Ерсултанова з. С., Уразова э. К. Актуальность внедрения компьютерных сетей в школьный учебный процесс с использованием эмулятора
жүктеу/скачать 369.58 Kb. Pdf көрінісі
|
| 3 Нəтижелер
ХХ ғасырдың 60-80 жылдарында синтаксистің дамуында келесідей бағыт-бағдарлар көріне бастады: 1) Синтаксистік бірліктердің формаларының зерттеулерінен олардың мазмұнын зерт- теуге, атап айтқанда, сөйлемнің білдіретін жағдаятпен байланысы (семантикалық синтаксис); 2) Сөйлемнің ауқымынан дискурс, мəтін ауқымына шығу (жоғары фразалық бірлік- тердің анализі, абзац, мəтіндер бүтінділігі); 3) Тілден сөйлеуге (коммуникативті ұстанымдар мен сөйлеу айтылымдарының қолда- ну талаптарын зерттеу); 4) Сөйлемнің обьективті анықтамаларынан айтыламдардың субъективті көрінісіне дейін (жанама сөйлеу мағыналарын зерттеу); 5) Статикалық синтаксистен динамикалық синтаксиске дейін (синтаксистің бірлікте- рінің қызметі мен айналымдар үдерісін зерттеу; 6) Тіркесім ережелерінен (формация) туындау ережелеріне дейін (трансформация). Бұл бағыт-бағдарлар синтаксистің семантикамен, сөзжасаммен, логикамен, прагматикамен, стилистика жəне коммуникация теориясымен байланысын нығайта түсті. Синтаксис ойлау құрылымымен, коммуникация нормаларымен жəне ақиқат шындық- пен байланысты. Синтаксистің логикалық жəне коммуникативті аспектілері оны тілдің əмбе- бап бөлшегі етеді. Сонымен қатар, синтаксистік байланыстарды білдіру тəсілдері мен олар- ЭМПИРИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР ЭМПИРИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ 63 дың тілден тыс ақиқаттағы сөйлем құрылымында көрінуінің (интерпретация) ұлттық белгі- лері ден бар. Осының салдарынан сөйлем құрылымы тілдердің типологиялық жіктелуінде негізге алынып отырады. Сонымен, синтаксистегі ойды білдіру тəсілі де, зерттеу нысанының қомақтылығы да сөйлем екені анық. Оның парадигматика саласында, коммуникация теория- сының саласында да өзіндік орны бар. Қазіргі таңда синтаксисте сөйлемнің модалды, уақыт жəне де басқа да формалары оның парадигмасы ретінде қарастырылады. Парадигма деп бүгінде зерттелетін мəселені ше- шу үшін үлгі ретінде алынған теория; теориялық көзқарастардың, методологиялық принцип- тердің, əдістемелік қабылдаудың жəне эмпиризмдік нəтижелердің бірігу жүйесі деп қара- стырылып жүр. [2] Сондықтан да қазіргі тіл білімінің қай саласы болмасын ондағы болып жатқан үдерістер мен өзгерістер туралы сөз етуді қажет етеді. Бұрынғыдай тіл салаларында бұлжымайтын ережелер мен қағидалар ғана зерттелмей, тіл мен ойлау арасындағы байланыс, тілдің психологиялық тұрғыдағы жаңа қырлары, сөз мəдениеті, тіл салаларының арасындағы құрылымдық байланыстар секілді жаңа да өзекті мəселелер туындап, халықаралық тіл білімі- нің аренасына жаңа ғылымдар мен терминдерді тудыртып жатыр. Атап айтқанда, когнитивті лингвистика, психосемиотика, неология, компьютерлік лингвистика жəне тағы басқалары. Қазіргі заман көшінен қалмау мəселесін алдыңғы қатарға қойсақ, мұндай жаңалықтар мен толықтырулар тіл дамуын жаңа бір сатыға көтеретіні сөзсіз. Қазіргі қазақ қана емес, əлем лингвистикасында қаралып жүрген мəселелердің бірі – парадигматика. Бұл ғылым саласы арқылы синтаксистік парадигмалар мен онда бұрыннан қалыптасқан немесе мəселенің шеші- лу төркіні алыстау зерттеу аспектілерін қарастыру мүмкіндігі туылады. Парадигматика – тілді жүйелеп оқытудың екі аспектісінің бірі, ол тілдің элементтері мен бірліктері – парадигматикалық жəне синтагматикалық арасындағы қатынастардың екі түрін анықтап, қарсы қою арқылы анықтайды. Бұл – тілдің парадигматикалық қатынастарын, олардың жіктелуі мен қызмет ету аумағын қарастырып, меңгеретін қатынастарымен топта- рына сəйкес, синтагматикаға қарсы қойылатын тіл білімінің саласы, кең ауқымды мағынада лингвистикалық класстардың, парадигмалардың жиынтығы ретінде түсінідірілетін тілдік жүйе, ол синтагматикада лингвистикалық үдеріс пен мəтін ұғымына синоним ретінде қа- растырылады. Швейцарияның əйгілі тіл зерттеушісі Ф. де Соссюрдің теориясына сүйенсек, тілдік жүйе екі негізгі қатынас түрінде құрылады. Бірі – бүтінді бөлшектерге бөлу болатын болса, екіншісі – тіл элементтерін олардың ассоциациялық ұқсастықтарына қарай топтау қатынасы. Тілдік жүйе тілдің екі түрлі саласында көрініс табады: тікелей бақыланатын жəне тікелей бақыланбайтын салалары. Ф. де Соссюрдің анықтамасы бойынша, əрбір жекелеген тілде бар- лығы тек тілдік қатынастарға негізделсе, қатынастар не синтагматикалық не ғалым өзі айтқан ассоциациялық қатынастарға тіреледі. Бұл дегеніміз – тілдің механизмін тек берілген қаты- настарды орнату арқылы құруға. Тілдерде əр түрлі қатынас типтері болатыны туралы ойлар И.А. Бодуэн де Куртэнэ мен Н.В. Крушевскийдің де зерттеу жұмыстарында қарастырылған болатын. Алғашқысы, қатынастардың айырмашылығын «тігінен» жəне «көлденеңнен» деп бөлсе, екіншісі бұл қатынастарды ұқсастықтарына қарай ассоциациялар арқылы болатын айырмашылықтар деп көрсеткен. Н.В. Крушевский сонымен қатар, ұқсастықтар ассоциация- лары бір-біріне əсер етіп, тілдің дамуын анықтайды атап кеткен. Осы парадигмалық жəне синтагматикалық байланыстардың өзара тəуелділігі туралы пікірлер қазіргі лингвистикада басқа да ғалымдармен құпталып жүр [3]. жүктеу/скачать 369.58 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|