикалық прогресті қамтамасыз етуге бағытталған.

Қоғамға қажетті шығындардың екінші тобын әлеуметтік бағытталған қоғамға, объективті себептерге байланысты өзінің дұрыс тіршілік етуін қамтамасыз етуге қабілетсіз жеке азаматтарға немесе түлғалар тобына бағытталған қаражаттар құрайды.

Басқа азаматтар үшін жағдай жасалуы және өз еңбектерімен өз қажеттіліктерін қамтамасыз етудегі кедергілер жойылуы тиіс. Салық жеңілдіктері минималды және экономикалық негізді болуы тиіс. Олар елдің бюджетінің салықтық түсімдерін қалыптастыруда табыстарды қайта бөлу қатысушыларына жүктейтін ақша қаражаттарын жасанды түрде тарылтпауы тиіс. Бұл салық салуды оңтайландыру және салықтың фискалдық және реттеуші қызметтері арасындағы салыстырмалы тепе-тендікке жету сияқты.

Қоғамдық даму зандылықтары барлық мемелкеттердің әрекет етулері мен экономикалық ынтымақтастықтың оң нысандарына көшуі туралы куәландырады. Қазақстан үшін әлемдік қоғамдастыққа кірудің маңызды шарты болып тең жағдайларда экономикалық негізді және стратегиялық бағытталған салық саясатын жүргізу болып табылады.

Бұл еңбек белсенділігін көп күшейтуде экономикалық қызығушылықгың мотивациялық механихмі арқылы халықтың еңбекке қабілетті бөлігін табысын едәуір арттыруға мүмкіндік береді. Салық жүйесі арқылы халықтың еңбекке қабілетсіз мүшелерін тиімдірек және сенімді әлеуметтік қорғау қамтамасыз етіледі.

Салық жүйесі — елде салынатын салық түрлерінің оларды күрудың нысандары мен әдістерінің, салық қызметі органдарының жиынтығы.

Қазақстанда өндірістік — экономикалық қатынастардың алғашқылығы критериіне сүйеніп, салық жерлесінің қалыптасуы мен дамуы кезеңдерін» бөлуге болады:

I кезең - (1991-1994 ж.ж.) салықтырудың белгілі бір нүктелері және мемлекеттік бюджеттік толтыру элементтері сияқты түрлі құралдарды пайдалану, информацияның алдын алумен сипатталады. "салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер 1991 жылдың жиырма бесінші желтоқсанында заңның үшінші бабын негізге ала отырып, салықтарды ретке келтіруге, жылына 2000 пайызға жеткен инфляцияны төмендету, макроэкономикалық түрақтандыруға жетуге бағытталды".

Жаңа салық заңдарын күттіртпей жасау және енгізу қажеттілігі келесі себептермен байланысты:

• 
  салық кодексінің бір-біріне қайшы заңдар мен заң күші бар
  актілермен ауысуы;
  
• 
  заң органында жеңілдік беру бойынша белгілі бір топтар
  мүдделерін қорғау;
  
• 
  селективті жеңілдік беру қағидасын жеңілдік беру
  қағидасымен ауыстыру;
  
• 
  есептеу базасы өзіндік құн болатын салықтар мен төлемдер
  санының параллельді өсіп отыруымен күресу.
  

нарықтық қатынастарды ынталандыру атап айтқанда:

- кәсіпкерлікті белсенді қолдау;

• 
  мемлекеттік бюджеттік жүйенің ойға қонымды
  

- кәсіпкерлік қызметке алған табыстарын салута жеке салық төлеушілер мүдделерін ынталандыру;

- қосарлап салық салудан табыстарды қорғау механизмін қалыптастыру;

- салық салуда әділдікке жету атап айтқанда:

- аз қамтамасыз етілген азаматтарды, әлеуметтік қорғауды
қамтамасыз ету;

табыс алу көзіне тәуелсіз салық салудың бірыңғай шкаласын

мемлекеттің ұлттық және территориялық мүдделерін есепке

салық салу жүйесін жасаудың әлемдік тәжірибесін пайдалануға тырысу

Осы мақсаттарға сәйкес Қазақстан Республикасының салық жүйесін өзгертуге және әлемдіік стандартқа жақындатуға қадам жасалды.

II кезең (1995-199,$ жж)- салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуы Жоғарыда аталған мақсаттарға жету үшін "Салықтарға және бюджетке төленетін басқа да төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының заңы 24.04.95 салық заңдары қабылданды.

Жоғарыда аталған заң күші іске 1995 жылдың бірінші шіддеден бастап енді. Оны әзірлеуге халықаралық мекемелер: халықаралық валюта қоры, халықаралық салық бағдарламалары, Стэнфорд университеті, АҚШ-тың Гарворд университетінің өкілдері

мен сарапшылары қатысты.

Аталған заңға сай Республика территориясында салықтар мен алымдардың он бір түрі болды.

Салықтар мен алымдар санын қысқартумен қатар, осы заңның ерекшелігі заңды тұлғалардың пайдасына салық салудан табысқа салуға көшуі бүл кезең макроэкономикалық түрақтылыққа жетумен, экономика субъектілерінің белсенді қаржылық-шаруашылық қызметі үшін қолайлы жағдай жасаумен, әлеуметті мәселелерді шешуге мүмкіндіктің артуымен сипатталады. Макроэкономикалық түрақтылық салық төлеушілер қолындағы қаражат пен салық және бюджет механизмдері арқылы қайта бөлінетін қаражат арасындағы белгілі бір жағдайға жету арқылы

өндірістік - коммерциялық қызметтің дамуын ынталандырады, орта мерзімді мақсаттарға бағытталуға мүмкіндік береді.

III кезең (1999- осы уақытты қоса) — макрокөрсеткіштердің артуымен сипатталатын» экономикалық өсудің басталуы.

Мемлекеттік бюджетке салықтар түрінде түсімнің артуына әкелетін салық салу базасының кеңеюінің объективті үлгісі анықталды. Өзгеріп жатқан салықтық реттеудің және мемлекеттік бюджетті ұйымдастыруды жаңа қағидаларына көшу қажеттілігі анықтайды. Меншіктің түрлерінің дамуы жағдайында кәсіпкерлік қызметпен айналысатын занды және жеке тұлғалардың табысына салық салудың бірыңғай базасына өтуге назар аудару керек. Қазақстан жағдайында салықтық реформаның дұрыс жолын тандау. Осыған қарамастан Қазақстан Республикасында салық жүйесін реформалауға қатысты қадам жасады. 2001 жылдың он екінші маусымында "салықтар жөне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының салық кодексі қабылданды. Осы мерзімге дейін салық заңдары мемлекеттің салық заңының міндеттеріне, мақсаттарына жеткілікті жауап бермеді.

Елдегі орын алған көптеген экономикалық қатынастарды қамтымады. Қабылданған салық кодексі жүйелі болып табылады. Салық кодексінде қосылған құн салығы, кооперативті табыс салығы, жеке салыс салығы сияқты негізгі салықтардың қызмет ету механизмі көбірек дәрежеде әлемдік стандартарға жақындады. Жаңа салық кодексінің ережелері болып табылатындар келесілер: біріншіден, бюджетке салықтар және бюджетке төленетін төлемдер баланстарының барлығы бір құжатпен реттеледі, екішіден, салық заңдары, нормалары айқын мазмұндалған.

Нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайында салық саясатының негізгі бағыттарының бірі мемлекет пен салық төлеушілер арасындағы жаңа қатынастарды білдіретін салықтарды анықтау болып табылады. Осы салықтарға жанама салықтарды жатқызуға болады.

Мемлекеттің дамуы мен макроэкономикалық

көрсеткіштердің деңгейіне байланысты мемлекет кірістеріндегі салықтарды үлесі мен ара қатынасы өзгереді. Әлемнің барлық мемлекеттірінде фискалдық саясатты жүзеге асыруда жанама салықтар зор мәнге ие.

Жанама салықтар санатына жататын акциз салығы тұтынуға, бірақ тұтынудың ерекше түрі- жоғарғы немесе өте жоғарғы табыстары бар, болмаса адамдардың денсаулығына және қоғамға зияны бар, тәуелділікпен байланысты іс-әрекеттерге салынады. Алғашқысы ішімдік өнімдерін тұтыну, темекі тарту, құмар ойындарды ойнау көп қаражаттарды қажет етсе, екіншіден алкогольды ішімдіктерді ішу, темекі тарту адамдарға, қоғамға зияны бар.

Қосылған құнға салынатын салыққа қарағанда акциз салыстырмалы түрде салық базасының тарлығына қарамастан мемлекеттік қазынаны толтырудың тиімді қүралы болып табылады. Акцизделетін тауарларды негізінен айналасындағылардың пкірлеріне, адамгершілік нормаларына қарамастан өздерінің

зиянды әдеттерін, қызганыштарын қандай жолдармен болса да қанағаттандыруға ұмтылған адамдар қолданады.

Сонымен, акциз дегеніміз - жеке тәртіпте ерекше сұранысқа ие тауарлар мен қызметтердің белгілі бір түрлеріне, олардың өндірісі мен алуын шектеу мақсатында мемлекеттік бюджетке қосымша табыстар әкелу үшін енгізілген жанама салық.

Акциздер акцизделетін тауарларды Қазақстан

Республикасының аумағында өндіретін, акцизделінетін тауарларды Қазақстан Республикасының аумағында импорттайтын, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында ойын бизнесін жүзеге асыратын заңды және жеке тұлғалар төлейтін міндетті төлемдер.

ҚР-да акцизделетін тауарлар мен қызмет түрлері

төмендегілерден түрады:

• 
  спирттің барлық түрлері;
  
• 
  алкоголь өнімі;
  
• 
  темекі бүйымдары;
  
• 
  құрамында темекі бар басқа да бүйымдар;
  
• 
  бекіре және қызыл балық уылдырығы;
  
• 
  алтыннан, платинадан немесе күмістен жасалған бұйымдар;
  
• 
  бензин (авиациялық бензинді қоспағанда), дизель отыны;
  
• 
  жеңіл автомобильдер (арнайы мүгедектерге арналған, қолмен
  басқарылатын автомобильдерден басқа);
  
• 
  атыс және газ қарулары (мемлекеттік билік органдарының
  қажеттіліктері үшін алынғандардан басқа);
  
• 
  газ конденсатын қоса алғанда, шикі мүнай
  
• 
  Акцизделетін қызмет түрлері:
  

Қазақстан Республикасның аумағында қызметтің акцизделетін түрлерін жүзеге асыратын жеке және занды тұлғалар акциз төлеушілер болып табылады. Акциз салығының салық салу объектілері мыналар болып табылады:

1. 
   акциз төлеушінің өзі жасап шығарған, өндірген және ыдысқа құйылған акцизделген тауарлармен жүзеге асыратын мынадай операциялары:
   

• 
  акцизделетін тауарларды алыс-беріс негізінде ұқсатуға беруі;
  
• 
  алыс-беріс, оның ішінде акцизделетін шикізат пен
  материалды ұқсату өнімдері болып табылатын акцизделетін
  тауарларды беруі;
  
• 
  жарғылық капитал жарнасы;
  
• 
  заттай ақы төлеген кезде акциздлетін тауарларды пайдалануы;
  
• 
  тауар өндірушінің акцизделетін тауарларды өзінің
  құрылымдық бөлімшелеріне тиеп жөнелтуі;
  

• 
  бензинді (авиациялық бензинді қоспағанда) және дизель
  отынын көтерме және бөлшек саудада өткізуі;
  
• 
  тіркелген және иесі жоқ, мұрагерлік қүқығы бойынша
  мемлекетке өткен жәе мемлекет меншігіне өтеусіз берілген
  акцизделген тауарларды өткізуі;
  
• 
  ойын бизнесі саласындағы қызметті жүзеге асыруы;
  
• 
  лотереяларды ұйымдастыруы және өткізуі;
  
• 
  акцизделетін тауарлардың, акциз алымы маркаларының
  бүлінуі, жоғалуы.
  

• 
  тауар өндірушіде аталған өнімді өндіру құқығына ҚР-ның
  лицензиясы бар болған жағдайда емдік және фармацевтік
  дәрі-дәрмек әзірлеу үшін;
  
• 
  мемлекеттік медицина мекемелеріне босатылса.
  

Қазіргі кезде ҚР-ғы акцизделетін тауарлар мен қызмет түрлеріне

2- кесте