Древние культы и традиционная культура казахского народа

шылмай mcipmreH картоп, жумыртка, туздалган капуста, кияр, 
сацыраукулак, сары май, юлегей турды. Николай заманынын 
шишасына куйылган самогон мен колдан жапкан нанныц nici 
куцг1рт болменщ ажарсыз сикын умыттырып ж1бердт Б1рден 
шэй iniyre KipicTiK. Жол бойы аузын ашпаган уй neci дастар- 
хан устшде эцг1ме бастап кети. 0 зш Иван Иваныч деп таныс- 
тырды. Кырлы стаканга толтырып самогон усынды. Басым- 
ды шайкадым. Кайтып сурамады. Маган усынган стаканды 03i 
кагып ж1берд1 де, узынынан тшшген киярды куртшдетш узак 
шайнап алып, ыдысын тагы да толтырып болып, маган карап:
- Кай елден келдж? - деп сурады. Казакстаннан келгешмд1, 
казак екешмд1 айтып ед1м, Иван Иваныч эцпмесш к1лт узд1 
де, мелшшп отырып калды. Конакка тэн эдеп сактап, мен де 
ундемед1м. BipaK шггей абыржып калдым. Шэй imic узакка со- 
зылды. Жол согып, карным ашып келген маган осы 6ip кол- 
хозшы карашекпеннщ уйшдеп 1шкен шэй кешн копке денш 
ес1мнен кетпей-ак койганы.
Жуьщта республикалык балалар 
жэне 
жасосп1р1мдер 
театрыныц сахнасынан белг1л1 жазушы Ш. Муртазаевтын 
“Бесеудщ хаты” атты трагедпясын Kopin отырган шакта коптен 
умыт болып, комесю таркан сол тунг! эцглме кайта жацгырыгып, 
коз алдыма кесе-колденец турды да алды. Кудды спектакль 
Иван Иванычтыц сол эцг1месшщ жел1сше курылган тэр1зд1. 
Сталин мен Голощекин арасындагы диалогтыц кейб1р деректл 
жактары сол эцглме озегш кайталагандай болды да турды.
Жез самаурын суи бастаган кезде Иван Иваныч менщ 
сурауыма орай узшген созш кайта жалгастырган ед1.
- Мен, однако, казак деген халык жер бетшде калмаган 
шыгар деп ойлаган ед1м.
- О, не дегешщз Иван Иваныч?! 
Bi 
s каз1рде 1ргел1 улт болып 
калдьщ. Кемелденген социалиста когам куру устшде 
Mis. 
Аме- 
риканы басып озып, сексеншпи жылдары коммунизм орнатамыз 
ба деген ум1т бар. Газеттен окитын шыгарсыз? - деп окулыктан 
алган бтм1мд1 орыс шаруасыныц алдына тоге салдым.
- Мен сауатсызбын, - Иван Иваныч курсшш алды.
390

- Не айтып отырганыцызды тусшбед1м, Иван Иваныч? - деп 
тшпщцм уй иесше.
- 1932 жылдыц 1933 жылга караган кысын айтамын да, -
Иван Иваныч демш алып, калган шайын iniin болып, терезе 
жактагы бурышка кар ад ы. Кестел1 орамал жапкан каба сакалды 
Еайса пайгамбардыц бейнесше Kosi тусш, шокынып койды.
- Ол жылы не бопты дейшз, Tsfiipi? Барша совет халкы 
социализмнщ ipre тасын калап жатты емес пе? - дед1м карацгы 
колхозшы алдында бшгппсшгендей сыцаймен. Ол кездег1 менщ 
тарпхка деген козкарасымда баландык басым екенш кейш, коп 
кейш тусщцм.
- Ей, балам, балам! - деп орыс шалы бурышка тагы да карап 
алды. Мунысы “ак сойлеп отырмын” дегеншщ пшарасы едт 
Оны да кешн бщщм Иваныч кудайшыл жан екен.
- Жацагы сен тускен вокзалдыц карсы жагындагы орман 
ппше аштан олген казактардыц мэшттерш кепирген отындай 
штабельдеп жпып, товарнякка салып ж1берш отырдьщ.
- Кайда? - деппш ток ургандай шошынып.
Жауап орнына Иван Иваныч пыгын козгады. Олжтердщ 
кай жерде ком1лген1н оз деревнясынан баска оц1рге аягын ат- 
тап баспаган карашекпен кайдан бшсш-ау. Буйрык жогарыдан 
тусед1. Иван Иваныч шокынып жур in буйрьщты орындайды, 
мылтык асынган эскерп адамдар бакылап турады.
- Б1зде epiK болды ма? - дед1 шал созш туй1ндеп.
Мен басымды пзед1м.
Ол кезде ri б!з о киты н тарих окулыктарындагы “Казакстаннын 
ауыл шаруашылыгын коллективтенд1руд1ц ерекшел1ктер1” деп 
аталатын тараудыц шынайы мэп1с1мен шэюрт шагымда бетпе- 
бет табысуым туган олкемнен алые шалгайда осылайша баста- 
лып ед1... Мен сол 6ip кеште Иванычтыц дастарханында откен 
сухбатты бар ыкыласымен тыцдаган-ак ед1м. BipaK аксакал 
жасындагы орыстыц б1рде-б1р созше сенбегещцг1мд1 оз1ме мш 
санамаганымды кайтып жасырайын. “Ой, пэле! Орман шгпде 
не болмайды?” дейд1 екен кадым замандагы славяндар. Бул 
энглме бала кез1мде окыган “Мыц 6ip туннщ” киял жетпес хи-
391

каяттары секщщ бульщгырлау болып коршгенмен, осы 6ip жи­
рен муртты, тотияйын коз кемтар карияньщ энглмеЫ айналамды 
сол кезде коршаган коз1 бар - кормейин, т ш бар - сойлемейин 
мещреу ортага секемдпспен карауга мурындык болган едг 
Ьуаз1рде 6i3 оган “токырау дэу1рГ деп ат койдьщ. Меш, Москва 
университетшщ философия факультетшщ алгашкы курс 
студент!н, олкем1здщ тагдыр-тауанын мугдарлауга тубегейл1 
бет бургызган осы окиганыц да ыкпалы шыгар-ау деп ойлап 
коя мы н окта-текте. Мумкш. Эбден мумкш. Кешшрек тари­
хи маглуматтардыц Ko6iriH аршып тастап, бажайлап байкасам 
“ерекшелпс” - сппама сылакпен аталып журген окулык 
тарауыныц астарында катпар-катпар сыр жатканын ацгардым. 
Койма деп ашкан сандыгым халыктыц коз жасына толы бо­
лып шьщты. Муны зердеме туй in журд1м. Айтуга мурша бол- 
мады. Себебш бэр1м1з бшем1з. Bip халыктыц (тек 6ip хальщ тт 
болса 6ip cspi-ay! Алайда ол - болек эцпме) тарихи ociH-op6yi, 
миллиондаган жанныц гумыр баяны мен бейнетл, KacipeTi мен 
каргысы, 
OKCiri 
мен каигы-зарыныц ерекшел1к деген 6ip 
ауыз созге сыйып кеткенше тацдай кактык шарасыздыктан 
эуелде. “Журт бшед1 - кулед1” дер ед1 Абай. Ат койгыш баба- 
ларымыз бурынгы басынан кепирген киын-кыстау кезецдерш 
балаларыныц атын тергегендей “Таракуйрыктьщ пин казган”, 
“Монданак кем1рген” дэу1р деп айдар тагып сойлесе, отызыншы 
жылдардагы зобалацда eci мулде шьщты ма деймш, ат коюга да 
муршасы келмей кетсе керек-ау! Бул дэу1рдщ халык жадында

жүктеу/скачать 5.74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: