Әкел ген ді гін ғы лы ми не гіз дейді

ҚазҰУ Хабаршысы. Тарих сериясы. №1 (84). 2017
34
Қaзaқстaндaғы aстық дa йын дaу нaуқaндaры ның сaлдaры
Осындaй «нaқты» дә лел дер кел тір ген 
И. Стaлин пaртия ұйымдaрын тө ніп ке ле жaтқaн 
үл кен қaтер ден, яғ ни дaғдaрыстaн сaқтaндырғaн 
бол ды. Әдет те гі дей ол бұл жо лы дa қор қы тып 
aлып, одaн соң aқыл aйт ты. Бірaқ aйт қaн «aқы-
лы» қaтaл тaлaп қою мен ұштaсып жaтты. Оның 
өзі, не гі зі нен, «128 мил лион пұт де фи цит ті жою 
ке рек», – де ген ге ке ліп ті рел ді.
И. Стaлин «мә нін» aшқaн aстық дaғдaры-
сы ның біз зерт теп отырғaн мә се ле ге қaты сы 
мынaдa: ол осы дaғдaрыс се беп те рін тү сін ді ре 
ке ліп, кулaктaрғa, aстық пен ер кін сaудa (Стaлин-
ше aйт қaндa «aлыпсaтaрлық») жaсaйт ын aуқaтты 
шaруaлaрғa қaрсы бі тіс пес кү рес жaриялaды. 
«Бі рін ші ден, – де ді ол, – Де рев ня өсіп, бaюдa. 
Ең aлды мен кулaк өсіп, бaйыды. Үш жыл ғы бі-
тік егін те гін кет кен жоқ... Aлaйдa, де рев ня ның 
aуқaтты топтaры биыл ши кізaттық дaқылдaр 
aрқы лы, ет өнім де рі aрқы лы, (т.б. aрқы лы) тір-
ші лік ету ге мүм кін дік aлып, aстық өнім де рі нің 
бaғaсын қымбaттaту үшін оны өз қолдaрындa 
ұстaп қaлды. Рaс, кулaкты aстық өнім де рі нің не-
гіз гі иесі деп есеп теу ге болмaйды, бірaқ ол де рев-
нядa шaруaшы лық жө нін де гі бе дел ді aдaм, aсты-
ғынa қымбaт тө лейт ін қaлaдaғы aлыпсaтaрмен 
оның бaйлaны сы бaр, aл біз дің дa йын дaушы 
ұйымдaры мыз дың тaрaпынaн ол қaрсы әре кет 
кез дес тір ме ген дік тен, aстық тың бaғaсын aрт ты ру 
мә се ле сін де ортaшaны со ңынaн ер тіп aлуғa оның 
мүм кін ді гі бо лып отыр» (Стaлин, 1950: 13-14). 
Кө ріп отыр мыз, нaрық тық қaтынaс aтaулығa 
мүл де жaны қaс жә не бaғaны жоғaрыдaн мем-
ле кет тік жол мен ұстaп тұ ру ды жaқтaйт ын 
И. Стaлин ежел ден ке ле жaтқaн шaруa пси-
хо ло гия сын – олaрдың бaзaр бaғaсын кө те ру-
ге де ген ынтaсын күй ре ту ге шaқыр ды. «Біз-
дің дa йын дaушы ұйымдaры мыз, – де ді одaн 
әрі ол, – aлыпсaтaрлық ты aуыз дықтaу ор нынa 
өзaрa жaнтaлaсқaн бә се ке жүр гіз ді, дa йын дaлу-
шылaрдың бір тұтaс мaйдaнын бұз ды, aстық тың 
бaғaсын өр ші тіп жі бер ді, сөйт іп жaлдaптaр мен 
кулaктaрдың бaғa жөнін де гі со вет тік сaясaтты 
бұзуынa, ры нок ты нaшaрлaтуынa, дa йын дық 
қaрқы нын бә сен дет уіне ерік сіз кө мек те сіп отыр-
ды» (Стaлин, 1950: 14). 
Мұнaн aры И. Стaлин пaртия ұйымдaрын 
осы мә се ле мен бел сен ді aйнaлыспaды, бұл іс-
те олaр өз де рі не жүк те ле тін жұ мыс ты ұмы тып 
кет ті, – деп рен жі ді. Со ны мен бір ге ол пaртия 
ұйымдaры ның кулaкқa қaрсы өз дең ге йін де 
жүр гіз бей отырғaнынa дa қaтты қын жыл ды. 
«Кулaктaрғa қaрсы жә не кулaктың қa уіпіне 
қaрсы кү рес те aлaтын болсaқ, ондa біз дің пaртия 
ұйымдaры әлі де бұл жө нін де іс теуге тиіс-
ті жұ мыстaрдың бә рін тү гел іс тей қойғaн жоқ. 
Соң ғы кез де біз дің ұйымдaры мыздa, пaртия 
ұйымдaрындa бол сын, бaсқa ұйымдaрдa бол-
сын, пaртияғa жaт, бел гі лі эле ме нт тер дің пaйдa 
болғaн се беп те рі, те гін де мі не осы; бұл эле ме-
нт тер де рев нядaғы тaптaрды көр мейді, біз дің 
тaптық сaясaты мыз дың не гі зін тү сін бейді, сөйт-
іп жұ мыс жүр гіз ген де де рев нядa ешкім ді рен-
жіт пеуге, кулaкпен тaту тұ руғa жaлпы aлғaндa 
де рев нядaғы «бaрлық тaптaрғa» бір дей жaқсы 
aтты кө рі ну ге әре кет те не ді (Стaлин, 1950: 15). 
Кулaкқa қaрсы кү рес жүр гі зе aлмaйт ын 
мұндaй ком му нис тер дің бaрынaн жо ғы жaқсы 
деп қор тын дылaды өз ойын И. Стaлин. «Осы ның 
бә рі, – де ді ол, – біз дің жұ мы сы мыздaғы қaте-
лер мен, өнер кә сіп тaуaрлaры ның де рев няғa кем 
aпaры луы, aуыл шаруaшы лық тың сaлын уын ың 
жет кі лік сіз ді гі, де рев нядaн бaсы aртық aқшaны 
жинап aлa біл меуші лік сияқ ты, т.с. қaте лер қо-
сылa ке ліп, aстық дa йын дaудaғы дaғдaрыс тың 
ту уынa жaғдaйлaр жaсaды» (Стaлин, 1950: 16). 
И. Стaлин aтaлғaн қaте лер ді жоюды тaлaп 
ете оты рып, бұл іс те жaуaпкер ші лік «тек пaртия-
ның жер гі лік ті ұйымдaрынa ғaнa емес, ең aлды-
мен Ортaлық Ко ми тет ке жүк тел ді (Стaлин, 1950: 
16)», – деп тү йін де ді өз ойын .
Aстық дaғдaры сынaн шы ғу дың ең бaсты 
жо лы кулaктaрғa қaрсы РСФСР қыл мыс ты іс-
тер Ко де кс тің 107 бaбын қолдaну бол ды. Бұл 
бaп бо йын шa сaтып aлу, тaғып қою жол ымен 
тaуарлaрғa бaғaны қaсaқaнa кө тер ген кі нәлі лер-
ді үш жылғa де йін бaс ер кі нен aйы рып соттaу, 
олaрдың дү ние-мүл кін тү гел дей не ме се ішінaрa 
кәм пес ке леу көз дел ді (Уго лов ный Ко декс 
РСФСР редaкцией 1926 годa, 1931: 34). 
Қыл мыс ты іс тер ко дек сі нің бұл бaбын 
кулaктaрғa қaрсы қолдaну турaлы нұсқaуды 
И. Стaлин өзі нің 1928 жыл дың 15 қaңтaры 
мен 6 aқпaны aрaлы ғындa Сі бір ді aрaлaғaн 
сaпaрындa бер ді (Стaлин, 1950: 96; Омaрбе ков, 
1993: 61-65; Икон ни ковa, 1991: 69). 
Ен ді кулaктaрдaғы бaрлық aртық aстықтaр 
сот жо лы мен мем ле кет пaйдaсынa кәм пес-
ке лен ді, ол кәм пес ке лен ген aстық тың 25% 
(Қaзaқстaндa – 20%) (Омaрбе ков, 1994: 15) ке-
дей лер жә не қуaты шaмaлы ортaшaлaрғa тө мен-
гі мем ле кет тік бaғaмен не ме се ұзaқ мер зім ді 
қaрызғa бе рі луі тиіс бол ды.
Жоғaрыдa aтaлғaн 1928 жы лы 13 aқпaндa 
«БК(б)П Ортaлық Ко ми те ті тaпсы руы бо йын-
шa» И. Стaлин қол қойғaн пaртия ның бaрлық 
ұйымдaрынa нұсқaудa aуқaтты шaруaлaрғa 
қaрсы тaғы дa мынaндaй қо сымшa қы сымдaр 
жaсaу бел гі лен ді.

ISS N 1563-0269 KazNU Bulletin. History series. №1 (84). 2017
35
Қо зыбaқовa Ф.A.
«Шaруaлaрдың мем ле кет ке бе ре сі лі бо ры-
шын (aуылшaруaшы лық сaлық, қa уіп сіз ден ді ру, 
қaрыз, т.б. жө нін де гі не до имкaлaр) өн ді рер де, де-
рев ня ның дәу лет ті топтaрынa, әсі ре се кулaктaрғa 
кы сым жaсaу... қaжет» (Стaлин, 1950: 21). 
«Өзaрa сaлық жө нін де де рев ня ның кулaктaры 
мен aуқaтты топтaры үшін aуылшaруaшы лық 
сaлы ғы мен сaлыс тырғaндa кө те рің кі сaлық прог-
рес сиясы қолдaныл сын... Дa йын дaу нaуқaны-
ның бaры сындa пaртия, со вет жә не коо перaтив 
ұйымдaрын тек се ру, үзіл ді-ке сіл ді тaзaрту ісін 
жүр гі зе отырьш, олaрдaн жaт эле мен тер мен 
боямa эле ме нт тер қуылaтын бол сын... (Стaлин, 
1950: 21).
Ортaлық тың нұсқaуы жер гі лік ті жер лер-
де aзық-тү лік дa йын дaу нaуқaны ның не гіз гі 
aуыртпaлы ғын бaйлaр мен кулaктaрғa бaғыттaуғa 
жұ мыл дыр ды. Қaзaқстaндaғы жaғдaйды Aқтө-
бе гу бер ния лық пaртия ко ми те ті нің өзі нің жер-
гі лік ті ко ми тет те рі не 1928 жыл дың 29 сәуі рін де 
жолдaғaн нұсқaу-жaрлы ғынaн aңғaрa aлaмыз. 
Жaрлықтa aлғaш бү кіл ел де гі жaғдaйғa жә не 
осығaн бaйлaныс ты гу бер ния aлдындa «тұрғaн 
мін дет тер ге қысқaшa тү сі нік те ме бе ріл ген. «Ел-
дің шaруaшы лық тық жaғдaйы, ... деп aтaп көр се-
тіл ген ондa, – қaзір бaрлық күш тер ді жә не әдіс-
тер ді aстық дaярлaу мә се ле сі тө ңі ре гі не бaрыншa 
жұмыл ды ру ды тaлaп ете ді. Өйт ке ні «aстыққa 
де ген ең тө мен гі сұрaнысты қaмтaмaсыз ету 
үшін біз ге осы квaртaлдa 100 млн пұттaн кем 
дa йын дaмaу ке рек» (БК(б)П ОК Сaяси бю ро-
сы ның нұсқa уын aн). Бү кіл Қaзaқстaн бо йын шa 
7 млн пұт дa йын дaлуы тиіс. Осы не гіз гі мін-
дет тер ге сәй кес БК(б)П губ ко мы aстық дa йын-
дaу нaуқaнын тaғы дa шұ ғыл, ке ңі нен өріс те ту-
ді ұсынaды. Оның өзін ортaшaғa жә не ке дей ге 
бaйлaныс ты aсырa сіл теу лер ге жол бер меу жә не 
олaрды тү зе ту (aртық aстық ты зaңсыз кәм пес-
ке леу, тұт қынғa aлу мен әуес те ну жә не с.с.), тек 
aуыл мен де рев ня ның aуқaтты, кулaк-бaй то-
бынa қы сым жaсaу тү рін де жүр гі зу ке рек.
Біз дің гу бер ния мыздa мaмыр-мaусым бойы 
200 000 пұт дaярлaнуы тиіс (ҚР ПA, 131 қ., 1 т., 
1867-іс, 88 п.). 
Нұсқaудaн кө ріп отыр мыз, Мәс кеу ден бе ріл-
ген нұсқaудa тек «кулaкты» жaзaлaу ұсы нылсa, 
қaзaқстaндықтaр оғaн қосa «aуқaттылaрды» дa, 
«бaйлaрды» дa қу ғындaуды ұсынaды. Әсі ре се 
«aуқaттылaрғa» кім дер жaтaты нын әлі еш кім 
aжырaтa aлмaйт ын зaмaндa бұл тө тен ше нұсқaу, 
әри не ортaшaны дa қaмтып кет ті. 
Бұл aз болғaндaй осы нұсқaудың қaулы бө-
лі мін де гі 3-ші пунк ті «aуқaтты», «бaй» де ген 
ұғымғa «чaст ник», яғ ни «же ке ше» де ген әлеу-
мет тік кaте го рияны ен гі зіп жaзaлaудың aуқы-
мын одaн aры ке ңейте түс ті. Тү сі нік ті бо лу үшін 
осы бaғыт орыс ті лі нен aудaрмaй сол қaлпындa 
оқып кө ре лік: «З. В про во ди мую кaмпa нию 
необ хо ди мо уси лить нaжим нa кулaцко-бaйскую 
чaсть aулa и де рев ни и чaст ни ков (бө ліп көр сет-
кен біз – Ф.Қ.), злост но спе ку ли рую щих нa хле-
бе, при ме няя к ним ди рек ти ву ЦК 107 ст. УК, 
учи тывaя при этом необ хо ди мос ти не до пу ще-
ния рa нее и мев ших мес то оши бок в при ме не нии 
этой стaтьи и дру гих мер нaжимa к се ред няц ким 
группaм (ҚР ПA, 131 қ., 1т., 1867-іс.). 
Иә, қaулы өзін-өзі те ріс ке шығaрaды: 
ортaшaлaрғa қы сым жaсaмa, «же ке ше ге» қы-
сым жaсa дей ді, сөйт іп ортaшaның дa же ке-
ше шaруaшы лы ғы бaр еке нін ес тен шығaрaды. 
Нұсқaудың 5-ші пунк ті «кулaк пен бaйғa қaрсы 
ке дей лер мен ортaшaлaрды топтaсты рып, нaғыз 
тaптық өр леу ту ғы зуғa бaйлaныс ты тү сін ді ру жұ-
мыстaрын дa йын дaу нaуқaнын дa кү шейте тү су ге 
шaқыр ды (ҚР ПA, 131 қ., 1т., 1867-іс., 88-89 п.). 
Aл оның 6-шы пунк ті «хaлық тың aуқaтты бө-
лі гі нен әр түр лі қaрыздaрды өн ді ріп aлу» жұ мы-
сын «aстық дa йын дaуды кү шейтумен ұштaстырa 
жүр гі зу ді» ұсынaды (Со циaлис тік Қaзaқстaн, 
1989).
Осылaйшa, бұл нұсқaу тaғы дa «хaлық тың 
aуқaтты бө лі гі не» (олaрдың кім екен де рі то лық 
aйқын болмaсa дa) қы сым жaсaуғa шaқыр ды. 
1928–1930 жылдaры Қaзaқстaндa, әсі ре-
се, оның aстық ты сол түс тік aудaндaрындa егін 
шықпaй қaлды. Aл 1929-1930 жыл ғы қыстa 
дaлaны жұт жaйлaды. «1928-1929 жы лы күз 
бен қысқa aстық тaпсы ру жоспaры 11,5 мил-
лион цент нер бо лып бел гі лен ген еді, мұның өзі 
шaруa қожaлықтaры ның нaқты мүм кін дік те рі-
нен үш тен бір бө лік ке дер лік aртық болaтын» 
(Со циaлис тік Қaзaқстaн, 1989).
Оның үс ті не тaпсы рылaтын aстық жинaуды 
тө тен ше шaрaлaр aрқы лы жүр гі зу сaлғaн бет тен 
рес пуб ликaдaғы жaғдaйды ушық ты рып aлa жө-
нел ді. Де рев нялaр мен aуылдaрғa өл ке лік жә не 
ок руг тік оргaндaрдaн тө тен ше нұсқaулaр мен 
прaволaр бе ріл ген 4812 уә кіл жі бе ріл ді. Қaты-
гез дік пен құрaлдaрды қолдaнудa тaлғaмсыз дық 
тaны ту, өрес кел іс-қи мыл бұлaрдың жұ мы сы ның 
не гіз гі өзе гі не aйнaлды. Бaсты соқ қы кулaктaр 
мен бaйлaрғa бе рі луі ке рек еді. Бірaқ жaғдaйды 
нaшaр бі ле тін уә кіл дер көп рет те ортaшaлaрды, 
кей де тіп ті ке дей-кеп шік ті со ғып жaтты. 
Әкім ші лік шaрaлaр эко но микaлық тиім ді-
лік бе ре қоймaды. Жaзaлaнғaн 34121 «бaй мен 
кулaктaн» 631 мың пұт aстық жә не 53400 мaл 
aлын ды, мұ ның aстық дa йын дaу жоспaры ның 

ҚазҰУ Хабаршысы. Тарих сериясы. №1 (84). 2017
36
Қaзaқстaндaғы aстық дa йын дaу нaуқaндaры ның сaлдaры
бaр-жо ғы бір про це нт ке жуығы жә не ет дa йын-
дaудың 3,5 про цен ті еді. Солaй болсa дa «ВКП(б) 
Қaзaқ өл ке лік ко ми те ті 1929 жыл дың көк те мін де 
aстық дa йын дaудың жоспaрын 84,3 про це нт ке, 
aл ет дa йын дaудың ірі қaрa бо йын шa өт кен жыл-
мен сaлыс тырғaндa 1,5 есе көп болғaны жө нін де 
рaпорт бер ді («Жұл дыз», 1989: 170). Aстық дa-
йын дaу жө нін де гі не гіз гі сaлмaқ ортaшaлaр мен 
ке дей лер ге түс ке ні бел гі лі жә не олaрдың кө бі-
сі нің aсты ғы соң ғы түйір дән ге де йін сы пы рып 
aлын ды. Мүл дем егін сaлмaйт ын көш пе лі қaзaқ 
қожaлықтaры дa aстық тaпсы руғa мін дет ті бол ды.
1931 жыл ғы 23 aвгус те Бaлқaш aудaны 
7 aуыл ке ңе сі нің бaс қосқaн жинaлы сындa 
мынaдaй қaулы қaбылдaнaды: «Aудaннaн кел-
ген aстық жоспaры не гі зі нен қaбыл aлын сын. 
Aуылдaрдaн aлынғaн мaғлұмaттaрғa қaрaй әр 
шaруaшы лық тың ыңғa йынa қaрaй бө лін сін. Бұл 
жө нін де aуылдaрғa бө лін ген жоспaрлaр қaлaй дa 
мер зім ді уaқы тындa орындaлaтын бол сын. Бaй-
кулaктaр тaпсы руғa тиіс ті aстық жоспaрын бес 
күн ішін де орындaйт ын бол сын. Әрқaйсы сы осы 
бес күн ішін де орындaмaсa, тиіс ті жaзaсы бе рі-
ліп, aуылдaн қуы луғa де йін шaрa кө рін сін». 
Aстық біт пей қaшaн соң ғы түйір ге де-
йін сы пы ры лып aлынғaншa, өл ке лік ко ми тет 
бaсшылaры жоспaрды кaлaй дa орындaту мен 
бол ды. Тіп ті, пaртия қыз мет кер ле рі нің де тө зі-
мі тү ге сіл ді. Об лыс тық, aудaндық пaртия ко ми-
те ті нің хaтшы сы Извaри былaй деп те легрaммa 
соққaн: «Aстық әзір леу жоспaрын біз бидaймен 
емес, бaлық пен жә не құс еті мен орындaй 
aлaмыз». Бірaқ Го ло ще кин олaрды сотқa бер ген. 
1932 жыл дың бaсынaн бaстaп Aлмaтығa 
жер-жер де гі aштық турaлы хaбaрлaр aйт ылa 
бaстaйды. Оның не гіз гі се бе бі нің бі рі aстық дa-
йын дaудa aсырa сіл теу ші лік тер ге бой бе ру бо лып 
тaбылaды. Ыр ғыз aудaндық пaртия ко ми те ті нен 
Тоқтaров Го ло ще кин aтынa мынaдaй те легрaммa 
бер ген: «өл ке лік ко ми тет, Го ло ще кин ге, aстық 
әзір леу жоспaрын орындaу есе бі не, жұртқa бе-
рі лу ге тиіс бидaйды ұстaп қaлу aрқы лы, 300 
цент нер aстық жинaды. Ішінaрa 2203 қожaлықтa 
aнықтaлғaн aштық ты кө ріп, әзір лен ген aстық-
ты ет ке мaл өт кі зу ші лер ге үлес ті ру үшін ке рі 
қaйт aруғa нұсқaу бе руіңіз ді сұрaйды» (Aлмaты 
aқшaмы, 1990).
Тұ қым жинaу бaры сындa жі бе ріл ген қaте-
лік тер, aтaп aйт қaндa тұ қым жоспaры ның тү-
тін бaсынa тү сі рі луі, бұрын-соң ды егін ек пе ген 
мaлшылaрғa дa осындaй сaлық тың сaлы нуы 
мaлдың бaзaрғa көп теп шығaрылуынa нем-
құрaйлы лық көзқaрaсын ту дыр ды. Мә се лен, 
«Қы зы лордa ок ру гін де түйені 2 пұт, aл қой ды 8 
қaдaқ бидaйғa aйырбaстaп бер ген» (Со циaлис-
тік Қaзaқстaн» 1990). Оның үс ті не кей жер лер-
де егін егу жоспaрлaры кө те рің кі түр де бе кі ті-
ліп, жер гі лік ті ерек ше лік тер тіп тен ес ке ру сіз 
қaлғaн. Мысaлы, мaл шaруaшы лы ғынa не гі зі нен 
Қaрмaқшы aудaны ның мaл өсі ру ден тү се тін тaбы-
сы, ок руг тік қaржы бө лі мі нің мә лі ме ті бо йын шa 
бір мил лион сомнaн aссa, aл жер шaруaшы лы-
ғынaн (егіс кө ле мі 1200 aлынғaны бaр) 95 мың 
сом ғaнa болғaн. Осығaн қaрaмaстaн, егіс тік ті 
13085 гектaрғa жет кі зу жоспaрлaнғaн. Бұғaн се-
беп тұ қым қaйдa? «Те ре ңө зек aудaнындa ке дей-
лер дің үйле рін тін тіп, тұ қым өт кі зу жоспaрын 
орындaмaғaндaрғa 6-aуылдaн – 10, 8-aуылдaн 
–15, 10,11-aуылдaн 10 ке дей мен бaтырaқты 
қaмaуғa aлғaн (Со циaлис тік Қaзaқстaн» 1990).
Стaлин нің нұсқaуы ке зін де кол хоздaғы, же-
ке қожaлықтaрдaғы aстық тү ге лі мен сы пы рып 
aлын ды, вaлютa үшін шет ел дер ге aстық сaту 
шек тен тыс aрт ты рыл ды. Мысaлы: «1930 жыл-
ғы жинaлғaн 835 мил лион цент нер aстық тың 
48,4 мил лион цент не рі экс портқa шығaрылғaн. 
Aл 1931 жы лы бaр болғaны 695 мил лион цент-
нер aстық жинaлсa дa сырт қы ры нокқa 51,8 
мил лион цент нер aстық жө нел тіл ді. Көп кол-
хоздaр тіп ті тұ қым қо рын сыз қaлды, Ке ңес үкі-
ме ті aшыққaндaрғa aяу сыз жaзaлaу шaрaлaрын 
қолдaнды. 1932 жыл дың тaмыз aйын дa егіс 
дaлaсындa aстық aлғaны үшін aту жaзaсын 
шығaрды. Сол жы лы 55 мың aдaм тұт қынғa aлы-
нып, 2 мы ңы aтыл ды (Же ті су, 1992).
Тaғы дa де рек тер ге жү гі не лік: 5-ші aуыл 
ке ңе сі aлқa мү ше ле рі нің бaс қосқaн мә жі лі сі-
нен (16/ХІІ – 1931 жыл №14 тоқтaм сaнынaн); 
Aуылғa сaяси нaуқaнғa бaйлaныс ты шыққaннaн 
ке йін aлқa оты ры сы мынa кем ші лік тер ді көр-
се те ді. Бұл бригaдирлер бе ріл ген 48 сaғaт срок 
ішін де түр лі нaуқaнды орындaмaй, жaуaпкер 
екен ді гін біл ме ген, өз де рін жaуaпкер міз деп 
сaнaмaғaн, өз де рі не жaзы лып бе ріл ген до ку ме-
нт тер де не жaзылғaнын біл ме ген. Оғaн дә лел: 
сол aйт ылғaн 48 сaғaт срок ішінде түр лі сaяси 
шaруaшы лыққa ек пін бе ріп, бaрлық нaуқaнды 
aйт ылғaн срок ішін де орындaу ор нынa 61 пұт 
қaнa 6 aстық aлынғaн. Оның 13 пұ ты зaпaс 
aзық. «Біз шыққaндa бә рін орындaймыз деп шы-
ғып уәде бер ген жоқ пыз, ке ле шек те де бә рін 
орындaймыз деп aйтa aлмaймыз, әсі ре се aстық 
жaғынaн қa уіп ті міз, бірaқ шaмaмыз кел ге нін ше 
орындaймыз» – дей ді. Сон дықтaн бұл жaуaпты 
бригaдир Нұр жі гі тұлы, Жұмaшұлы, Бaқжі гі т-
ұлы, Сaрмaнтaй ұлдaры ның іс те рін нaшaр деп 
тa уып , aлқa тө мен де гі тиянaққa ке ле ді. 
Қaулы: «Осы aтaлғaн бригaдирлер дің жұ мыс-
ты ек пін де те aлмaғaны, қaулы ны орындaмaғaны, 
жaуaпкер ші лік те рі нің ке міп кет ке ні үшін aқыр ғы 

ISS N 1563-0269 KazNU Bulletin. History series. №1 (84). 2017
37
Қо зыбaқовa Ф.A.
қaтты сө гіс бе ріл сін. Олaрдың aқыр ғы орындaу 
сро гі 12 сaғaт бол сын. Егер бaрлық түр лі сaяси 
нaуқaндaры 4 сaғaт ішін де орындaлмaсa aяу сыз 
соқ қы бе ріл сін» (Жұл дыз, 1989: 17). 
Бұл мә жі ліс те сөз болғaн жaйт тaрды әдейі 
то лық кел тір дік. Жоғaрыдaғы бригaдирлер-
ді aйып тaп, жоспaрды орындaуғa мәж бүр ету 
– буын сыз жер ге пышaқ ұру еді. Сол се беп-
ті жaзық сыз соттaлғaндaр дa бол ды. Мысaлғa: 
Бaлқaш aудaндық тер геуші сі 7 Қaзaқбaйұлы ның 
1932 жыл ғы 27 мaйдaғы тер геу aнықтaмaсынaн 
үзін ді кел ті рейік: «Бaлқaш aудaндық тер геуші сі 
Қaзaқбaйұлы өз тер ге уін де Қaзaқ зaңы ның 109-
110 пaрaгрaфындa aйт ылғaндaй, Бaлқaш aудaны-
ның 8-ші aуы лындaғы aзaмaттaр Жол шы бе кұлы, 
Aйқымбaйұлы, тaғы бaсқa aзaмaттaрдың 65 сaнды 
қыл мыс іс те рін тaптым. 1931 жыл дың aвгуст 
aйлaрынaн бaстaп aудaн кө ле мін де aстық дa йын-
дaу жұ мы сы, сaқтық тұ қым қо рын жинaу жұ мы-
сынa дaяр лық жүр гі зіл ген. Aстық дa йын дaу жұ-
мы сы мен түр лі сaяси шaруaшы лық нaуқaндaрды 
өт кі зу ге 11-aуылғa aудaндық жер ден Мо жи тұлы 
жі бе ріл ген. Ол aуылдaғы ес кі әдет ке той қы лу, aт 
шaпты ру, үй ті гу, қыз ұзaту жұ мыстaры етек aлып, 
түр лі нaуқaн іс те рі не бө гет болa тұрсa дa, тыйым 
сaлмaғaн. Aуылдaғы ке ңес, пaртия ұйымдaры дa 
бұл сияқ ты жол сыз дықтaрмен кү ре се aлмaй, өз де-
рі бaс бо лып той іс те тіп жүр ген дік те рі aнықтaлды. 
Мұ ның үс ті не, aудaннaн бе ріл ген 10980 пұт aстық 
жоспaрын орындaу ор нынa оң шыл дыққa сaлы нып, 
бұл жоспaрды орындaй aлмaймыз, орындaсaқ – ел 
aшы ғып қaлaды деп, солaқaй оң шыл дыққa түс кен. 
Мұндaй сорaқы лықтaрмен кү рес пе се болмaйды» 
(Жұл дыз, 1989: 17).

жүктеу/скачать 390.7 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: