Есептеуіш техниканы жµндеу жєне техникалыќ ќызмет кµрсету

237 
ТЕСТІЛІК БАҚЫЛАУ ЖАУАПТАРЫ 
Тест жауаптары 
Қорытынды тестілік тапсырмалардың барлығында дҧрыс жауап А 
пунктімен белгіленген. 
№ 
жауаптары 
№ 
жауаптары 
1. 
Б 
29. 
А 
2. 
Б 
30. 
А 
3. 
Б 
31. 
А 
4. 
Ә 
32. 
Ә 
5. 
Б 
33. 
Ә 
6. 
Ә 
34. 
Б 
7. 
Ә 
35. 
А 
8. 
В 
36. 
А 
9. 
A 
37. 
В 
10. 
Б 
38. 
Ә 
11. 
Б 
39. 
Ә 
12. 
Б 
40. 
Б 
13. 
Ә 
41. 
Б 
14. 
Б 
42. 
В 
15. 
A 
43. 
A 
16. 
A
44. 
Ә 
17. 
Б 
45. 
Ә 
18. 
Ә 
46. 
Ә 
19. 
Ә 
47. 
В 
20. 
В 
48. 
Б 
21. 
A 
49. 
Б 
22. 
В 
50. 
Ә 
23. 
Ә 
51. 
A 
24. 
A 
52. 
Ә 
25. 
A 
53. 
В 
26. 
Ә 
54. 
В 
27. 
Б 
55. 
Б 
28. 
В 
56. 
Ә 

238 
ГЛОССАРИЙ 
 
Қазақ тілінде 
Орыс тілінде 
Ағылшын тілінде 
1 
2 
3 
Адрестеу 
Адресация 
Addressing 
Айырып-қосқыш 
Переключатель 
Switch, SW 
Ақпарат 
Информация 
Information 
Ақпараттық модель 
Информационный 
модель 
Information model 
Аспаптар жиымы 
Набор инструментов 
Toolbox 
Аспаптар тақтасы 
Панели инструментов 
Toolbar 
Ауамен салқындату 
Воздушное охлаждение 
Air cooling 
Ауытқу 
Отклонение 
Concession 
Байт, Бит 
Байт, Бит 
Byte, Bit 
Басып шығару 
Напечатать 
Print
Батырма
Кнопка 
Button 
Бҧғатталған 
Заблокирован 
Locked 
Білікше 
Валик 
Platen, Roll 
Виртуалды жады 
Виртуальный память 
Virtual memory 
Декодталу 
Декодирование 
Decoding 
Дербес Компьютер 
Персональный 
компьютер 
Personal computer 
Деректер 
Данные 
Data 
Деректер дестесі 
Пакет данных 
Data burst 
Деректерді алып-
салмалы тасуыш 
Съемный носитель 
данных 
Portable data medium 
Диагностика 
Диагностика 
Diagnostics 
Драйвер (қҧрылғыны 
басқару бағдарламасы) 
Драйвер (бағдарлама 
управления 
устройством) 
Driver 
Дыбыстық карта 
Звуковая карта 
Sound card 
Енгізу 
Ввод 
Input 
Ереже 
Правило 
Law 
Есеп, Мәселе 
Задача 
Problem 
Есептеуіш техника 
Вычислительная 
техника 
Computer science 
Жаймалау жиілігі 
Частота развертки 
HSR, Horizontal scan rate 
Жасырынды ҥзілім 
Маскируемое 
прерывание 
Maskable interrupt 
Желі 
Сеть 
Network 
Жҥктеу 
Загрузить 
Load 
Жылу шығарғыш, Жылу 
қайтарғыш 
Теплоотвод 
Heat sink 

239 
Жҧмыс аймағы 
Рабочая область 
Work area 
Интернет 
Интернет 
Internet 
Интерфейс 
Интерфейс 
Interface 
Иілгіш дискі, дискета 
Гибкий диск, дискета 
Floppy disk, Diskette 
Кедергі 
Сопротивление 
Resistor 
Кеңейтім 
Расширение 
Extension 
Кесте 
Таблица 
Chart, Table
Кестелеу 
Табуляция 
Tabulation 
Кодтау 
Кодирование 
Coding 
Команда батырмасы 
Кнопка команды 
Command button 
Компьютер
Компьютер 
Computer 
Кӛшіргі аппарат 
Копировальный аппарат 
Copying machine 
Кӛшірме, Кӛшіру 
Копия, Копировать 
Copy 
Қадаға 
Датчик 
Sensor 
Қадам 
Шаг 
Increment 
Қаріп 
Шрифт 
Font 
Қатар, Жол 
Строка 
Line, String 
Қате 
Ошибка 
Error 
Қатқыл дискі 
Жесткий диск 
HDD – Hard Disk Drive 
Қозғаушының адымы 
Шаг двигателя 
Step of engine
Қоңыраулау 
Прозвонка 
Ringup 
Қоректену кӛзі 
Источник питания 
Power supply 
Қоректендіру блогы 
Блок питания 
Power unit 
Қҧпия Сӛз 
Пароль 
Password 
Қҧраушы 
Компонент 
Component 
Қҧрылғы 
Устройство 
Device 
Қызметтік пернелер, 
Жетелік пернелер
Функциональные 
клавиши 
Function keys 
Лҥпіл 
Пульсация 
Pulsing 
Мағынасын ашу 
Расшифровка 
Decryption 
Маңдайша 
Перемычка 
jumper 
Мәзір 
Меню 
Menu 
Мәтін 
Текстовое поле 
Text box 
Модельдеу 
Моделирование 
Modeling 
Мҧрағат 
Архив 
Archive 
Ӛндіруші-зауыт 
Завод-производитель 
Builder 
Операциялық жҥйе 
Операционная система 
Operating system 
Орауыш 
Катушка 
Coil 
Орындау 
Выполнение 
Execution 
Ӛшірілген 
Выключено 
Off 
Бағдарлама 
Бағдарлама 
Program 
Бағдарламалық 
жабдықтар 
Программные средства 
Software 

240 
Бағдарламалық 
жасақтама 
Программное 
обеспечение 
Software 
Бағдарламалық ӛнім 
Программный продукт 
Software product 
Процессордың жҧмыс 
ӛнімділігі 
Быстродействие 
процессора 
Processor speed 
Разряд 
Разряд 
Order 
Сақтау 
Хранение 
Holding 
Сақтандырғыш 
Предохранитель 
Safety device 
Сопроцессор 
Сопроцессор 
Coprocessor 
Сҧрыптау 
Сортировать 
Sort 
Сҧхбат Терезесі 
Диалоговое Окно 
Dialog box 
Сілтемелер 
Сноски 
Endnotes 
Табу 
Найти 
Search 
Тақырып 
Заголовок 
Banner 
Тапсырмалар дестесі 
Пакет заданий 
Job Batch 
Тасымалдау 
Перенос 
Carry 
Терезе 
Окно 
Window 
Термосықпа 
Термопаста 
Thermopaste 
Туралау 
Выравнивать 
Justify 
Тҥзету 
Исправление, 
Редактирование, 
Отладка 
Fix, Debug 
Тҥзеткіш 
Выпрямитель 
Rectifier 
Тҥйін 
Узел 
Block 
Тҥйіспе, Байланыс 
Контакт 
Contact, Connection 
Тҥр
Вид 
View 
Тҧжырым 
Умозаключение 
Deduction 
Тҧйықталу 
Замыкание 
Abridgement, Closure 
Тҧйықтау ашасы 
Вилка с заземлением 
Plug with grounding 
Тізім
Список 
List 
Уақыт
Время 
Time 
Ҥрдіс 
Процесс 
Process 
Ҥдету 
Разгон 
Overclocking 
Ҥздіксіз қоректену кӛзі 
Источник 
бесперебойного питания 
Uninterruptible Power 
Supply, UPS 
Ҥзу, Тоқтату, Ҥзілім
Прерывание 
Interrupt 
Ҥлдір 
Пленка 
Film, Layer 
Ҧмтылыс
Выступ 
Outdent 
Ҥнсіз келісім бойынша 
По умолчанию 
Default 
Ҥрдістің тҧрып қалуы 
Зависание процесса 
Starvation 
Ҧяшық
Ячейка 
Stage 
Хабарлама 
Сообщение 
Message 
Цифрлық индикатор 
Цифровой индикатор 
Digital readout 
Шарт 
Условие 
Condition 

241 
Шегініс 
Отступ 
Indent 
Шоғырлауыш 
Концентратор 
Concentrator, Hub 
Шығу, Шығыс 
Выход 
Exit 
Ығысу 
Смещение 
Bias,Offset 
Іздеу 
Поиск 
Search 
Іркіліс 
Сбой 
Fail 
Іс-Әрекет 
Действие 
Action 
Электронды есептеуіш 
машина 
Электронная 
вычислительная машина 
Computer 
Электрондық зеңбірек 
Электронная пушка 
Electron gun 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

242 
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӚЗДЕР 
 
АТХ - Жҥйелік блоктың конструкциялық жасалуы. АТ 
стандартының кеңейтілуі. 
BIOS - Енгізу-шығарудың базалық жҥйесі. Аппараттық жасаудың 
операциялық жҥйемен ӛзара әрекеті, компьютердің және басқа 
базалық функциялардың алғашқы тестілеуі. 
CD-ROM - Лазерлік компакт-дискілердегі жинағыш. 
CMOS 
- 
Қондырылған батареядан 
қоректенетін 
және 
энерготәуелді ROM BIOS, ол BIOS қолданатын нақыштауды 
сақтайды. 
COM - Тізбекті порт. Компьютерге модемді, "тышқан" тетігін 
және басқа да қҧрылғыларды қосу ҥшін арналған. 
DIMM - 168 тҥйіспесі бар жады модулінің конструкциясы. 
DMA - Жадыға тура жету жол арнасы. Кейбір қҧрылғылармен 
қолданылады, мысалы, қатаң магнитті дискімен немесе CD-ROM 
диск-жетегімен. 
DOS - Дискеттік операциялық жҥйе. ІВМ-ҥйлесімді дербес 
компьютерлерге арналған операциялық жҥйелер. 
DVD-ROM - Лазерлік компакт-дискілеріндегі жинағыш, оның 
CD-ROM -нан айырмашылығы DVD-дискілерінен деректемелерді оқи 
алады. 
EPROM - Тҧрақты жады, FLASH ROM-нан айырмашылығы 
жазбаның аппараттық әдісін қолданады. 
FDD - Иілгіш магниттік дискі жетегі. 
HDD - Ауыстырылмайтын тасушыны қолданатын қатқыл 
дискідегі жинағыш. 
IDE - Жҥйелік тақша және қатқыл дискі немесе CD-ROM диск-
жетегі арасында деректемелермен ауысуға арналған стандартты порт. 
IRQ - Ҥзілімге сҧрау. Процессормен қабылданатын сигнал. Ол 
ағымдағы тапсырманың орындалуын ҥзіп, басқа тапсырманың 
орындалуын қосады. 
LAN - Компьютерлерді мекеменің немесе ӛндірістің ішінде бір-
бірімен қосатын жергілікті торап. 
LPT - Параллелді порт. Принтерді, сканерді, басқа да 
қҧрылғыларды компьютерге қосуға арналған. 
MIDI - Джойстик немесе әртҥрлі мультимедиалық қҧрылғыларды 
компьютерге қосуға арналған интерфейс. 
PnP - Рlug&Р1ау-қызметтік функциясы. Ол компьютердің немесе 
сыртқы қҧрылғылардың қҧрамына кіретін кҧрылғыларды автоматты 
тҥрде конфигурациялауды қолдануға мҥмкіндік береді. 
POST - Компьютердің ӛзіндік тестісі, компьютер қосылған сайын 
автоматты тҥрде жҥргізіледі. 

243 
PS/2 - Пернетақтаны және тінтуір тетігін қосуға арналған ІВМ 
фирмасы жетілдірген стандартты интерфейс. 
RAM - Ерікті таңдамамен жасалатын жадтайтын кҧрылғы. Жедел 
жады, энерготәуелді, деректемелерді кӛп мәртелік жазуға және оқуға 
болады. 
ROM - Тҧрақты, энерготәуелсіз жады, деректемелерді бір 
мәртелік жазуға және кӛп мәртелік оқуға болады. 
SCOM - SCSI хаттамасы, осы хаттаманы сҥйемелдейтін SCSI-
қҧрылғыларына автоматты тҥрде ID-нӛмірлерін береді. 
SCSI - Деректемелердің жоғары жылдамдықты қҧрылғы, 
компьютерге дискілерді және басқа тезәрекетті қҧрылғыларды қосуға 
қолданылады. 
USB - Универсалды тізбекті қҧрылғы. Компьютерге сәйкес 
порттары бар әртҥрлі қҧрылғыларды "тізбекпен" қосуға мҥмкіндік 
береді. 

244 
ТҤСІНДІРМЕ СӚЗДІК 
 
АҒЫТУ (Отключение) - 1) қҧрылғының ажыратылған қалып-кҥйге 
ауысып, қызметінің токтатылуы; 2) есептеу желілерінде - сеанстың 
аяқталуы. 
АДРЕС - қҧрылғыны немесе жады ҧяшығын белгілейтін сан, символ 
немесе символдар тобы. 
АҚПАРАТ - айналадағы ортадан кабылданатын (кірістік ақпарат), 
айналадағы ортаға берілетін (шығыстық ақпарат) немесе кейбір 
жҥйенің ішінде сакталатын (ішкі ақпарат) мәліметтер жиынтығы. 
АҚПАРАТТЫ ӚҢДЕУ - алдын-ала анықталған мақсатқа жету ҥшін 
берілген мәліметтерді (бір ережеге жинастырылған нҧсқаулар 
бойынша) тҥрлендіру әдісі. 
АҚПАРАТТАНДЫРУ - адам қызметінің қоғамдық мәні бар барлық 
тҥрлерінде ақиқат білімдердің толық және дер кезінде 
пайдаланылуын камтамасыз етуге бағытталған шаралар кешенін іске 
асыру. 
АҚПАРАТТЫ САҚТАУ - келешекте пайдалану ҥшін ақпаратты 
қосалқы сақтауыш қҧрылғыға - магниттік таспаға немесе магниттік 
дискіге жазып алу.
АҚПАРАТТЫ ІЗДЕУ - сақталған ақпаратты алу және онымен 
жҥзеге асырылатын негізгі операциялардың бірі. 
АҚПАРАТТЫҚ ЖҤЙЕ - қойылған мақсатқа жету жолында
ақпаратты сақтау, ӛңдеу және басқаларға беру ҥшін
пайдаланылатын қҧралдардың, әдістердің және адамдардың ӛзара 
байланысты жиыны. 
АҚПАРАТТЫҚ РЕСУРСТАР - кітапханаларда, мҧрағаттарда, 
корларда, мәліметтер банкілерінде және басқа да акпараттық 
жҥйелерде жеке қҧжаттар немесе олардың жиымдары тҥрінде
шоғырланған мағлҧматтар жиынтығы. 
АЛМАСУ БУФЕРІ - 1) қосымша бағдарламалар арасында мәліметтер 
алмасуды ҧйымдастыруға арналған, әрі Windows жҥйесімен 
бӛлектелген жедел жады аймағы; 2) Windows ортасында - қҧжат 
бӛліктерінің кӛшірмесін уақытша сақтауға арналған жадының арнайы 
аймағы; 3) Windows операциялық жҥйесінде әртҥрлі қҧжаттар мен 
қолданбалы бағдарламалар арасында ақпарат алмасуға арналған 
компьютердің жедел жадының арнайы бӛлігі, яғни
аралық жады не 
буфер; 4) қҧжаттар мен қолданбалы бағдарламалар арасында 
мәліметтер алмасу кезінде ақпаратты уақытша сақтауға арналған 
орын. 
АНТИВИРУСТЫҚ БАҒДАРЛАМА – компьютер бағдарламаларына 
зақым келтіретін вирустарды табатын, әрі олардың кері әсерін 
жоятын бағдарлама. 

245 
АППАРАТТЫҚ 
БАҒДАРЛАМАЛЫҚ 
ЖАСАҚТАМА 
- 
компьютердің тҧрақты жадының ҥлкен интегралдық схемасында 
іске асырылған микропроцессорлық бағдарламалық жасақтама. 
АРАЛЫҚ - 1) уақыт кесіндісі; 2) тасуыштағы мәліметтер мен 
қҧрауыштардың ортасындағы аралық. 
АРНАЙЫ СИМВОЛ - пернетақтада жоқ, алайда экранға немесе 
принтерге шығаруға болатын таңба немесе символ. 
АУЫСТЫРУ РЕЖИМІ - 1) терілген бҧрынғы символдарды жаңа 
символдармен алмастыруды жҥзеге асыру; 2) экрандық редакторларда 
- пернетақтадан енгізілетін таңба меңзермен нҧсқалатын таңбаның 
орнын алмастыратын режим.
АУЫСТЫРЫП-ҚОСҚЫШ - 1) есепті шешу алгоритмдерінің 
баламалы 
тармақтарын 
таңдауға 
автоматты 
тҥрде 
немесе 
бағдарламаның тапсырмасы бойынша қосылған, кейде іске 
қосылмаған қалпында алынған схема элементі. 
Б 
БАЗА - 1) негізгі, тіректі мәліметтер немесе элементтер; 2) санау 
жҥйесінің негізі; 3) база регистріне жҥктелетін, әрі салыстырмалы 
адрестердің (ығысулардың) саналу басы ретінде пайдаланылатын 
жады адресі. 
БАПТАУ - 1) жҧмыс уақытында оның ресурстарын тиімді пайдалану 
мақсатында жҥйе параметрлерін реттеу ҥрдісі; 2) қолданбалы 
бағдарламаны 
нақты 
компьютерде, 
оған 
қосылған 
сыртқы 
қҧрылғыларды пайдаланып, жҧмыс істеуге бейімдеу (оның 
параметрлерін орнату). 
БАС МӘЗІР - әдетте, қолданбалы бағдарламалардың жоғары 
жағында тақырыбынан соң орналасады. 
БАСҚАРУ ТАҚТАСЫ - жҧмыс ортасы ыңғайластырылатын арнайы 
терезе. 
БАСҚАРУ ЭЛЕМЕНТІ - бағдарлама жҧмысын басқаруға және 
ақпаратты енгізу мен шығаруға арналған пайдаланушының графиктік 
интерфейсінің қҧралы. 
БАСПА (ПРИНТЕР) - мәліметтерді баспа қҧрылғысына шығару. 
Ақпаратты басу арқылы қағазға шығарып беретін қҧрылғы. 
БЕЙНЕАДАПТЕР (Видеоадаптер) - монитордағы бейнені басқару 
ҥшін бас тақшаға орнатылған немесе кеңейтуге арналған 
қосқыштарға жалғанатын схемалық тақша. 
БЕЙНЕКАРТА (Видеокарта) - бейнекамера, бейнемагнитофон 
немесе кез келген басқа композитті сигнал кӛзінен алынатын 
бейнемәліметтерді дисплей экранына шығаруға мҥмкіндік беретін, 
компьютерлік графикамен және бейнемәліметтермен жҧмыс
істеуге арналған қҧрылғы. 

246 
БЕЛСЕНДІ БЕТ, ПАРАҚ - Windows жҥйесіндегі қолданбалы 
бағдарламаларды басқаруға арналған экран бетінің ең ҥстінде 
орналасып, жҧмыс істеуге дайын тҧрған парақ. 
БЕЛСЕНДІ ТЕРЕЗЕ - Windows терезелерінің берілген экранда кӛрініп, 
ӛз қҧжатымызды басқаруға арналған элементтері кӛрініп, жҧмыс істеп 
тҧрған ең ҥстіңгі терезесі. 
БОС ОРЫН - баспаға немесе экранға шығарғанда оның тҧрған 
орнында кескін шығыспайтын (бос орын қалатын) таңба. 
В 
ВИНЧЕСТЕР (винчестер) - қатты магниттік дискідегі десте; 
бастиектер мен жетектер бӛлігі және дискілер дестесі бірігіп 
біртҧтас (ауа кірмейтіндей етіліп) жабылған модуль кҧрайтын сактау 
қҧрылғысы. Дербес компьютердің сыртқы жады болып табылады. 
Г 
ГИГАБАЙТ - компьютердің жады сыйымдылығын ӛлшеу бірлігі. 
ГРАФИКАЛЫҚ РЕДАКТОР - 1) графикалық кескіндермен жҧмыс 
істеуге мҥмкіндік беретін әрі оларды тҥзетуге, толықтыруға арналған 
бағдарлама; графикалық ақпаратты редакциялайтын бағдарлама; 2) 
дисплей бетінде графикалық кескіндер салу ҥрдісін автоматтандыруға 
арналған бағдарлама; 3) графикалық кескіндерді, кӛріністерді, 
суреттерді, сол сияқты мультипликацияны қҧруға арналған 
қҧралдармен қамтамасыз ететін бағдарламалық кешен. 
Д 
ДЕРБЕС БАСҚАРУ- дербес режимдегі шалғай қҧрылғы жҧмысы. 
Е 
ЕНГІЗУ - мәліметтерді сыртқы қҧрылғыдан (мәліметтер
кӛзінен) дербес компьютердің негізгі жадына кіргізу (беру); арнайы 
қҧрылғылар (пернетақта, тінтуір, дискі және т.б.) арқылы жҥргізіледі. 
ЕРЕКШЕЛЕУ (БЕЛГІЛЕУ, ТАҢДАП АЛУ) (Выделение, выбор, 
маркирование) - жҧмыс ҥстеліндегі бір объектіні тінтуір меңзерімен 
кӛрсетіп тҧрып, оны басу арқылы белгілеп алу. 
ЕСЕП БЕРУ - ақпараттың қорытындыланып, тақырыптары мен бет 
нӛмірлері койылып, қағазға басылған қҧжат тҥрінде бейнеленген тҥрі. 
ЕСЕПТЕУ ТЕХНИКАСЫ (Вычислительная техника) - адамзат іс-
әрекетінің әр тҥрлі саласындағы кҥрделі ақпараттың
ҥлкен ағындары мен массивтерін автоматтандырылған тҥрде 
ӛңдеуге, жеткізуге және сақтауға арналған техникалық қҧралдар мен 
бағдарламалық жасақтама жинағы. 
Ж 

247 
ЖАБУ - аяқтау процедурасы; белгілі бір жҧмыс тҥрін істеп бітірген 
кездегі жҥйе әрекеті. 
ЖАДЫ (памятъ) - 1) компьютерде ақпаратты сақтау тәсілін 
анықтайтын жалпы термин; 2) компьютердің әр тҥрлі деректер 
сақтайтын бӛлігі; деректерді қабылдау, сақтау және беруге арналған 
компьютер қҧрылғысы; 3) ақпаратты сақтауға және қолданбалы 
бағдарламаларды жҥктемелеуге арналған аймақ; 4) ақпаратты 
тҧрақты немесе уақытша сақтайтын орын.
ЖАДЫНЫҢ ШАПШАҢДЫЛЫҒЫ (Быстродействие памяти) - 
ақпарат ҥлесін шығарып оқуға немесе жазуға кажетті уақыт. 
ЖЕДЕЛ ЖАДЫ (Оперативная память) - компьютердегі ішкі жады 
бӛлігі. 
ЖАҚТАУ - қҧжаттарды дайындаудың интерактивтік жҥйелерінде - 
мәтіннен, кестеден графиктен немесе бірнеше қатталған жақтаудан 
тҧратын және дисплей экранында жеке терезеде бейнеленетін қҧжат 
кҧрылымының бӛлігі. 
ЖАЛАУША - белгілі бір шарттың орындалуын айғақтайтын, сол 
туралы куәлік беретін индикатор. 
ЖАСАҚТАМА - әлдебір объектінің, ҥрдістің қалыпты жҧмыс 
істеуіне қажетті әдістердің, қҧралдар мен шаралардың жиынтығы. 
Жасақтама қажет ететін объектіге немесе ҥрдіске байланысты әр 
тҥрлі болады: аппараттық (техникалық) жасақтама, базалық 
бағдарламалық жасақтама, ақпараттық жасақтама, математикалық 
жасақтама және т.б. 
ЖАСЫРЫН ФАЙЛ – каталогтағы файлдардың жалпы тізімінде 
кӛрсетілмейтін файл. 
ЖЕЛІ - мәліметтерді компьютерлер арасында жеткізетін бір-бірімен
телеқатынас қҧру қҧралдары 
ЖҦМЫС КІТАБЫ - кестелік процессордың кҧжаты.
ЖҦМЫС ҤСТЕЛІ - әр тҥрлі объектілер орналасатын Windows 
операциялық жҥйесінің экраны. 
ЖҤЙЕЛІК БЛОК - дербес компьютердің негізгі электрондық 
қҧрылғылары мен қоректендіру блогы орналасқан блок. 
ЖҤКТЕУ - мәліметтерді процессор операцияларында тікелей 
пайдалану мақсатымен оларды дискілерден (мәлімет тасуыштан) 
негізгі жедел жадыға немесе негізгі жадыдан регистрлерге жіберу. 
И 
ИДЕНТИФИКАТОР - операциялык жҥйе немесе бағдарламалау тілі 
элементтеріне атау ретінде қойылатын лексикалық бірлік. Ол берілген 
бір мәліметке не олардың тобына қойылады, ал ӛзі латын әріптері мен 
цифрлардан тҧратын, бірақ міндетті тҥрде әріптен басталатын 
символдар тізбегінен кҧралады. Кейбір тілдерде #, &, -, - тәрізді ӛзге 
символдар және ҧлттық әріптер пайдаланыла береді. 

248 
ИЕРАРХИЯ - 1) жҧмысы жағынан жоғары тҧрушы байланыстардың 
қандай да бір жиынтығы; 2) орталықтандырылған жҥйелердегі 
басқару қағидасы; 3) қҧрауыштары бағыныштылығына карай 
сараланған, олардың арасындағы байланыс белгілі бір ережелерге 
сәйкес жҥзеге асырылу мақсатындағы сипаттамалы қҧрылым. 
К 
КЕҢЕЙТУ - файл атауларының типін анықтайтын оның кеңейтілуі. 
КЕСТЕ - мәліметтерді жолдар мен бағаналар қиылысында 
орналастыру арқылы ҧсыну тәсілі. 
КОД - 1) кодтауға пайдаланылатын символдар жинағы; 2) ақпаратты 
ҧсыну ҥшін пайдаланылатын шартты белгілеулер жинағы; 
символдардың және оларды тҥсіндірудің бір мәнді ережелерінің 
жҥйесі. 
ҚАТҚЬІЛ ДИСКІ (Жесткий диск) - есептеу машинасында тҧрақты 
орналасқан дискі.
ҚОРЕКТЕНДІРУ БЛОГЫ (Блок питания) - кернеуі, жиілігі, куаты 
белгілі электр энергиясымен компьютерді немесе басқадай 
аппаратураны жасақтайтын кҧрылғы. 
ҚҦРЫЛҒЫ (Устройство) - 1) жҥйе аппаратурасының белгілі бір
міндетін атқаратын элементі; 2) белгілі бір қызметтік міндеті бар 
кҧрылымдық аяқталған техникалық жҥйе; қҧрылымдық және
қызметтік тҧтастықта болатын бӛлшектердің, тораптардын, 
элементтердің жиынтығы. 
Қ 
ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ - жҥйені қате жіберілгеннен кейін немесе 
мәліметтерді байқамай ӛшіріп алған соң қалпына келтіру 
мҥмкіндіктері. 
ҚОРЖЫН - Windows ортасының жҥйеге қызмет ету бағдарламасы 
немесе жҥйелік қаптамасы деп те айтылады. 
ҚОСЫМША - ақпараттық жҥйелерде сақталатын ақпаратты 
тҧтынушылар мен қолдану аймағының жиынтығы. 
ҚҦЖАТ - мәтіндерден тҧратын ақпараттық іздестіру жҥйесіндегі 
мәліметтер тобы; қолданбалы бағдарламалар кӛмегімен
пернелер арқылы енгізілген мәліметтерді пайдаланып тҥзетілген 
немесе дискіде сақталып қалған, даяр ақпараты бар кез келген 
материалдық объект. 
ҚҦЖАТТАРДЫ САҚТАУ - қҧжаттарды қоймада орналастыру және 
кейін пайдалану ҥшін оның сақталуын жасақтау ҥрдісі. 
ҚЫЗМЕТ - әртҥрлі ӛнімдерді пайдалануда жеке адам мен
ҧйымның мҧқтаждығын қанағаттандыруға бағытталған кәсіпорынның 
немесе тҧлғаның ӛндірістік емес қызметінің нәтижесі. 

249 
Л 
ЛОГИКАЛЫҚ ДИСКІ (Логический диск) - 1) қатқыл дискінің 
кеңейтілген бӛлігінің ішкі бӛлігі; 2) латын әріптерімен жазылған 
аттары арқылы, мыс., А:, В:, С: және т.б., олармен қатынас қҧрып, 
мәліметтер жазу/оқу ҥшін пайдалануға болатын тәуелді магниттік
дискі. Бір физикалық (бҥтін) дискі бірнеше логикалық
дискілерден тҧруы мҥмкін. 
МАГНИТТІК ДИСКІ (Магнитный диск) - жалпақ дӛңгелек табақша 
немесе дискі тҥрінде жасалып, мәліметтер сақтау ҥшін, беті магниттік 
кабықшамен қапталған металл немесе шыны пластина. Олардың 
иілгіш және қатты етіп жасалған тҥрлері бар. 
МАРКЕРЛЕУ – шарт белгілік таңбаны тҥсіру; ентаңбаны телу және 
жазу; белгілеулерді телу. 
МӘЛІМЕТТЕР - автоматты қҧралдардың кӛмегімен, кей жағдайда 
адамның қатысуымен, ӛңдеуге ыңғайлы тҥрде берілген мағлҧмат. 
Арифметикалық (сандық мәліметтер) - арифметикалық амалдар 
орындауға болатын мәліметтер, яғни сандар. 
Әріптік мәліметтер - алфавит әріптері мен бос орындардан тҧратын 
мәліметтер. 
Графикалық мәліметтер - 1) графикалық бейне тҥріндегі (сурет, схема) 
мәліметтер; 2) графикалық объектілерді бейнелеуге жеткілікті болатын 
олардың машиналық ӛрнегі. 
МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ - жҥйелі тҥрде ҧйымдастырылған және 
пайдалануға ҧсынылған мәліметтер жиынтығының объективтік 
формасы, бҧл мәліметтер компьютер кӛмегімен оңай табылады және 
ӛңделеді. 
МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН БАСҚАРУ - мәліметтер базасында ақпарат 
енгізу, реттеу және іздеп-табумен байланысты мәселелерді шешу. 
МӘЛІМЕТТЕР ЖАЗБАСЫ - мәліметтер базасы қҧрылымының бірлігі.
МӘЛІМЕТТЕР ТИПІ - бағдарламалауда - мәліметтердің мҥмкін 
мәндерінің ауқымын, оларға рҧқсат етілген операциялар жиынын 
және бҧл мәліметтерді сақтаудың тәсілін анықтау арқылы оларды бір 
топқа біріктіру жолы. Мынадай топтар: сандық, символдық, 
логикалық, мерзімдік (дата) және т.б. болады. 
МӘТІНДІК ФАЙЛ - қҧрамында қҧрылымдалмаған тҥрдегі ақпарат 
мәтіні бар файл; әріптерден, цифрлардан және тыныс белгілері мен 
арнайы символдардан қҧрастырылған қарапайым мәтіндік файл. 
«МЕНІҢ КОМПЬЮТЕРІМ» - Windows ортасының жҥйеге қызмет ету 
бағдарламасы немесе жҥйелік қаптамасы деп те айтылады. Ол 
дискілердегі (магниттік, лазерлік) мәліметпен жҧмыс істеуді және 
компьютер қҧрылғыларын тағайындау, орнату істерін жҥзеге 
асырады. 
МӘЗІР - интерактивті жҥйелерде - дисплей экранында бейнеленетін 
командалар тізімі. Жҧмыс істеуші адам тыңдап алуға ҧсынылатын 
және экран бетіне шығарылатын, осы сәтте орындала алатын іс-

250 
әрекеттер (опциялар) тізімі - олар: команда атаулары, жауап 
нҧсқалары, т.б. Таңдап алынған нҧсқалар жҥйенің келесі
орындалатын іс-әрекеттерін анықтайды. 
МЕҢЗЕР - экранда тиісті операциялар жҥргізілетін активті орынды 
кӛрсету ҥшін пайдаланылатын, жанып-сӛніп тҧратын жылжымалы 
белгі. 
МОДЕМ - стандартты телефон желісі арқылы компьютердің 
мәліметтерді жӛнелтуді және қабылдауды іске асыруына мҥмкіндік 
беретін электрондық қҧрылғы. 
МУЛЬТИМЕДИА - компьютерде дыбысты, ақпаратты, тҧрақты
және қозғалыстағы бейнелерді біріктіріп кӛрсету ҥшін, жинақталған 
компьютерлік технология. Ол ақпаратты кешенді тҥрде бейнелеуді - 
мәліметтерді 
мәтіндік, 
графикалық, 
бейне, 
аудио 
және 
мультипликациалық тҥрде шығаруды жҥзеге асырады. 
МҦРАҒАТТАЛҒАН ФАЙЛ - тығыздалған тҥрде біртҧтас файлға 
орналастырылған бір немесе бірнеше файлдың мҧрағатталған 
кӛшірмесі. 
МІСRОSОҒТ 
ОFFІСЕ 
- 
қҧрамында 
мәтіндік 
процессоры, 
электрондық кестесі, мәліметтер базасы, графикалық презентация
бағдарламалары және электрондық поштасы бар біріктірілген жҥйе. 
Н 
НӘТИЖЕ - операцияның, бағдарламаның, тапсырманың аяқталуы 
бойынша алынатын мәліметтер жиынтығы. 
НҦСҚА - бағдарламалық ӛнімнің бір варианты немесе басқа 
файлды тҥрлендіру арқылы алынған файл.
НҦСҚАҒЫШ - сілтеме. 
О 
ОБЪЕКТІ - Windows жҥйесінде қолданбалы бағдарламаларда 
даярланған (тҥзетілген) және содан кейін басқа қҧжаттарға кірістіріле 
алатын кесте, диаграмма, сурет, формула немесе мәліметтердің басқа 
тҥрлері. 
ОҢҒА ТУРАЛАУ - мәтін жолдарын беттің немесе бағананың оң 
жағындағы шеткі тҥзу бойымен реттеп орналастыру. 
ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҤЙЕ - компьютердің барлық басты әрекеттерін 
(пернетақтасын, экранды, диск-жетектерді пайдалануды), сонымен 
қатар операциялық жҥйенің басқаруымен іске қосылатын басқа 
бағдарламалардың жҧмысын басқаратын, кӛбінесе тҧрақты сақтауыш 
қҧрылғыда тҧратын, машиналық кодта жазылған бағдарлама. 
ОРЫНДАУ - электронды есептеу техникасы қҧралдары арқылы 
командада, тапсырыста, бағдарламада кӛрсетілген белгілі бір 
әрекеттерді жҥзеге асыру. 
Ө 

251 
ӚРІС - 1) мәліметтер қорында - файл жазбасының дербес мағынасы 
бар қызметтік бӛлігі, яғни кесте тҥріндегі базаның бір бағанасы; 2) 
белгілі бір мақсатқа пайдалануға арналған экранның, бланктің, 
басылған қҧжаттың немесе мәліметтер тасуыштарының арнаулы 
бӛлігі. 
ӚСУІ БОЙЫНША СҦРЫПТАУ - жазбалар кілттік ӛріс мәндерінің 
ӛсуі бойынша реттеп сҧрыптау. 
П 
ПАЙДАЛАНУШЫ - 1) басқа жҥйенің ресурстарын пайдаланатын 
бағдарлама немесе жҥйе; 2) терминал (пернетақта мен экран) 
арқылы электрондық машинамен бірлесіп әрекет жасайтын адам. 
ПАРАҚ ПАРАМЕТРЛЕРІ - басылымға дайындалатын қағаз бетінің 
пішімін анықтайтын параметрлер жиынтығы. 
ПАЛИТРА - 1) дисплей экранында әр тҥрлі бейнелерді айқын кӛрсету 
мақсатында пайдаланылатын тҥстердің жалпы саны (жиыны); 2) тҥрлі 
фигуралар, әр тҥрлі калыңдықтағы сызықтар салуға арналған 
қылқаламдар мен аспаптар жиыны. 
ПЕРНЕ - пернетақтадағы бір перне; оны басқанда таңбаға сәйкес код 
қалыптасады да, ол экранға шығады немесе белгілі бір әрекет іске асады. 
ПЕРНЕТАҚТА - компьютерге мәліметтер мен командаларды енгізуге 
арналған қҧрылғы. 
ПИКСЕЛЬ - дисплей бетінде кӛрсетілетін ең кіші бейнесызбалық 
бірлік. Әдетте, бҧл жалғыз кӛп тҥсті нҥкте. Бейнесызбалық 
объектілерді бейнелеу ҥшін қолданылады. 
ПИКТОГРАММА - бағдарламаны, мәліметтер файлын және 
компьютерге қатысты басқа да кейбір қызметті кӛрсететін экрандық 
символ. 
ПРИНТЕР - баспа қҧрылғысы. 
БАҒДАРЛАМА - 1) белгілі бір алгоритмді жҥзеге асыру мақсатында 
мәліметтер ӛндеу жҥйесінің нақты қҧрауыштарын (компьютерді) 
басқаруға арналған мәліметтер тізбегі; 2) орындалуға (ӛңделуге) тиіс 
реттелген командалар тізбегі, есеп шығару алгоритмін сипаттайтын
бағдарламалау тілінің сӛйлемдер жиыны; 3) бағдарламалар мен
олардың ҥзінділеріне, бағыныңқы бағдарламаларға,
процедураларға, бағдарламалық модульдерге машиналық 
бағдарламалар мен олардын ҥзінділеріне арналған жалпы атау. 
БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ДЕСТЕ - компьютерде пайдалануға толық
дайын болған бағдарламалар, мәліметтер, қҧжаттамалар және
және басқа материалдардың жинағы. 
БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ЖАСАҚТАМА - 1) белгілі бір типтегі 
есептеуіш 
машиналарға 
арналған 
бағдарламалар 
жиынтығы; 
компьютерлерге арналған алгоритмдер мен бағдарламаларды
әзірлеу; 2) пайдалануға кажетті мәліметтер мен бағдарламалық 
қҧжаттарды ӛңдеу жҥйесі бағдарламаларының жиынтығы. 

252 
БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҤЙЛЕСІМДІЛІК, БАҒДАРЛАМА
БОЙЫНША ҤЙЛЕСІМДІЛІК - әр тҥрлі компьютерлерде тек сол 
бір ғана бағдарламалардың орындап, ҧқсас нәтижелер алу мҥмкіндігі. 
ПІШІМ - 1) кҧжаттағы мәтінді, мәліметтер базасындағы,
файлдағы мәліметтерді және т.б. қағаз (экран) бетін орналастыру 
тәсілі мен оның кҧрылымы; 2) дискі бетін онда мәліметтер жазылатын 
етіп, адрестелген элементтерге (жолдарға және секторларға) жіктеу 
тәсілі; 3) файлда мәліметтерді сақтау тәсілі. 
ПІШІМДЕУ - 1) ақпараттың кағазда ҧсынылатын тҥрін: ӛріс 
енін, кестелер тҥрін, бағандар енін және т.б. анықтау. Пішімдеу 
командасын кӛбінесе редакциялық бағдарламаға енгізеді; 2)
дискі бетін онда мәлімет жазылатындай етіп адрестелген 
элементтерге (сызық жолдарға және секторларға) жіктеу 
процедурасы. Ол кӛбінесе дискіні бірінші рет пайдалану алдында 
орындалады. Дискіні пішімдеу оған осыған дейін жазылған 
мәліметтердің бәрін жойып жібереді. 
Р 
РАСТРЛЫҚ ГРАФИКА - кескін нҥктелердің екі ӛлшемді жиым 
тҥрінде (Растрлық элементтер) берілетін машиналық графика.
РЕДАКЦИЯЛАУ - мәліметтердің орналасу ретін, пішімін және 
мазмҧнын ӛзгерту; қҧжатқа ӛзгертулер енгізу (қҧжатты тҥзету). 
РЕЖИМ - компьютер немесе бағдарлама жҧмыс істей алатын әр тҥрлі 
қалып-кҥй. 
С 
САЙМАНДАР ТАҚТАСЫ - Windows жҥйесінің әрекеттерді орындау 
батырмалары орналасқан басқару тақтасы; қҧрамында
опцияның іске қосылғанын (қосылмағанын) кӛрсететін, әр
тҥрлі әрекеттерді атқаратын кӛптеген жалаушалар мен қанат 
белгілер болады.
САҚТАУ - мәліметтер тобын жедел жадыдан сыртқы жадыға
жазу; дайындалған қҧжаттарды белгілі бір ат койылған файл
тҥрінде дискіге жазып сақтау командасы. 
СИМВОЛ (ТАҢБА) - 1) таңбалық жағдайда басқа объектінің 
орнына қолданылатын объект; 2) белгілі бір алфавит бірлігі, таңбасы. 
Стандартты әріптік, цифрлық белгілерден немесе арнайы таңбалардан 
тҧратын символ. 
СКАНЕР - компьютердің жадына бейнені енгізу қҧрылғысы; 
қҧжаттан шағылған сәулені қабылдап, олардан цифрлы сигналдар
қҧрастыратын, суреттерді, мәтінді, фотографияны оптикалық 
тҥрде оқи алатын қҧрылғы. 
СТИЛЬ - шаблонда сақталатын кҧжат мәтінін пішімдеу 
параметрлерінің атау берілген жинағы. Мәтіндік процессорларда 
кеңінен пайдаланылады. 

253 
СУРЕТ - векторлық табиғаттың объектісі (сызықтар, тҥзулер мен 
қисықтар, геометриялық фигуралар, стандартты және стандартты 
емес). 
СҦРАНЫС - 1) компьютерлік жҥйедегі ресурс бӛлуді талап ететін 
кірістік хабарлама; 2) мәліметтер базасынан немесе ақпараттық 
іздестіру жҥйесінен керекті ақпарат (жауап) беруді талап ету. 
СҦРЫПТАУ - 1) баламалар арасынан таңдау; 2) белгілі бір ережеге 
сәйкес жиын элементтерін топ бойынша ҥлестіру. 
СҤЗУ - кӛрсетілген кейбір белгілері бойынша теріп алынған 
мәліметтерді ӛңдеу ҥрдісі (бағдарламасы). Ол қажетті мәліметтерді 
басқалардан айырып алуға мҥмкіндік береді. 
СІЛТЕМЕ - 1) қандай да бір объектіге арналған нҧсқағыш; 2) тілдің 
сипатталған элементін белгілеуге пайдаланылатын тілдік қҧрылма; 
3) хабарланған объектіні ҧқсастыру. 
СІЛТЕУШІ - Windows ортасының жҥйеге қызмет ету бағдарламасы 
немесе жҥйелік қаптамасы. 
СТРИММЕР - тізбекті қатынас қҧру қҧрылғысы; қатқыл дискідегі 
мәліметтерді резервке сақтап қоюға арналған кӛлемді мәліметтер
жинақтайтын магниттік таспадағы компьютерлік магнитофон. 
Т 
ТАҚЫРЫП - қҧжаттың бастапқы бӛлігі; терезенің немесе аспаптар 
тақтасының жоғарғы бӛлігіндегі кӛк немесе басқа тҥсті кӛлденең 
белдеу. 
ТАҢБА - есептеуіш техникасында қолданылатын алфавиттің жеке 
символы. 
ТАСПА (Лента) - магниттік таспа тҥріндегі ақпарат тасуыш. 
ТЕРЕЗЕ - пайдаланушы немесе бағдарлама жеке экран ретінде жҧмыс 
істейтін дисплей экранының бӛлігі. 
ТИП - 1) қандай да бір заттың белгілі бір қасиеттерді иеленген 
пішіні; 2) объектінің нақты жиыны, сипаттамасы. 
ТОҚТАТУ - компьютердің жадынан командаларды автоматты таңдау 
мен олардың орындалуы тоқтатылатын қалып-кҥйге ӛтуі. 
ТОПТАСТЫРУ - біртектес қасиеттеріне сай бір жҥйеге келтірілетін 
объектілерді ӛзінше дербес жаңа объект-топтарға біріктіріп жҥйелеу. 
ТОРАП (ТҤЙІН) - негізгі желілік қызметті (желіге қызмет ету, 
хабарларды жеткізу және т.б.) орындайтын желідегі компьютер. 
ТУРАЛАУ - мәтінді ӛңдеу барысында азат жолды сол және он жақ 
ӛрістердің аралығына туралап орналастыру әдісі. 
Ұ 
ҦЯШЫҚ - электрондық кестелердің бағанасы мен жолы қиылысқан 
жердегі мәлімет сақтайтын тӛртбҧрышты ҧя тҥріндегі негізгі элемент. 
Ү 

254 
ҤЙЛЕСІМДІЛІК - 1) жҥйе қҧрылғысының басқа қҧрылғымен немесе 
жҥйемен ҥйлесімді тҥрдегі байланыса отырып, қызметті бірлесіп 
орындау қасиеті; 2) қолданбалы бағдарламаның компьютердің ескі 
модельдерінде жҧмыс атқару қасиеті; 3) әр тҥрлі қҧрылғылардың 
қҧрылымы бойынша ҥйлесімді қызмет атқару қасиеті. 
Ф 
ФОРМА - 1) мәліметтерді ҧсыну тәсілі; 2) мәліметтер базасын 
басқару жҥйелерінде (мыс., Ассеss-те) - мәліметтер қорындағы 
ақпаратты 
(мәліметтерді) 
енгізу 
мен 
редакциялауға 
пайдаланылатын дисплей экранына кӛрнекі тҥрде ҧсыну тәсілі.
ФОРМУЛАЛАР РЕДАКТОРЫ - мәтін процессоры қҧрамындағы 
математикалық формулалар мен символдар енгізетін сервистік 
бағдарлама.
ФУНКЦИОНАЛ ПЕРНЕ - бағдарламаланатын функциялы 
пернелер тобына кіретін перне. 
X 
ХАБАР - 1) таратқыш пен қабылдағыш арасында
тасымалданатын ақпаратты ақпарат жҥйесі мен оны
қоршаған орта арасындағы алмасу бірлігі; 2) 
коммуникацияда - бір қҧрылғыдан екінші қҧрылғыға жіберілген 
мәліметтер элементі.
Ц 
ЦИФРЛЫҚ МӘЛІМЕТТЕР - санаудың белгілі бір жҥйесінде ҥздікті 
қалыпта ҧсынылған мәліметтер; цифрлық код тҥрінде берілген 
мәліметтер. 
ЦИФРЛЫҚ АНАЛОГТЫҚ ТҤРЛЕНДІРГІШ (Цифро-аналоговый 
преобразователь) - дискрет шамаларды аналогтық шамаларға 
тҥрлендіруге арналған қҧрылғы. 
Ш 
ШАҒЫН (ЭЛЕКТРОНДЫҚ) БАСПАЛЫҚ ЖҤЙЕ - баспалық 
басылым макетін дайындау мен беттеуге арналған, қҧрамында 
дербес компьютер, лазерлік принтер, сканер және арнайы 
бағдарламалар дестесі бар аппараттық бағдарламалық кешен. 
ШАПШАҢДЫЛЫҚ - белгілі бір уақыт аралығында орындалатын 
әрекеттердің саны арқылы есептеу жҥйесінің ӛнімділігін 
сипаттайтын параметр.
ШЕБЕР - кӛптеген Windows бағдарламаларында тҧтынушыдан 
мәліметтер сҧрай отырып, керекті әрекеттер тізбегін қатесіз әрі 
жылдам 
орындауға 
кӛмектесетін 
сараптаушы 
шағын 
ішкі 
бағдарламалар. Олар берілген кҥрделі тапсырманы кішкене қадамдарға 

255 
бӛліп, сҧхбат терезелер арқылы мәліметтер сҧрап, әрі қарай не істеу 
керектігі туралы біртіндеп нҧсқау беріп отырады. 
ШЕГІНІС - жолдың сол жақ шекарасынан оңға ығыстырыла 
орналасқан символға дейінгі кеңістік, яғни азат жол алдындағы ӛріс. 
ШЕРТУ - тінтуір батырмасын жылдам басып және босатып жіберу.
ШЫҒАРУ ҚҦРЫЛҒЫСЫ (Устройство вывода) - мәліметтерді 
компьютерден шығаруға арналған кҧрылғы. 
Э 
ЭЕМ (ЭВМ) - әр тҥрлі электрондық қҧрылғылармен
жабдықталған цифрлы есептеуіш машина. 
ЭЕМ ЖЕЛІСІ (Сеть ЭВМ) - желінің есептеу ресурстарын 
пайдаланушылардың қатынас қҧруы ҥшін, мәліметтерді жеткізу
жҥйесімен байланысқан электрондық есептегіш машиналар мен 
абоненттік пунктер жиынтығы. 

жүктеу/скачать 5.94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: