Экономика факультети бизнес ҳӘм басқарыў факультети экономиканы раўажландырыўда модернизациялаў, киши бизнес ҳәм жеке исбилерменликтиң орны Мақалалар топламы Экономика илимлериниң кандидаты Б. Мырзаевтың редакторлығында

1. 
   И.А.Каримов «Киши бизнес ҳәм жеке исбилерменлик жылы» мәмлекетлик бағдарламасы ҳаққында Өзбекистан Республикасы президентиниң қарары. Еркин Қарақалпақстан газетасы 12.02.2011. №19(19013)
   
2. 
   И.А.Каримов «Барлық реже ҳәм бағдарламаларымыз ўатанымызды буннан былайда раўажландырыўға, халқымыхдың абаданлығын арттырыўға хызмет етеди» 2010-жылда елимизди социаллық – экономикалық раўажландырыўдың жуўмақлары ҳәм 2011-жылға мөлжелленген ең әҳмийетли бағдарларға бағышланған Өзбекистан Республикасы Министрлер Кабинетиниң мәжилисиндеги баянаты. Қарақалпақстан жаслары газетасы 27.01.2011 №5-6 (7607)
   
3. 
   И.А.Каримов Өзбекистан Республикасы Конституциясы қабыл етилгенлиги 17 жыллығына бағышланған мәресимдеги баянаты 2009-жыл 5-декабрь «Өзбекистан» халық аралық әнжуманлар сарайы.
   
4. 
   Қ.Исмаилов ҳ.б. «Финанслық есап» оқыў қолланба Нөкис «Қарақалпақстан» 2010-ж
   
5. 
   Каракалпакстан Республикасында социаллық – экономикалық раўажландырыўдың 2010-жыл жуўмақлары ҳәм экономикалық реформалардың барысы ҳаққында есабаты.
   

№15 “Бухгалтерия баланси” номли БҲМСнинг 19-22 бандларига мувофиқ корхона мажбуриятларининг таркибида қуйидаги ахборотлар акс эттирилиши лозим:

• 
  узоқ муддатли кредитлар (570 сатр) ва қарзлар(580 сатр) бўйича қарздорликлар мавжудлиги ва уларнинг ўзгариши;
  
• 
  қисқа муддатли кредитлар(730 сатр) ва қарзлар (740 сатр) бўйича қарздорликлар мавжудлиги ва уларнинг ўзгариши.
  

Қарз маблағлари корхонанинг банкдаги ҳисоб-китоб счёти, валюта счёти ёки махсус ссуда счётларига келиб тушиши мумкин.

Таъкидлаш жоиз-ки, кредит олиш, уларга фоизлар ҳисоблаш ва тўлаш заруратини юзага келтиради, фоизларни ҳисобда акс эттириш тартиби эса кўплаб хусусиятларга эга. Шунингдек, бухгалтерия балансининг 570 сатр “Узоқ муддатли банк кредитлари” (7810); 580сатр “Узоқ муддатли қарзлар”(7820, 7830, 7840); 730 сатр “Қисқа муддатли банк кредитлари” (6810); 740 сатр “Қисқа муддатли қарзлар” (6820,6830,6840) ҳамда 750 сатр “Узоқ муддатли мажбуриятларнинг жорий қисми” (кредитлар ва қарзлар қисми) моддалари бўйича кўрсаткичларнинг ҳаққонийлигини тасдиқлаш етарли даражада сермеҳнат ва мураккаб масала ҳисобланади.

Шу билан бирга кредитлар ва қарзлар бўйича операцияларни текшириш усуллари аниқ ва батафсил, назорат амаллари изчил ишлаб чиқилган бўлиши лозим. Шундагина аудитор текширув жараёнига ёрдамчи(ассистент) жалб қилиши мумкин.

Баён қилинганларни умумлаштириб, шуни таъкидлаш мумкин-ки, аудит жараёнида қуйидаги вазифалар ҳал этилиши лозим:

• 
  ички назорат тизимининг аҳволини баҳолаш мақсадида хўжалик юритувчи субъектнинг бухгалтерияси ва бошқа хизматлар ходимларидан сўров ўтказиш;
  
• 
  қарз маблағларини жалб қилиш бўйича операциялар аудитининг дастурини, унга зарур ва етарли даражадаги аудиторлик амаллари рўйхатини қўшган ҳолда тузиш;
  
• 
  иш ҳужжатларини расмийлаштириш ва режалаштирилган аудиторлик амалларини бажариш учун зарур бўлган воситалар(дастлабки ҳужжатлар, ҳисоб регистрлари ва ҳ.к) таркибини аниқлаш;
  
• 
  аудиторлик амалларини бажаришга доир вазифаларни аудитор ёрдамчилари ўртасида тақсимлаш.
  

Аудитор махсус тузилган саволнома ёрдамида кредитлар ва қарзлар бўйича ички назоратнинг аҳволини дастлабки баҳолаб, қоидабузарлик ва суйистеъмоллик нуқтаи назаридан энг нозик жойларни аниқлайди ва асосий аудиторлик амалларини режалаштиради.

Аудиторлик текшируви қачон, яъни молиявий ҳисобот аудиторлик хулосаси билан тасдиқланиши лозим бўлган ҳисобот даври давомида ёки мазкур ҳисобот даври якунланганидан сўнг бошланишига кўра қўлланиладиган аудиторлик амаллари ҳам хилма-хил бўлиши мумкин.

Шундай қилиб, кредитлар ва қарзлар аҳволи устидан ички назоратнинг йўқлиги ёки талаб даражасида эмаслиги қуйидагиларда намоён бўлади:

• 
  кредитлар ва қарзлар бўйича қолдиқларни юзаки инвентаризация қилиш ҳолатларининг мавжудлиги, Жумладан, мажбуриятларни инвентаризация қилиш бўйича ҳар доим бир хил шаклларнинг тайинланиши, инвентаризация далолатномаларига комиссия аъзоларининг иш ҳужжатлари илова қилинмаслиги ва ҳ.к.
  
• 
  кредит ёки қарз шартномаларини, уларга қўшимча келишувларни имзолаш ҳуқуқининг лавозим ваколатлари корхона раҳбарининг фармойиш(буйруқ)ларида акс эттирилмаган шахсларга берилиши;
  
• 
  корхонанинг молиявий барқарорлигини жиддий пасайтиришга олиб келадиган суммадаги кредитлар ва қарзларнинг жалб қилиниши;
  
• 
  ўзини оқламайдиган даражада юқори фоизли кредитлар ва қарзларнинг олиниши;
  
• 
  кредитлар ва қарзларни қайтариш ҳамда улар бўйича фоизларни тўлаш муддатларининг ўтказиб юборилиши.
  

Масъул шахслар ўртасида сўровнома ўтказиш натижалари ҳар хил бўлиши мумкин. Корхона раҳбари кредитлар ва қарзларни бухгалтерия ҳисобида акс эттириш тартиби тўғрисида тасаввурга ҳам эга бўлмаслиги мумкин. Бош бухгалтер эса раҳбарнинг қандай фикр-мулоҳазалардан келиб чиққан ҳолда қарз берувчини танлаганлиги тўғрисида билмаслиги мумкин. Аудитор томонидан қўйилган саволлардан уларнинг ҳар иккаласи ҳам хабардор бўлиб, аммо амалиётда жавоблардаги тафовутлар ички назорат тизимининг ожиз томонларидан далолат бериши мумкин.

Тавсия қилинган саволнома шундай тарзда тузилган-ки, кўп ҳолларда қўйилган саволларга жавоб ёзиш шарт эмас. Аудитор олинган ижобий ёки салбий жавобни қизил ранг( ёки маркер) билан белгилаб, олинган жавобдан келиб чиққан ҳолда ўзининг дастлабки хулосасини рақам билан белгилаши ҳам мумкин. Бунда сўровни тезкор ўтказиш учун мижоз-корхона ходимларини ҳам жалб қилиш мақсадга мувофиқ. Алоҳида саволларга олинган жавоблар натижалари бўйича аудитор жадваллар тузиб, уларнинг ахборотларидан кейинчалик аудиторлик амалларини бажариш учун фойдаланишини тавсия этамиз.

Ўтказилган сўров натижалари бўйича аудитор корхонада кредитлар ва қарзлар ҳисобининг аҳволи тўғрисида маълум хулосага келади.

Анкета сўрови натижалари бўйича аудиторнинг хулосалари қуйидаги амалларни бажариш учун асос бўлади:

1Агар мижоз-корхонанинг ходимларидан сўров ўтказиш ва молиявий ҳисоботини тезкор таҳлил қилиш натижалари бўйича қарз маблағлар корхонанинг жами пассивлари таркибида катта бўлмаган улушни ташкил этса, аудитор кредитлар ва қарзлар аудитини одатдаги тартибда тегишли баланс моддаларининг муҳимлик даражасини баҳолаш учун режалаштириши мумкин. Бунда бухгалтерия баланси пассиви II “Мажбуриятлар” бўлимининг тегишли моддалари бўйича муҳимлик даражалари аниқланиб, тавсифланади.

1. 
   Агар мажбуриятлар таркибида жами қарз маблағларининг улуши катта миқдорда, кредитлар ва қарзларга доир операциялар сони ва чалкашликлар кўп бўлса, бу ҳолат аудиторга корхона молиявий ҳисоботининг кредитлар ва қарзлар бўлимининг ишончлилиги ва бухгалтерия ҳисобини юритишнинг қонунчиликка мослиги тўғрисида хулоса беришдан бош тортишга асос бўлиши мумкин.
   

Агар аудитор текширувга ёрдамчиларини жалб қилса, у иш бошланишидан олдин ёрдамчиларнинг малакаси ва тажрибасидан келиб чиққан ҳолда ҳар бир аудиторлик амали бўйича қисқа ёки батафсил тушунтириш ўтказиши зарур. Кредитлар ва қарзлар аудитига жалб қилинган аудитор ёрдамчилари тегишли асосий меъёрий ҳужжатлар билан таништирилиши лозим. Шундан сўнг аудитор уларни ташкилий йиғилишда муҳокама қилиши ва юзага келган саволларга жавоб бериши лозим.

Ҳар бир корхона ва ташкилотда ички назорат хўжалик операцияларини амалга ошириш жараёнида содир бўлиши атайлаб ёки билмасдан йўл қўйиладиган қоидабузарликларнинг олдини оладиган тарзда ташкил этилиши лозим. Кредитлар ва қарз маблағлари устидан ички назорат воситаларини ташкил этиш ҳамда мазкур маблағлар ҳаракатига доир операциялар ҳам бундан мустасно эмас.

Таъкидлаш жоиз-ки, барча қоидабузарликларни бартараф этиш имкони йўқ. Ички назорат воситалари содир этилган қоидабузарликларни аниқлашга ва уларни содир этишга имкон яратган сабаблар ҳамда шарт-шароитларни тушунишга қаратилган.

Жаңадан дүзилип атырған ҳәм раўажланып атырған дийўал қурылыс материалларын ислеп шығарыў санааты дүнья жүзлик финанслық-экономикалық кризиси шәраятында Өзбекстан Республикасы ушын жүдә зәрүр ҳәм үлкен әҳмийетке ийе.

Өзбекстан Республикасы Президентиниң «ғ00ў-ғ011 жыллардағы дәўирде қурылыс материаллары санааты кәрханаларын модернизациялаў, техникалық ҳәм технологиялық қайта үскенелеў дәсүри ҳаққында» ғ00ў жыл 1 июньдағы ПҚ-ү4ү санлы қарарына қосымша киргизиў ҳаққындағы, Өзбекстан Республикасы Президентиниң «Дийўал материалларын ислеп шығарыўды көбейтиўди хошаметлеў ҳәм сыпатын жақсылаў бойынша қосымша илажлар ҳаққында» ғ009 жыл19 июньдағы ПҚ-11қңсанлы қарарына муўапық «Стандарт емес, тежемсиз ошақларды энергия аз сарыплайтуғын арнаўлы технологияларға алмастырмаған, сондай-ақ салыстырмалы сарп қәрежетлериниң белгиленген нормадан артық көлемде тәбийий газ жумсалатуғын пискен гербиш ислеп шығарыўшы кәрханаларға тәбийий газдиң берилиўи әмелдеги көтере баҳалар бойынша әмелге асырылады».¹²

Бул ўазыйпалар өз нәўбетинде басқарыўдың экономикалық усылларға өтиў, есап ҳәм анализ дизимин түптен қайта қурыў ҳәм жаңалаўды талап етеди. Ең алды менен дәслеп, ол мағлыўматтың тутыныўшылар менен бир ўақытта кәрхананың басқарыў аппараты мүтәжлигин қанаатландырыўға қаратылыўы лазым. Есапқа алыўдың мағлыўмат анализ функцияларын күшейтиў, мағлыўмат системасы имканиятларын ҳәм кәрхана басқарыў талаплары арасындағы үзилисти тоқтатыўдың объектив талабы финанслық есаба дүзиў ҳәм анализдиң зәрүрлигин келтирип шығарады.

Өзбекстанда 1996 жыл 30-августта қабылланған «Бухгалтерия есабы ҳаққында» Нызамды ҳәм Бухгалтерия есабы миллий стандартларының қабылланыўы бухгалтерия есабының норматив-ҳуқықый ҳәм шөлкемлестириў тийкарларын жаратыўға унамлы тәсир көрсетди. Соған қарамастан, еле финанслық есабат дүзиў ҳәм оның анализи менен байланыслы болған өз шешмин таппаған мәселелер бар болып, олардың қатарына финанслық есабаттың халық аралық стандартларға өтиў, пул ағымлары ҳаққындағы есабат дүзиўде альтернатив усыллардан пайдаланыў, финанслық есабат анализи методларын жетилистириў ҳәм басқа усы сыяқлыларды киргизиў мақсетке муўапық болып табылады.

Дийўал материалларын ислеп шығарыў бойынша кәрханаларда қәрежетлерди ҳәм дәраматларды ишки хожалық (басқарыў) есабын ақылға уғрас шөлкемлестириў және оның методикасы мәселеси қосымша изертлеўлерди талап етеди. Себеби сыфрт ел тәжирийбеси елитмиздеги кәрханалардың жумысына тиккелей көшрилиўи мүмкин емес. Ал өз тәжирийбемиз болса базар қатнасықларына бейимлесиўди талап етеди. Усыныңменен бирге бүгинги күни қурылыс материаллары тараўының узақ ўақыт төмен жағдайда болыўы, бухгалтерия есабы мағлыўмат мүмкиншиликлериниң менеджмент талапларынан изде қалыўы, басшылықтың кәрхананың жумысының ең әҳмийетли көрсеткишлери сыпатында қәрежетлерди ҳәм дәраматларды жобаластырыў, есапқа алыў және қадағалаў процессин шөлкемлестире билмеўи бүгинги күни күтә унамсыз ақыбетлерге алып келди.

Нәтийжеде дийўал материалларын ислеп шығарыў бойынша кәраханаларда есапқа алыў сиясатының оптимал емеслиги ҳәм шекленгенлиги, есапқа алыў ҳүжжетлери формаларының жетилистирилмеўи, қәрежетлерди және дәраматлардың есабын есаплаў техникасын пайдаланбастан жүргизиў жағдайы бақланбақта. Бул экономикалық анализ усылларын қолланыўға финанс-хожалық жумысының тийкарғы көрсеткишлериниң болжаўына ҳәм бюджетти таярлаўға мүмкиншилик бермейди. Сондай-ақ шығынларды үйрениўдиң нәтийжели усылларының жоқлығы, қорларды жумсаўдың оперативлик қадағалаўдың исенимсизлиги, нормативлик шығынлардың тийкарланбаўы, жумыстың нәтийжелерин хызметкерлерди хошаметлеў, инталандырыў системасы менен жеткиликли дәрежеде үйлестирилмеўи де қыйыншылықлар пайда етеди. Ҳәзирги ҳәрекет етип турған нормативлик-ҳуқықый ҳәм инструктивлик ҳүжжетлерге муўапық бухгалтерия есабын жүргизиў ишки пайдаланыўшылар (менеджерлер) ушын зәрүр болған мағлыўматты қәлиплестириўге байланыслы барлық машқалаларды толық шеше алмайды.

Бул машқалаларды шешиўде төмендеги ўазыпаларды әмелге асырыў зәрүр ҳәм әҳмийетли:

- елимизде дийўал материалларын ислеп шығарыўдың раўажланыў тенденцияларын изертлеў ҳәм усы тараў кәрханасының шөлкемлестириўшилик-технологиялық өзгешеликлериниң қәрежетлер ҳәм дәраматлардың ишки хожалық есабын дүзиўге тәсирин анықлаў;

- дийўал материалларын ислеп шығарыў бойынша кәрханалардың қәрежетлери ҳәм дәраматларының ишки хожалық (басқарыў) есабының теориялық және методикалық негизлерин, усы кәрханалардың жумысына байланыслы сәйкес мағлыўматлар бойынша басқарыў системасын тәмийинлеўде оның ролин анықлаў ҳәм тийкарлаў;

- финанслық есабат формалары ҳәм оларды ҳәмоларды толтырыў, тапсырыў ҳәм тастыйықлаў тәртибин жетилистириўге қаратылған усыныслар ислеп шығыў;

- кәрхананы басқарыўдың ҳәр қыйлы дәрежелеринде-стратегиялық ағымдағы ҳәм оперативлик басқарыўда мағлыўматты тағы да нәтийжелирек қәлиплестириў және пайдаланыўды тәмийинлеў ушын қәрежетлерди ҳәм дәраматлардың классификациясын жетилистириў.

1. «Мәмлекетимизде демократиялиқ реформаларды және де тереңлестириў ҳәм пуқаралық жәмийетти раўажландырыў концепциясы» Өзбекстан Республикасы Президенти Ислам Кәримовтың Өзбекстан Республикасы Олий Мажлиси Нызамшылық палатасы ҳәм Сенатының қоспа мәжилисиндеги баянаты. Еркин Қарақалпақстан 16-ноябрь 2010 –жыл № 137 (18975).-4б.

2. Бухгалтерия ҳисобини миллий стандартлар асосида ташкил этишнинг айрим масалалари. Ё.Абдуллаев, Б.Хасанов Тошкент 2005
ҚАЗНАШЫЛЫҚҚА ӨТКЕН БЮДЖЕТ МӘКЕМЕЛЕРИНДЕ ТИЙКАРҒЫ ҚУРАЛЛАРДЫҢ ЕСАБЫН ЖЕТИЛИСТИРИЎ
Исмайлов К., Алламуратов Ф.

Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Аннотация

Бул илимий мақалада қазнашылыққа өткен бюджет мәкемелеринде тийкарғы қуралларды есапқа алыўдың өзгешеликлери көрсетилген ҳәм оны жетилистириў бойынша усыныслар берилген.

Тийкарғы қуралларға баҳасы ҳәм хызмет етиў мүддетине қарамастан аўыл хожалығы машиналары ҳәм үскенелери, үлкен жастағы жумыс бериўши ҳәм төл бериўши ҳайўанлар (соның ишинде майдаларыда), китапхана фондлары, музей байлықлары (музей экспонатларынан тысқары), ҳайўанат әлеми экспонатлары ҳәм үлгили жойбарларға байланыслы ҳүжжетлер есапланады.

Тийкарғы қураллардың дәслепки баҳасын қәлиплестириў әмелдеги тәртипке салыстырғанда жаңа инструкциялардың талабына қарап бир қанша өзгерислер жүз берди. Соннан, жаңа инструкциялардың талабына муўапық сатып алынған тийкарғы қураллардың дәслепки баҳасы төмендеги қәрежетлерден қуралады:

- жеткерип бериўшилерге ҳәмде шәртнама бойынша қурылыс – монтажлаў жумысларын орынлағаны ушын бөлип алып ислеўшилерге төленетуғын суммалар;

- тийкарғы куралларды сатып алыў (қурыў) мүнәсибети менен нызамшылықта белгиленген тәртипте төленген салықлар ҳәм басқа мәжбүрий төлемлер суммалары, соның ишинде бажыхана бажылары ҳәм жыйымлары (егер олар қапланбаса);

- тийкарғы куралларды сатып алыў (қурыў) менен байланыслы мәлимлеме ҳәм мәсләҳәт хызметлери ушын төленетуғын суммалар;

- тийкарғы қуралларды жеткерип бериў (қурыў) қәўип – қәтерди қамсызландырыў бойынша қәрежетлер;

- тийкарғы қураллар объектлерин сатқан дәлдалшыларға төленетуғын суммалар;

- тийкарғы қуралларды орнатыў, монтажлаў, сазлаў ҳәм иске түсириў бойынша қәрежетлер;

- активтен пайдаланыў ушын оны жумыс ислеў жағдайына келтириў менен тиккелей байланыслы болған қәрежетлер.

Тийкарғы қуралларды кириске алыў бойынша жаңа счетлар жобасында өз алдына 072 – «Тийкарғы қуралларға басқа қәрежетлер» субсчеты киритилген болып, кирис етилетуғын тийкарғы кураллар дәслеп усы субсчетта сәўлеленеди. Тийкарғы қураллардың дәслепки баҳасына кириўши жоқарыда келтирилген барлық қәрежетлер усы субсчеттың дебетинде сәўлеленеди, тийкарғы қураллар дәслепки баҳасы бойынша 01 – счеттың тийисли субсчетларына өткериледи.

Қазнашылыққа өткен бюджет мәкемеси (жергиликли бюджеттен қаржы менен тәмийинленетуғын мәкеме) тәрепинен бюджет қаржылары есабынан 12,0 млн. сумға шәртнамаға муўапық тийкарғы қураллар (транспорт қуралы) сатып алынған. Бул тийкарғы қуралды иске түсириў ушын мәкеме тәрепинен 2,0 млн. сум қосымша қәрежет (транспорт қәрежетлери ҳ.т.б) әмелге асырылған. Бул операциялар жаңа инструкция бойынша төмендеги счетларда сәўлелениўи усыныс етиледи:

1. Усы әмелге асырылған барлық қәрежетлер (касса ҳәм ҳақыйқый қәрежетлер), соның ишинде транспорт қуралын шәртнама бойынша сатып алыў баҳасы (12,0 млн. сўм) ҳәмде сатып алыў менен байланыслы болған басқа қосымша қәрежетлер (2,0 млн. сум) Мәмлекет бюджети қәрежетлериниң экономикалық классификациясында тийкарғы қуралды (транспорт қуралын) сатып алыў қәрежетлери кодында (43-50-000 – «Тийкарғы қуралларды сатып алыў» қәрежет статьясының 43-54-100 - «Транспорт қуралы» элементи бойынша) көрсетиледи.

2. Соның менен бирге, тийкарғы қураллар кирис етилгенде емес, бәлким оларға белгиленген тәртипте тозыўы есапланғанда, сол тозыў суммасы ҳәр айда ҳақыйқый қәрежетлер қурамында көрсетиледи. Соның ишинде, есапланған тозыў суммасы ҳақыйқый қәрежетлерди есапқа алыўшы 231, 241, 251, 261 ҳәм 271 субсчётлардың дебетинде ҳәм 02-счёттың тийисли субсчётларының кредитинде көрсетиледи.

Мәселен, жоқарыда көрсетилген мысалда тийкарғы қуралға жыллық тозыў нормасы 10 процент деб алсақ, бундай жағдайда ҳәр айлық тозыў суммасы (117,0 мың сум) есапта төмендегише сәўлеленеди:

Дебет счет 231 - “Бюджет қаржылары бойынша ҳақықый қәрежетлер” 117,0 мың сум.

Кредит счет 025 - “Транспорт қуралларының тозыўы” 117,0 мың сум.

Shubha yo‘q, jahon moliyaviy inqirozining ta’sirini kamaytirish va uning oqibatlarini bartaraf etish uchun bizda barcha zarur shart-sharoitlar mavjud.¹³ Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlantirish davlatimiz siyosatining muhim yo‘nalishlaridandir. Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganidek, mazkur soha jamiyatimizdagi ijtimoiy va siyosiy barqarorlikning kafolati va tayanchiga, yurtimizni taraqqiyot yo‘lidan faol harakatlantiradigan kuchga aylanib bormoqda.

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarini izchil qo‘llab-quvvatlash, soliq imtiyozlari berish va ular zimmasidagi soliq yukini kamaytirib borish maqsadida keyingi besh yil davomida yagona soliq to‘lovi stavkasi 2005 yildagi 13 foizdan 2010 yilda 7 foizga pasaytirildi. 2011 yil uchun soliq siyosatida ham kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni jadal rivojlanishini rag‘batlantirish maqsadida, yagona soliq to‘lovining amaldagi bazaviy stavkasi mikrofirma va kichik korxonalar uchun (savdo va umumovqatlanish korxonalaridan tashqari) 7 foizdan 6 foizga tushirildi.

Shuning ta`siri bo’lsa kerak 2010-yilda ro’yxatga olingan kichik biznes subiektlarining soni 8967 tani, shundan faoliyat ko’rsatayotganlari 7463 tani tashkil qilib, 2009- yilga nisbatan 328 taga oshgan. Ularning jami ro’yxatdan o’tgan subiektlardagi ulushi 83,2 foizni tashkil etgan.

Kichik biznesning yalpi hududiy maxsulot ishlab chiqarishdagi ulushi 63,6 foizni tashkil qilib, o’tgan yilga nisbatan 2,9 foizga oshgan.

Respublika tashqi savdo aylanmasida kichik biznesning ulushi 25,7 foizni yoki 29613,6 ming AQSh dollarini tashkil etadi, shu jumaldan;

• 
  eksport hajmi 11354,5 ming AQSh dollaridan iborat bo’lib , jami eksport hajmining 12,5 foizini tashkil etib, o’tgan yilga nisbatan 150,5 foizga o’sdi;
  
• 
  import hajmi 18259,1 ming AQSh dollardan iborat bo’lib, jami import hajmining 74,3 foizini, 2009- yilga nisbatan 60,2 foizni tashkil etdi.