Әжинияз атындағы Нӛкис мәмлекетлик педагогикалық институты

92 
QARAQALPAQSTANLI EKINSHI JÁHÁN URISI
JAWINGERLERİ HAQQINDA 
 
Óteshov Q., SHamuratova G. - 2-kurs talabalar, T.Kudyarova- t.i.k., docent
NMPI Tariyx oqıtıw metodikası kafedrası 
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoevtıń «…..ónip, ósip kiyatır
ǵan jas áwladımız 
fashizm illetine qarsı gúreste batır babalarımız kórsetken mártlik hám jigerlilikti 
hesh qashan yadınan shı
ǵarmawı kerek, Bul tariyxıy haqıyqattı olarǵa tolıq 
jetkeriw, perzentlerimizdi milliy maqtanısh hám Watan
ǵa súyispenshilik ruwxında 
tárbiyalaw
ǵa barlıq juwapker shólkemler, zıyalılarımız belsene qatnasadı» -dep 
isenim bildiremen degen pikirleri, áyne biz tariyxshılar
ǵa aytılǵan sózi edi. 
Házirgi tınısh hám abadan turmısımızdı támiyinlew jolında janların pida etip, 
mártlik penen sawash júrgizgen ekinshi jáhán urısı qatnasıwshılarınıń qatarı jıldan-
jıl
ǵa azayıp, tek sanawları ǵana aramızda ómir súrmekte.
İnsaniyat tariyxı guwalıq beriwinshe mámlekt bar eken olar
ǵa qarsı ashıq yaki 
jasırın gúres alıp barıwshı kúshler bárqulla tabıl
ǵan. Fashizm áne usınday jawız 
kúsh bolıp, kóp mámleketlerge, insaniyatqa qır
ǵın tiygizdi. Bul ekinshi jer júzlik 
urısta Watanımızdıń nebir arıslan júrekli ulları qatnastı. Olardan: 
Ubadullaev Baltabay Tórtkúl rayonınıń «Ullıba
ǵ» awıl puxaralar jıyınında 
jasawdı. Búginde óziniń 95-jasın nıshanlamaqta. Perzentleri, aqlıq, shawlıqları 
ortasında basınan ótken kúnlerin eske alıp, urıstıń qay
ǵılı, ayanıshlı waqıyaların 
aytıp beredi: 
- «Men 1946-jılı mart ayında urıstan qayttım. Sol náletiy urıstıń atı óshsin. 
Aytıw
ǵa tilim barmaydı. Bastan keshirgenlerim ele yadımda. Urıs tamam 
bol
ǵannan keyin de áskerlerdi jasına qarap qaytarǵan edi. U`lken jastaǵılar aldın, 
sońınan jaslar
ǵa ruxsat etildi. Awılǵa aman- esen quwısıp, sol jılı Nókistegi 
pedagogikalıq instituttıń ximiya-biologiya fakul`tetiniń sırtqı bólimine oqıw
ǵa 
kirdim, aldın islegen 8-sanlı mektebimde jumısımdı dawam ettirdim. Sanalı 
ómirimdi jas áwladqa tálim-tárbiya beriwge ba
ǵıshladım…»- dep eske túsiredi. 9-
may bayram múnásabeti Prezidentimiz tárepinen qaratıl
ǵan itibardıń ózi 
mámleketimizde insan qádiriniń ullılı
ǵın kórsetedi. Bunnan artıq sıy húrmet 
bolmasa kerek –dep Baltabay ata óz minnetdarshılı
ǵın bildirdi. 
Kegeylishi jawıngerler: Kegeyli rayonında Ekinshi jer júzlik urısqa 4462 
adam qatnasqan. Sonnan 2857si kókiregi tolı orden hám medal`lar menen elimizge 
aman-esen quwısqan edi. Al, 962 si urısta mártlershe qaza tapqan bolsa, 679ı 
biydárek jo
ǵalǵan. Búgin sonnan eki urıs veteranı ǵana aramızda jasap atır. 
Solardan biri, «Júzimba
ǵ» APJ turǵını Qudaybergen Ramberdiev. Ol 1924-jılı 
Kegeyli rayonınıń burın
ǵı «Qızıl úy» aymaǵında tuwılǵan. Birewdi «ákem» dep, 
«birewdi» balam dep bozlatqan júga awır kúnlerdiń birinde Qudaybergenniń úyine 
de urısqa shaqırıw qa
ǵazı jetip keldi. Bul urıstıń ǵajja-ǵaj pátke minip atırǵan 1942-
jılı edi. Ol 18 jasında awılda
ǵı bir qatar azamatlar menen sawash maydanına 
atlandı. Olar Donbass qalasında bir ay áskeriy tayarlıqtan ótip, sońınan II- 
Belorussiya frontında barlawshı bolıp xızımet etti. 

93 
1945-jıldıń mart ayında Qırımnıń Sevastopol` qalasında bolıp ótken qanlı 
sawashta gezektegi áskeriy tapsırma menen dushpannıń bekinisine qaray jer 
bawırlap baratır
ǵanında mine jarılıp ketedi hám eki ayaǵınan jaradar bolıp, áskeriy 
gospital
ǵa jatqarıladı. Bir jıl dawamında gospitalbda jatıp emlenip, 1946-jılı óz 
úyine qaytadı. Urısta kórsetken mártlikleri ushın ol «Qızıl juldız», «Qaharmanlı
ǵı 
ushın» III-dárejeli, «Dańq» jawıngerlik ordeni menen sıylıqlanadı. 
Q.Ramberdiev urıstan keyingi jıllarda da mayıplı
ǵına qaramay xalıq xojalıǵın 
qayta tiklewge qatnastı. Xalıq deputatları Kegeyli rayonlıq Keńesine úsh shaqırıq 
deputut bolıp saylandı. «Men kórgen qanlı urıstı búgingi áwlad kórmegey» [1] - 
dey Qudaybergen ata ótken kúnlerin eske aladı.
Gezektegi qaharmanımız, Niyetullaev Berdimurat Kegeyli rayonınıń «Jalpaq 
jap» APJ tur
ǵını, Ekinshi jer júzlik urıstıń qatnasıwshısı. 1942-jıldıń sentyabr` 
ayında men 18 jasqa toldım. Urısqa shaqırıw qa
ǵazı keldi. Kópshilik qatarı men de 
urısqa atlandım. Awıldan 50 jigit urısqa ketken bolsaq, sonnan segizimiz 
ǵana elge 
aman-esen quwıstıq. 
«Men 1942 jıldan 1945-jıl
ǵa shekem Leningrad, Volgagrad hám taǵıda basqa 
qalalarda bol
ǵan sawashlarda qatnastım. Sawash maydanlarında bir neshe mıńlaǵan 
jerleslerimiz qırshınınan qıyılıp, qurban boldı. Qanshadan- qansha zamanlaslarımız 
urıs maydanlarınan mayıp bolıa qayttı. İlayım, bizlerdiń kórgenlerimizdi 
perzentlerimiz kórmesin. Urıstı kórsetken mártliklerim ushın men jawıngerlik 
orden hám medal`lar menen sıylıqlandım» - deydi Berdimurat ata Niyetullaev 
búgingi kúnge shúkirlik etip. 
Moynaqtan shıqqan azamat: Moynaqshı Ermaganbetov Atabay a
ǵa házir 93 
jasta. Elge kelgen músiybet onı da ózi qatarlı azamatlar menen birge sawash 
maydanına 1943-jılı alıp ketti. Áskeriy xızmeti dawamında záberdes baylanısshı 
bolıp, Bas shtabta xızmet atqardı. 1947-1952-jılları Túrkmenstan qalasında
ǵı 
Sawda kooperativ institutında sırtdan oqıp pitkerdi. Zayıbı, Novosibirsk qalasında 
jasawshı Nina Vasil`evna menen tanısıp, awıl
ǵa birge alıp qayttı. Birgelikte eki, ul, 
bir qızdı tárbiyalı, joqarı ma
ǵlıwmatlı etip kámalǵa keltirdi.
Urıs veteranlarınıń biri Nazarbay Tájibaev. Ol Shomanay rayonında tuwılıp, 
bıyıl óziniń 95-báhárin ul-qızları hám aqlıqları, shawlıqları menen birgelikte qarsı 
almaqta. Áyne 19-jasında kópshilik jaslar qatarı anna watanımızdı qor
ǵaw ushın 
sawash maydanına atlan
ǵan Nazarbay ata Rossiyanıń Bryansk, Smolensk, 
Kaliningrad, Rjev qalaların fashistlerden azat etiwge qatnasıp, sawashlardıń birinde 
awır jaraqat alıp elge qaytarıldı. Sol dáwirdegi qıyın ja
ǵdaylar mayıplıǵın umıttırıp, 
ol xalıq xojalı
ǵına jumısqa aralastı. 1955-jılı Qaraqalpaq mámleketlik 
pedagogikalıq institutın pitkerip, joqarı ma
ǵlıwmatqa iye bolǵannan keyin ómir 
jolı tikkeley baspasóz tarawı menen baylanıslı boldı. Xalıq iygiligi jolında islegen 
miynetleriniń arqasında «Qaraqalpaqstan Respublikasına miyneti sińgen mádeniyat 
xızmetkeri» degen húrmetli ataqqa eristi. Onıń urısta kórsetken mártlikleri ushın 
al
ǵan kóksindegi jawıngerlik orden-medal`larınıń arasında «Jasorat» medalı 
daralanıp turadı. 
Bıyıl
ǵı jılı Eslew hám qádirlew kúnin ótkeriwge ayırıqsha tayarlıqlar kórildi. 
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2018-jıl
ǵı 16-aprel` kúngi «Eslew hám 

94 
qádirlew kúnine tayarlıq kóriw hám onı ótkeriw ilajları haqqında»
ǵı qararınıń 
orınlanıwın támiynlew maqsetinde «İnsan qádiri ullı, eslew muqaddes», «Mártlik, 
parız hám sadıqlılıq» súrenleri astında respublikamız boylap keń kólemli ilajlar 
shólkemlestirildi.
Haqıyqatında da paraxatshılıq táreptarı bol
ǵan bul qaharman atalaımız házirgi 
zamanımızdan ırazı. Degen menen bız bul ba
ǵdardaǵı islerdi elede jedellestiriwde 
tómendegilerdi usınıs etemız: 
Birinshiden, 
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoevtıń 2018-jılı 9-may 
Ulıwmaxalıqlıq bayram – «Esle hám qádirlew kúni»ne ba
ǵıshlanǵan saltanatlı 
máresimdegi shı
ǵıp sóylegen sózinde «.........Tariyxshı ilimpazlarımızǵa, sol 
qorqınıshlı urısta qatnasqan ata-babalarımızdıń qaharmanlı
ǵı haqqında jańada-jańa 
shı
ǵarmalar dóretiw, sonıń ishinde, anıq tariyxıy hújjetler tiykarında tolıq kitap-
al`bom tayarlap, basıp shı
ǵarıwdıń waqtı keldi, dep oylayman» degen pikirlerin 
basshılıqqa alıp, bul máseleniń orınlanıwında tariyx oqıtıw metodikası kafedrasınıń 
barlıq pedagog-xızmetkerlerin, talaba jasların tartıw hám usı atamadapı ilimiy 
ánjuman ótkerw; 
Ekinshiden, Respublikamızda búgingi kúnde sanawlı qal
ǵan urıs 
qatnasıwshıları menen sáwbetlesiw, olardıń urısda
ǵı erlikleri hám urıstan sońǵı 
dáwirlerdegi hám de 
ǵárezsizlik jıllarındıǵı turmısı, ómir jolı haqqında «Eske 
túsiriwler» atamasında
ǵı ilimy-publistikalıq kitaplardı baspadan shıǵarıw; 
Úshinshiden, urıs jıllarında
ǵı watanlaslarımızdıń fronttaǵı hám tıldaǵı 
erliklerin sáwlelendiriwshi hújjetli hám kórkem fil`mlerdi qaraqalpaq tilinde 
shı
ǵarıw. 

жүктеу/скачать 4.15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: