Зерттеу нєтижелерініњ дєлелділігі мен негізділігі

Зерттеу материалдары бойынша 65 ењбек жарияланды, соныњ ішінде 2 оқу құралы, 21 оќу-єдістемелік ќ±ралдары, 49 ѓылыми-єдістемелік маќалалар мен баяндамалардыњ материалдары баспадан шығарылды.

“Болашақ мұғалімдерді мамандық пәндерді модельдеу арқылы даярлаудың теориялық негіздері” атты бірінші бөлімде болашақ мұғалімдерді жоғары оқу орнындарында кәсіби даярлаудың теориялық негіздері сипатталады, болашақ мұғалімдерді қазіргі ғылым мен техниканың жетістіктері негізінде кәсіби даярлаудың ғылыми-педагогикалық аспектілері қарастырылады, жоғары оқу орнында оқытудың ақпараттық-компьютерлік технологияларын қолданудың қазіргі жағдайына сипаттама беріледі, болашақ мұғалімдерді ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу негізінде кәсіби даярлаудың тұжырымдамалық негіздері айқындалып, жоғары оқу орнында болашақ мұғалімдерді ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеуді қолдануға даярлығын қалыптастыру моделі келтіріледі.

“Болашақ мұғалімдерге ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу негізінде кәсіби білім берудің психологиялық-педагогикалық негіздері” атты екінші бөлімде болашақ мұғалімдердің кәсіби қалыптасуының сапалық деңгейлері, кәсіби маман моделін қалыптастырудағы ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеудің алатын орны мен атқаратын қызметі қарастырылады, ақпараттық-компьютерлік және математикалық моделдеу негізінде оқыту технологиясы ұсынылды, студенттердің танымдық әрекеттерін математикалық және ақпараттық модельдеу негізінде ұйымдастырудың және басқарудың педагогикалық жолдары айқындалады.

“Болашақ мұғалімдерге ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу негізінде кәсіби білім берудің әдістемелік жүйесі” атты үшінші бөлімде жоғары оқу орындарында студенттерге кәсіби ақпараттық-компьютерлік білім беру мазмұны келтіріліп, білім берудегі ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеудің құрылымы анықталды, ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу негізінде оқыту барысында ақпараттық технологияларды қолданудың әдістемесі жасалды, студенттерді оқыту үдерісінде мультимедиялы құралдарды пайдаланудың принциптері айқындалып, ақпараттық-компьютерлік және математикалық моделдеу негізінде арнайы пәндерді оқыту барысында пәнаралық байланысты жүзеге асыру жолдары қарастырылады және тєжірибелік-эксперименттік зерттеу ж±мыстарыныњ нєтижелері дәлелденеді.

Қазақстан Республикасының Евразиялық аймаққа кіруі, ХХІ ғасырға аяқ басуы ел Президентінің «Қазақстан-2030» атты стратегиялық бағдарламасына сәйкес жаңа техника мен технология үдерістерінің дамуы келешекте жоғары оқу орындарында білім беру қандай бағытта өрбуі керек деген өзекті мәселе туғызады.

Заманның жаңа даму сатысында білім беру жүйесі қоғамның жаңа экономикалық саясат, әлеуметтік және интеллектуалдық деңгейіне сай келуі тиіс. Осыған орай білімнің мақсаты, мазмұны және оны оқыту тәсілдері қайта қаралып, оқу жүйесін реттеу, ұйымдастыру мәселелері зерттеліп, өз шешімін табуды қажет етеді.

Жања адамды тєрбиелеу мен оќытуда жоѓары мектептің алатын орны ерекше. Оныњ ќызметі ‰немі дамуда. Жања заман талаптарына сєйкес жоѓары мектептіњ дамуы кµптеген ќоѓамдыќ- єлеуметтік мєселелерді шешуді ќамтамасыз етуі керек. Жоѓарѓы мектептіњ алдына ќойѓан ењ бірінші маќсаты- ќоѓамѓа ќажетті жоѓары білімді мамандарды даярлау.

Мамандардыњ пікірінше ХХІ ѓасырда тиімді білім беру ж‰йесін жасайтын жас ±рпаќтыњ аќыл ой жєне рухани потенциалын барынша дамытуѓа м‰мкіндігі бар ±лт ќана озат бола алады. ХХ ѓасыр аяѓы мен ХХІ ѓасырдың басында ѓылыми техникалыќ прогрестіњ жєне аќпарат кµлемініњ µсуі жоѓары оќу орындарындаѓы алынѓан білім ќорыныњ белсенді кєсіби іс-єрекетініњ барлыќ кезењіне емес, тек ќысќа уаќытќа ѓана кєсіпкер м±ќтаждыѓын ќанаѓаттандыратындыѓын кµрсетті. Болашаќ мамандардың кєсіби міндеттерді шешу ‰шін µз бетінше ізденуге жєне білімді игеруге даярлау ќажеттігі туындайды.

Жоѓары мектептіњ мањызды міндеттерініњ бірі - мамандарды даярлаудаѓы фундаментальды орны мен ролін жоѓарылатудан келіп шыѓатын білім беруді ізгілендіру. Осындай даярлыќпен шыќќан жоѓары мектеп т‰легі аќпараттар аѓымын жылдам игеріп, µз іс-єрекетін д±рыс жолѓа ќояды, яғни дұрыс пайдалана алады.

Ќазіргі тањда Ќазаќстанда білім беру ж‰йесін дамыту стратегиясыныњ маќсаттары мен міндеттері 2030 жылѓа дейін білімді дамыту стратегиясыныњ негізгі ќаѓидаларына байланысты іске асырылуда. Оның мақсаты д‰ние ж‰зілік тарихтыњ, т‰ркі халыќтарыныњ, кµшпелі µркениеттіњ, Орталыќ Азия елдерініњ тарихы т±лѓасында ѓылымныњ, мєдениет пен аѓарту ж‰йесініњ д‰ние танымдыќ синтезі негізінде жас ±рпаќќа жоѓары сапалы білім мен тєрбие бере алатын жоѓары білімніњ жања, шын мєніндегі т±њѓыш ±лттыќ моделін ќалыптастыру болып табылады.

Жоѓары білімніњ мынандай басты маќсаттары мен міндеттері бар:

- ол адам ќ±ќыќтарын, демократия, бейбітшілікті ныѓайту маќсатында барлыќ адамдардыњ б‰кіл µмір бойы дара дамуы мен єлеуметтік єрекетіне ќажетті м‰мкіндіктерді ќамтамасыз етуі тиіс.

- ѓылым мен технологияны дамыту жолымен ќоѓамныњ мєдени, єлеуметтік экономикалыќ дамуына сүбелі үлес қосу;

- µзі ‰шін жауап бере алатын жоѓары білікті мамандарды, азаматтарды даярлауды бір мезгілде ж‰зеге асыру;

- т±тас алѓанда ќоѓамныњ, оныњ ішінде білім ж‰йесініњ дамуы мен жаќсаруына үлес қосу.

Ќазаќстан Республикасында жоѓары білім ж‰йесін реформалау жоѓары оќу орындарыныњ ќызметін ±йымдастыруѓа, білімніњ мазм±нына, сондай-аќ оќыту технологиясына да µзгерістер енгізуді талап етіп отыр.

Білім мазм±нын жањарту жоѓары мектеп реформасының негізгі мєселелерініњ бірі болып табылады. Республикамыздың жоѓары оќу орындары ‰шін мемлекеттік білім стандартыныњ концепциясын жасауда ол республиканыњ бірт±тас білім кењістігініњ моделін айќын аныќтауѓа м‰мкіндік береді. Жоѓары оќу орындарыныњ міндетін, ќажетті білім дењгейініњ кепілдігін д‰ниеж‰зілік мєдени аѓарту кењістігіне интеграциялануды ќамтамасыз ету секілді маңызды проблемаларды шешу болып табылады.

Білімді дамытудыњ алѓашќы негіздері: жања білім философиясы; қоѓам жєне адам туралы ѓылымдар (білім психологиясы, єлеуметтану жєне таѓы басќалар); тєжірибе теориясы (педагогика білімі менеджменті жєне жобалау.)

«Ќазаќстан Республикасыныњ 2015 жылѓа дейінгі білім беруді дамыту» т±жырымдамасында «жоѓары білім берудіњ маќсаты-ќоѓамныњ, мемлекеттіњ жєне т±лѓаныњ сапалы жоѓары білім алуѓа деген м‰дделерін ќанаѓаттандыру, єрбір адамѓа оќытудыњ мазм±нын, нысанын жєне мерзімдерін тањдауѓа кењінен м‰мкіндік беру»-деп атап көрсетілген.

Жаңа ғасырға қадам басқан біздің еліміз үшін қоғам өміріндегі қазіргі өзгерістер, экономиканың, саясаттың, әлеуметтік-саяси саланың дамуы қоғамдағы негізгі фактор болып табылатын жеке тұлғаның жалпы даму деңгейіне байланысты болмақ. Ал ол қоғамдағы білім беру талаптарын түбегейлі өзгертуге алып келді. Қоғамдық өмірдегі өзгерістер оқытудың жаңа технологияларын қолдануды, жеке тұлғаның жан-жақты шығармашылық тұрғыдан дамуына жол ашуды көздеп отыр. Бұл міндеттерді жүзеге асырушылар білім беру жүйесінің күрделі мәселелерін шешуші кәсіби – педагогикалық шеберлігі жоғары ұстаздар болмақ.

Міне, осы орайда ҚР Білім және Ғылым Министрлігі әзірлеген «ҚР жоғары педагогикалық білім тұжырымдамасы» мен «ҚР жаңа тұрпатты педагогінің үздіксіз педагогикалық білімі тұжырымдамаларында» жаңа қоғамдағы мұғалім моделінің үлгілері көрсетіліп беріледі. Жоғары педагогикалық білімді мұғалімдерге қойылатын талаптар қазіргі қоғам қажеттілігінен туындайды. Жаңа қоғам мұғалімі тек кәсіби шеберлігі жоғары адам ғана емес, рухани дамыған, шығармашыл, мәдениетті, білім құндылығын түсінетін, педагогикалық технологияларды меңгерген, ғылым мен техника жетістіктері негізінде кәсіби даярланған болуы тиіс.

ЖОО-ғы педагогтің кәсіби даярлығы оқу жылдары кезінде кәсіби шеберлікке мақсатты даярлаумен қоса, педагогикалық шығармашылық қызметке дайындаумен тікелей астарласуы тиіс. Ол болашақ мұғалімнің жалпы мәдени (өмірге көзқарас), методологиялық (психологиялық-педагогикалық), пәндік блоктарды меңгеруін қамтамасыз етеді.

ҚР-ң жоғары педагогикалық білім тұжырымдамасында «Болашақ маман тек өз пәнін жетік меңгеріп қана қоймай педагогикалық процеске қатысушының әрқайсының орнын көре біліп, оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыра білуі, оның нәтижелеріне көз жеткізіп, ауытқушылықтарын реттей білуі тиіс. Мұндай нәтижеге жету үшін жоғары оқу орындарындағы мұғалім даярлау сатылы түрде жеке тұлға ретінде қалыптастыру мақсатында жүргізілуі керек» деп атап көрсетілген.

Оқу үдерісіне жаңа бағыт беріп, оның даму жолдарын ХХІ ғасырдың талабына сәйкес айқындау үшін білімнің әр түрлі салаларына білім және ғылым, білім және адам құқы, білімнің қоғам дамуындағы әсері, білім беру барысындағы жаңа технология т.б. талдау жасалып қорытындылану қажет.

Педагогикалық ғылымның жаңа бағытта өрбуі, білім беру жүйесінде жоғары дәрежелі, жан-жақты сапалы біліммен қамтамасыз ету арқылы ұлттық, мемлекеттік саяси, экономикалық және ел мүддесі тұрғысынан туындаған мәселелерді шеше алатын жоғары дәрежелі мамандарды даярлауды талап етеді.

Ќазіргі ќоѓамдаѓы ќалыптасќан нарыќтыќ ќатынастар, ѓылым мен техниканыњ даму ќарќыны, µндіріске шет елдік жања технологиялар мен єдістердіњ кµптеп енгізілуі оќу-аѓарту ж±мыстарын ±йымдастырудыњ барлыќ сатысына жоѓары талаптар ќоюда.

Білім беруді ақпараттандыру үдерісі, компьютерді оќу үдерісінде пайдалануы - халыќќа білім беру ж‰йесі реформасыныњ негізгі буыныныњ бірі. Ќазіргі ќоѓамныњ ќажеттілігіне сай оќытудыњ єдісі мен формасын, білім берудіњ мазм±нын т‰бірімен µзгертуді компьютердіњ м‰мкіндігін ескермей ж‰зеге асыру м‰мкін емес деп есептейміз.

Жалпы ѓылыми-техникалыќ прогрестіњ жетістіктерін атап айтќанда ѓылымныњ материяѓа, микрод‰ниеге, материяныњ элементарлыќ жєне µлі табиѓатты зерттеуде, молекулалыќ, субмолекулалыќ, атомдыќ дєрежеге кµшуі, ѓылымныњ ењ жоѓарѓы нєтижесінде табиѓаттыњ ѓылыми кµрінісі айтарлыќтай µзгерді.

Ѓылыми-техникалыќ революциямен бірге µмірге келген ақпараттанудың ѓылыми салалары, ақпараттық технологиялардың дамуындаѓы ішкі зањдылыќтары мен логикасын, оны µндіргіш к‰шке айналу үдерісін зерттейді.

Жања технологияларды оќу процесінде ќолдануда жања оќу пєндерініњ пайда болуы, оќытудыњ жања формалары мен тєсілдерін ќарастыру б‰гінгі к‰нніњ µзекті мєселесі болып отыр.

Болашақ мұғалім даярлауда оқыту мазмұны мен формаларын, оқу құралдары мен әдістерін іріктеуде дидактикада кейінгі кезде айтылып жүрген кәсіби мақсатты көздеу ұстанымын негізге алудың маңызы зор.

Оқу үдерісінде болашақ мұғалімнің теориялық даярлығын жетілдіруде кәсіби мақсатты көздеу ұстанымын ескерудің өзіндік ерекшеліктері бар. Білім мазмұнын анықтауда, ақпараттық модельдеуге оқыту туралы ғылыми курстарды меңгертуде оқу материалдарының студенттің әдістемелік-кәсіби шеберлігін жетілдіруге бағытталып құралған жөн. Осы тұрғыда пәнаралық байланысты жүзеге асырып отырудың рөлі ерекше.

Сонымен, бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі сабақ беру әдісіне компьютердің, ақпараттық технологиялардың жаңаша өзгеріс пен жаңа идеялар қосқаны баршаға мәлім.

Қоғамды, білім беруді ақпараттандыру жағдайында б‰гінгі к‰нде ақпараттық-компьютерлік технологияларды тиімді де нєтижелі пайдалану ‰шін біріншіден, жалпы білімділік жєне кєсіби сауаттылыќ ќажет. Олай дейтініміз, ЭЕМ-мен ж±мыс жасаѓанда, ќандай да болсын (табиѓи тіл ќатынасында да) сµйлем ќателіктерін т‰сінбейтінін ескеру керек. Ол тек өзіне арналған арнайы бағдарламалау тілдерінің алфавитінде жазылған алгоритм-бағдарламаны ғана орындайды. Сонымен бірге қолданушы бағдарламалардың көмегімен шектеулі амалдарды атқару мүмкіндігіне ие. Ал ақпараттық-компьютерлік технологиялар кµмегімен б±л міндеттерді д±рыс шешу ‰шін объектінің, құбылыстың моделін д±рыс ќ±ра білу керек. Бүл кезде біздіңше мәселенің математикалық, ақпараттық, компьютерлік модельдерін құру мақсатқа сай келеді. Сондықтан болашақ мұғалімдерге ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу негізінде білім бере отырып даярлау бүгінгі күн сұранысынан туындап отырғандығын айғақтайды.

Білім беру үдерісінде компьютерлердің, ақпараттық технологиялардың кеңінен қолданылуы интерактивті жүйе құруға алып келді. Интерактивті ж‰йе жеке компьютерді пайдалану, сондай-аќ бейне дискілі ќ±рал жєне теледидар кешендері негізінде ќ±рылады. М±ндай ќазіргі заманѓы кешендер интерактивті оќытуда аса ќымбат т±рѓанымен, кµрнекілік пен кері байланысты ќамтамасыз етеді.

Аќпараттыќ-компьютерлік оќыту баѓдарламалары оќу үдерісін талдау м‰мкіндігін кењейтеді, яѓни ол теориялыќ негіздерін ќ±райтын баѓдарланѓан оќытудыњ мынадай жалпы ±станымдарын ќолдануѓа ыњѓайлы:

Бірінші ±станым - µзара тыѓыз байланысты материалдарды ‰зінді-блоктарға бµлу (ќадамдарға). Баѓдарламаны автордан оќу материалын тиянаќты талдауды, мєтін бµліктері арасындаѓы байланыстыњ тыѓыз ќисыны мен мазм±нын аныќтауды талап етеді.

Екінші ±станым – алгоритмдерді (баѓдарланѓан мєтіндерді) оќып ‰йренуге білімгерлер белсенділігін арттыру, яғни жеке ќадамдар мазм±ны ‰йренушіде терењ талдаулар даѓдысын ќалыптастыруѓа баѓытталады.

Үшінші ұстаным – білімгердің єрбір жауабына артынша баѓа беру, яғни студенттіњ жауабына баѓасын тез арада хабарлап, д±рыс жауап берген болса келесі ќадамѓа µтуіне р±ќсат береді.

Тµртінші ±станым - оќудыњ ќарќыны мен мазм±нын дараландыру, яғни ұтымды оќу ќарќынын дараландыруды ќамтамасыз етеді.

Бесінші ұстаным – баѓдарланѓан мєтіндердіњ эмпирикалыќ сенімділігін тексеру, баѓдарламашы авторѓа єрбір студенттіњ м‰мкіндігіне орай ќиындыќ дєрежесін реттеуді міндеттейді.

Оќытушы студенттердіњ компьютерлік сауаттылыѓына с‰йене отырып оќытудыњ єдіс-тєсілдерін ќолданады. Б±л ‰шін жекелеген пєндерді оќытудыњ сапасын кµтеруге, екіншіден, компьютерлік сауаттылыќты дамытуѓа, студенттердіњ компьютерлік мєдениетін ќалыптастыруѓа ±мтылады.

Аќпараттыќ-компьютерлік технологияларды оќу ‰рдісіне енгізуде студенттердіњ психологиялыќ-педагогикалыќ м‰мкіндіктері міндетті т‰рде ескеруі тиіс. Б±л ±станымдар студентті кәсіби біліммен байытуѓа, жалпы білімдік міндеттер мен пән туралы білім идеяларын ж‰зеге асыруѓа, оќыту мен тєрбиелеудіњ кешенді мєселелерін есепке ала отырып, сабаќты ж‰ргізудіњ вариативті єдістерін ќолдануѓа жол ашады.

Зерттеу барысында байқалғаны оқыту үдерісінде арнайы мамандық пәндерді оқытуда ақпараттық-компьютерлік технологиялар құралдарын қолдана отырып ақпараттық-компьютерлік және математикалық моделдеу негізінде білім беру электронды оқулықтар, мультимедиялы және ақпараттық-компьютерлік құралдарды да өздері жасау керектігін білдірді.

Қазақстан Республикасының «Жоғары білім беру туралы» заңының 9 бабында «Жоғары оқу орны мамандар даярлауда білімді, ғылым мен білімді ұштастыру, оқытудың белсенді әдістері, жаңа ақпараттық технологиялар кешенін қолдана отырып даярлау негізінде студенттердің шығармашылық және практикалық қабілеттерін де дамыту, қалыптастыру және дамыту үшін мүмкіндіктер туғызу арқылы жүзеге асырылады»,- делінген.

Білім берудегі ақпараттық-компьютерлік және математикалық моделдеуді жеделдету қажеттілігін анықтайтын негізгі факторлар: бірінші фактор – ЭЕМ-ді пайдалану аймағындағы жоғары білікті мұғалімдерді кәсіби даярлаудың сапасын арттыру, жалпылама ақпараттық-компьютерлік оқытулар жүргізуді қамтамасыз ету;

Екінші фактор – жалпылама математикалық, ақпараттық-компьютерлік модельдеу бойынша сауаттылық мәселесін жетілдіру қажеттілігімен;

Үшінші фактор – педагогикалық ғылымдардың логикалық дамуын анықтайтын, білім жүйесінің ішкі қажеттіліктерімен анықталады.

Білім берудегі ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу әр түрлі педагогикалық міндеттерді шешу үшін мультимедиялы электронды оқулықтар базасында ақпараттық технологияны пайдалану және оны жасаумен байланысты мәселелерді шешетін педагогикалық-психологиялық әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-технологиялық деңгейде қарастырылады.

Білім беру үдерісіне ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу технологиясын енгізу арқылы зерттеу және тәжірибе жүргізетін мәселелердің үлкен ортасы бірінші кезекте білім беру практикасына қажетті ақпараттық технологияларды құру концепциясын жасауды талап етеді.

Жоғары білім беру үдерісінде ақпараттық-компьютерлік және математикалық моделдеуді қолдану негізінде болашақ мұғалімдерді дайындаудың тұжырымдамасын жүзеге асыру-ұзақ, әрі күрделі үдеріс және ол келесі кезеңдерден тұрады:

1) мамандық пәндерді оқыту үдерісінде қолданылатын ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеудің құралдарын игеруге және оны жасауға; кәсіби білім беру мазмұнында оқу жұмысын ұйымдастыру түрі мен жаңа әдістерін игеру туралы зерттеу жұмыстарын жүргізу;

2) дәстүрлі оқу пәндерін оқытуда қолданылатын ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу негізінде ақпараттық технология құралдарын жасау және оны белсенді түрде оқу үдерісіне енгізу; осының негізінде педагогтардың оқу жұмысының жаңа әдістері мен ұйымдастыру түрін жалпылама игеру; білім беру мазмұнын, оқу-тәрбие жұмысы әдістері мен дәстүрлі формасын түбегейлі қайта қарастыру, оны оқу-тәрбие үдерісінде практикалық жүзеге асыру;

3) үздіксіз білім беру мазмұнын оның барлық деңгейінде түбегейлі қайта құру; ақпараттық технология құралдарын қолдануға сәйкес келетін білімді ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу негізінде оқытудың әдістемесін толықтыру.

Қазақстан Республикасындағы білімді ақпараттандыру жүйесін әрі қарай дамыту ақпараттық ресурстар болып табылатын оқытуға арналған бағдарламалық құралдарды дайындамай жүзеге асыру мүмкін емес. Олардың атқаратын қызметтері және ауқымы да өте кең және оған мыналар жатады: аутоматтандырылған және сараптамалық жүйелер, электрондық оқулықтар және мультимедиялық бағдарламалық құралдар.

Осылайша қазіргі кезде ғылым мен техниканың жетістіктерін кәсіби маман даярлау үрдісінде пайдалану маңызды екендігі, ал бірақ сол негізде болашақ мамандарға білім беру әлі де жеткіліксіз екендігі айқындалды. Бұл бағытта арнайы тұжырымдамалардың негізін анықтап арнайы модельді ұсыну қажеттігі туады. Болашақ мұғалімді жалпы кәсіби дайындау моделі – қоғамның әлеуметтік тапсырысын, мұғалімдерді дайындаудаѓы мемстандарттыњ талаптарын, мұғалім дайындау мақсаттарын және студенттердің жалпы кәсіби іс-әрекеттерді меңгеру деңгейлерін қамтиды. (Сурет-1)

Болашақ мұғалімдерді даярлауда оқыту мен тәрбиенің дидактикалық, педагогикалық-психологиялық мақсаттарын жүзеге асыруға бағытталған оқытудың ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу технологияларын қолдану мынадай қажеттіліктерге алып келеді, яғни:

1) қоғамды ақпараттандырудың қазіргі жағдайында білімгердің кәсіби тұлғалық міндеттеріне сай келетін оқыту мен тәрбиенің мазмұнын, әдістерін және ұйымдастыру формаларын таңдау стратегиясының әдіснамасын тұрақты түрде жетілдіру;

2) ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу саласынан замани ақпараттық технологиялардың күн санап артып отырған мүмкіндіктерін ескеретін оқыту және кәсіби даярлау әдістемесін жасау;

Сурет 1. Болашақ мұғалімді жалпы кєсіби дайындаудыњ моделі

3) болашақ мұғалімнің интелектуалды, тұлғалық потенциялын дамытуға өздігінен кәсіби білімнің жетілдіру іскерліктерін қалыптастыруға бағдарланған және ақпаратты өңдеу бойынша өзіндік әрекеттің бірнеше түрін жүзеге асыра алатын кәсіби маман моделін жасау;

4) қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар мен компьютерлік педагогикалық құралдарды қолдануға сүйенетін оқытудың әдістемелік жүйесін жасау.

Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар ЭЕМ қолдануға негізделген. Замани ЭЕМ-дер формальданған білімдерді өңдеу мен бейнелеу үшін үлкен есептеу мүмкіндіктеріне ие және білімді ұйымдастырудың мейлінше жетілдірілген формаларын жасау және оларды оқытуда қолдану үшін жағдай туғызады. Дегенмен біздің анықтауымыз бойынша ЖОО оқу үдерісі білімді формальдау әдістеріне оқытуға толық дайын еместігі анықталды. Бұл студенттерге болашақ кәсіби іс-ерекетінде қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды тиімді қолдану мүмкіндігін бермей отыр.

Сондықтан қазіргі кездегі оқыту әдістемелерінде, маман даярлауда ЭЕМ мүмкіндіктері толық жеткілікті түрде қолданылмауда, бұл аз кезегінде ақпараттық технологиялардың дамуының қол жеткен деңгейімен, осы кезде қалыптасқан оқыту әдістемелері мен технологияларының арасында қарама-қайшылықтың пайда болуына алып келеді.

Бұл қайшылықты шешу үшін педагогика ғылымы мен оқыту теориясынан терең ойластырылған, дербес білім беру міндеттерін шешуге бағытталған жаңа инновациялық білім беру технологияларын құру қажет болады.

Ақпараттық технологиялардың даму деңгейі мен оларды мамандық пәндерді, информатиканы оқытуда қолдану деңгейінің арасында қарама-қайшылықтың болуына байланысты туындаған жағдайдың шешімі өз кезегінде неғұрлым тиімді болатын білім беру технологиясын іздеу мәселесін алдыңғы қатарға шығарады. Осы мәселені шешудің бір жолы математикалық және ақпараттық-компьютерлік модельдеу негізінде білімдерді формальдау әдістеріне оқыту технологиясын құрумен байланысты болып табылады.

Математикалық моделдеу жалпы моделдеудің дербес жағдайы болып табылады. Ол түпнұсқаны зерттеудің арнайы құралы ретінде оның моделін қолдануды қажет етеді, яғни оны оқып-үйренуде таным объектісі оның заңдылықтары туралы жаңа ақпарат береді (Штоф В.А.). Математикалық модельдеу кезінде оқып-үйрену пәні жүйенің құраушы элементтерінің (түпнұсқа мен модель) бір-бірімен байланысқан құрылымының изоморфизмі болатын «түпнұсқа – математикалық модель» жүйесі болып табылады.

Сонымен есептің математикалық моделін құру барысында:

1. 
   қосымшаны сипаттауды анықтайтын ақпараттық модель құру;
   
2. 
   қосымшадағы объектілердің қасиеттері мен олардың арасындағы қатынастарды абстракциялауға қатысты болжамдар талаптарын құрастыру;
   
3. 
   қосымшаның баламалы математикалық теориясын анықтау, таңдалған математикалық теорияның ұғымдары мен белгілеулерін қолдана отырып қосымшаның негізгі ұғымдарын формальды сипаттау;
   
4. 
   математикалық моделін құратын есептерді шешуде қосымшалардың тәуелсіз қасиеттері (аргументтер немесе бастапқы мәліметтер) мен тәуелді қасиеттерін анықтау;
   
5. 
   нәтижені бастапқы мәліметтермен байланыстыратын математикалық қатынастарды (формулалар, теңдеулер, теңсіздіктер және т.б.) құру керек.
   

Келтірілген кезеңдерді болашақ мұғалімдерді дайындау барысында жүзеге асыру студенттердің таным үдерісіндегі ақпараттық модель түрінде ұсынылған нақты білімнен, математикалық модель түрінде ұсынылған формальданған білімнің жоғары дәрежесіне көтерілетін практикалық дағдыларды қалыптастыру мүмкіндігін береді.

Модель объективті шындықты сипаттаудың нәтижесі ретінде пайда болады. Ол ұсынылған есептің бағытына байланысты маңыздылығы аз фактілерді алып тастау және мейлінше маңызды (қажеттілерін) қалдыру арқылы құрылады. Осыдан кейін модель шындықпен қатынасқа түскенше «өз» өміршеңдігін жоймайды. Модельдің бұл әрекетін – «модельдің интерпретациясы» деп атайды. Математикалық модельдерді, олар қолданылатын идеалды объектілер мен олардың көмегімен шешуге болатын есептерден тәуелді болатын математикалық модельдерді келесі түрде классификациялауға болады:

1. 
   Динамикалық (дескриптивті). Объект ретінде қарастырылатын құбылыстың қасиеттерінің мәнін және олардың өзгеруін сипаттайтын сандар мен теңдеулер қарастырылады. Модельдер әртүрлі үдерістерді немесе динамикалық объектілерді сипаттауға арналады. Мысалы, сандық әдістер саласы бойынша есептерді шешудің негізінде дифференциалдық және алгебралық теңдеулер теориясы жатады.
   
2. 
   Оптимизациялық (экстремальды). Модельдердің объектілері ретінде заттардың (үдерістердің) қасиеттерінің арасындағы қатынас түрінде берілген және қасиеттердің мүмкін мәндерінің аймағына шектеу түрінде берілген қатынастар жиыны ұсынылады. Есептердің бұл класы үшін қосымша объектілер қасиеттері арасындағы әртүрлі қатынастарды ескеретін басқару түрін таңдау қажеттілігінде болып табылады. Бұл класс есептерін шешу негізінде сызықты және динамикалық бағдарламалау әдістері, сонымен бірге сызықты емес және бүтін санды бағдарламалау әдістері жатады.
   
3. 
   Ойын модельдері. Жүйенің объектілері стратегиялар мен ойын ситуацияларын сипаттайтын ережелер мен қатынастар болып табылады. Модельдер ойынға қатысушылардың көзқарастары бір-біріне сай келмегенде нақты жағдайды зерттеу үшін қызмет етеді. Есептердің бұл класының негізінде ойын теориясының математикалық аппараты жатады.
   
4. 
   Имитациялық. Мұндай жүйелердің объектілері – құбылысты оның құрамдас бөлімдерінің өзара әрекеттесу арқылы сипаттайтын күрделі теңдеулер жүйесі болып табылады.
   
5. 
   Логикалық-лингвистикалық. Мұндай модельдердің объектілері символдар, символдық және логикалық өрнектер мен мәтіндер болып табылады. Олар жүйелерді автоматтандырылған аударманы пайдалануға, ақпаратты техникалық құрылғыға шығаруға арналады.
   

Ақпараттық модель-бұл сезімдік және теориялық ойлауға сүйенетін табиғи немесе арнайы тілдердің көмегімен оқып-үйренетін пәнді дәл, нақты сипаттау. Компьютерлік модель - ақпараттық-компьютерлік-ақпараттық модель арқылы ұсынылған пәндер мен құбылыстар туралы нақты білімдерді жалпылау нәтижесі ретінде қарастырылады. Объектілердің сыртқы түрі мен құрылымын компьютерлік модельдеу деп:

1) өзара байланысқан компьютерлік суреттер, кестелер, сүлбелер, диаграммалар, графиктер, анимациялық үзінділер, гипертекстер және т.б. көмегімен сипатталатын объектінің шартты бейнесін түсінеміз. Мұндай түрдегі компьютерлік модельдерді кейде құрылымдық-функциональдық деп атайды;

2) объектіге әртүрлі, кездейсоқ факторлар (бағдарламаны қолданушы ұсынатын) әсер еткенде объектінің «қимыл-қозғалысын» жаңғырту (имитациялау) нәтижелерін графикалық бейнелеу және есептеу ретінің көмегімен мүмкіндік беретін жеке бағдарламаны немесе бағдарламалар кешенін түсінеміз.

Осы тұрғыда оқыту үдерісінде бағдарламалау тілінен студенттердің білімді саналы игеруі, белсенділік көрсетуі – ақпараттық-компьютерлік және математикалық моделдеу негізінде шебер маман даярлаудың алғы шарттарының бірі.

Жоғары кәсіби білім беретін мамандық пәндер саласындағы ақпараттандыру үдерісі, бұл студенттің модельденетін объектілер, құбылыстар, процестер туралы ақпараттарды жинау, өңдеу, беру бойынша өзбетімен оқу іс-әрекетін жүзеге асыру біліктілігінің қалыптасуын қамтамасыз ететін оқыту мен тәрбиелеудің әдістері мен ұйымдастыру формаларын, оқу-тәрбие процесін жетілдіру мақсатында ақпараттық технологиялар қолдануға дайындау, информатиканың жалпы курсын оқытып қана қоймай, сонымен қатар ақпараттық технологияларды нақты кәсіби пәндерде қолдануды да оқыту қажет. Демек, болашақ информатика, математика, физика, кәсіптік білім беру мұғалімдеріне:

• 
  Объектілердің әр түрлі экрандық моделдерін, олардың динамикалық кескінделуін салу саласында ақпараттық технологиялар мүмкіндігін жүзеге асыру;
  
• 
  Есептеу үдерісінің, ақпараттарды іздеу әрекетінің және оқылатын объектілер, құбылыстар мен процестер туралы мәліметтерді өңдеу, жинау іс-әректінің автоматтандырылуы туралы;
  
• 
  Оқытуда ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеуді қолданудың қолданбалық бағытының жүзеге асырылуы туралы;
  
• 
  Компьютерлік және диагностикалық әдістерді қолдану туралы білімдерді игерту өте маңызды болып табылады.
  

1) Оқыту үдерісінде ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу құралдары мүмкіндіктерін жүзеге асырудың педагогикалық мақсатқа лайықтылығы: ақпараттық-телекоммуникациялық құралдар мен қолданушы арасындағы өзара кері байланыс; объектілер немесе құбылыстар мен заңдылықтардың моделдері туралы оқу ақпаратының компьютерлік кескінделуі; есептеу үдерістерінің, ақпаратты іздеу іс-әрекетінің және ақпараттарды жинау, өңдеу, беру көбейту операцияларының автоматтандырылуы, сонымен қатар өте үлкен көлемді ақпараттардың сақталуы, оған кез-келген уақытта ену мүмкіндігінің бар болуы; оқу тәжірибелерінің нәтижелерін немесе оның бір бөлігін бірнеше рет қайталау мүмкіндігінің бар болуы; оқу тәжірибелерінің нәтижелерін немесе оның бір бөлігін бірнеше рет қайталау мүмкіндігімен қатар оларды өңдеу процестерінің автоматтандырылуы; білім беру нәтижесін бақылау мен оқу іс-әрекетін басқаруды ұйымдастыруды ақпараттық-әдістемелік қамтамасыз ету процесінің автоматтандырылуы;

2) Білім беруді ақпараттандыру жағдайындағы оқу-тәрбие процесінің ерекшеліктері, оның ішінде математикалық және ақпараттық моделдеу құралдарын қолданудың педагогикалық тәжірибесі, дербес жағдайда арнайы пәндерді оқыту үдерісіндегі ақпараттық жүйелер.

3) Білім беруге арналған электронды, мультимедиялы құралдарды жасау мен қолданудың негізгі ережелері;

4) Пәндерден білім мен біліктіліктерді бақылауға бағытталған компьютерлік бақылау, тестілеуді қолдану ерекшеліктері.

Болашақ мұғалімдердің ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеуді қолдануға даярлығын қалыптастыру бойынша зерттеулер жүргізілді. Осы орайда біз болашақ мұғалімдердің ақпараттық-компьютерлік және математикалық моделдеуді қолдануға даярлығының құрылымдық-мазмұндық моделін жасадық (Кесте-1).

Модель болашақ мұғалімдердің сапасына қойылып, зерттеу идеясын болашақ маманды дайындауды оңтайландыру мәселесі бойынша, осы қарастырылып жатқан проблеманы студенттерге оқытудың тұтас бір әдістемелік жүйесін құруда негізгі роль атқарады. Техникалық, ақпараттық құралдар туралы мәселелер басым қарастырылатындықтан болашақ мұғалімдерде мотивациялық компонент, осы тұрғыда танымдық, бейімділікке арнайы талап болатындықтан мазмұндық компонент, ал ең бастысы практикалық қолдану болғандықтан болашақ мұғалімдерде іс-әрекеттік компоненттер болуы қажеттілігін модельде ескердік.

Мотивациялық компонентке танымдық қызығудың негізгі қалыптастыру бейнесі жатады. Оған болашақ маманның өзінің кәсіби шеберлігін дамытуға талпынуы, кәсіби жеке біліктілік деңгейін көтеруге бағыттылығы, инновациялық іс-әрекетке ұмтылу әрекеттері, ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеуге қызығушылығы кіреді.

Мазмұндық компонентке болашақ мұғалімнің жалпы мәдениеттілік дайындығы мен пәндік әдіснамалық дайындығының деңгейі, мамандығы бойынша білімі, педагогикалық біртұтас білім жүйесі, біртұтас педагогикалық үдерістің заңдылықтары мен қозғаушы күштерінің жалпы теориялық білім негіздерімен қарулануы, ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу туралы түсінігі, білімдер жүйесі кіреді.

Оған біртұтас педагогикалық үдерістің теориялық негіздерін меңгеруі, жеке тұлға теориясының ғылыми негіздерін меңгеруі, педагогикалық іс-әрекет теориясының кәсіби біліктілік тұрғысындағы негіздерін білуі, оқушылардың барлық мүмкіндіктерін пайдалануға инновациялық іс-әрекеттің көбіне нәтижелі болатындығын сезіне алу жатады.