Ф со пгу 18. 2/07 Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Әдістемелік нұсқау

Нысан

Ф СО ПГУ 7.18.2/07

«Қазақ тілінің стилистикасы» пәні бойынша 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығының студенттеріне арналған пәнді оқыту бойынша

Павлодар 2009

Пәнді оқыту бойынша

әдістемелік нұсқаудың

бекіту парағы Нысан

Ф СО ПГУ 7.18.2/11
БЕКІТЕМІН

ФЖиӨ факультетінің деканы
_________ Ж.Т.Сарбалаев

« ___» ___________2009 жыл

Құрастырушы: аға оқытушы Кәріпжанова А.О.

Қазақ филологиясы кафедрасы

Қазақ филологиясы кафедрасының « » 2009 ж. мәжілісінде ұсынылды. Хаттама №

Кафедра меңгерушісі: ___________Жүсіпов Н.Қ. «___» ________ 2009 ж.

Филология, журналистика және өнер факультетінің 2009 жылғы «___»_______ әдістемелік кеңесінде мақұлданды. Хаттама №

Стилистиканың тіл ғылымының басқа салаларындай тек өзіне ғана тән тұлға – бірліктері жоқ: ол фонетиканың объектісі – дыбыстарды, лексикологияның объектісі – сөздерді, морфологияның объектісі морфемдерді, синтаксистің объектісі – сөз тіркестері мен сөйлемдерді, солардың бәрінің жиынтығын зерттейді. Бірақ стилистика тілдік тұлға-бірліктердің, жоғарыдағы ғылым салаларындай, құрылысы мен мағыналарын ғана емес, белгілі бір қолданыс саласының мақсат-міндеттеріне сай қызмет ету жағдайларын зерттейді. Тілдік қатысымның әр түрлі саласында қызмет еткенде тілдік құралдар қалай өзгереді, қандай мағыналық, эмоционалдық реңк үстейді, адамға қалай әсер етеді, соларды бір-бірімен салыстыра отырып қарастырады. Мысалы, лексикология тілдегі синонимдік қатарларды тіркеп, көрсетумен шектелсе, стилистика әр синонимдік қатардың қандай қолданыста қандай мағыналық, эмоционалдық реңк үстейтінін, қайсысы қандай сөйленім кезінде қолданылатынын ашып көрсетеді.

Қазақ тілі стилистикасы ғылымының алдында оның мәселелерін қазіргі талаптарға сай зерттеу міндеті тұр. ХХ ғасырдың алпысыншы жылдарында жазылған алғашқы оқулықтан басқа, стилистиканы тұтас ғылым ретінде не жекелеген мәселелерін тереңірек зерттеген еңбектер жоқтың қасы.

Стилистика өз ішінде мынадай салаларға жіктеледі:

1. Құрылымдық стилистика немесе тіл стилистикасы;

2. Қолданымдық стилистика немесе сөз стилистикасы;

3. Көркем әдебиет стилистикасы;

4. Нормативті, практикалық стилистика.

Құрылымдық стилистика тілдік құралдардың стилистикалық сапа-қасиеттерін нақты қолдану жағдайына қатыссыз тұрғыда зерттесе, қолданымдық стилистика, керісінше, тілдік құралдардың қызмет ету ерекшеліктерін олардың белгілі бір жағдайларында қолдануымен байланыстырып зерттейді. Ал көркем әдебиет стилистикасы тілдік құралдардың көркем шығармадағы өмірін, яғни көркем шығармада өнер тудырушы құбылыс ретіндегі қызметін зерттейді. Практикалық стилистиканың міндеті – стилистикалық тілдік мәдениетті, сөз қолданудың стилистикалық нормаға сәйкес дағдысын қалыптастыру.

Қазақ тілі стилистикасы пәнінің мазмұнын стилистиканың негізгі байлығына жататын тілдік құралдар, олардың стилистикалық мағыналары мен бояулары, қолданылатын орындары және қазақ тілінің функционалды стильдері құрайды. Көркем әдебиет тілі де стилистикалық нормаларды реттеуші маңызды сипатқа ие, сондықтан ол да стилистикада әрдайым зерттеу нысаны болады. Стилистика қазіргі қазақ тілі курсының барлық салаларымен, қазақ әдеби тілінің тарихымен, тіл мәдениеті, көркем мәтінді лингвистикалық талдау пәндерімен тығыз байланысты.

1. 
   Балақаев М., Жанпейісов Е., Томанов М., Манасбаев Б. Қазақ тілінің стилистикасы. А., 2005.
   
2. 
   Кожина М.Н.Стилистика русского языка. М., 1993.
   
3. 
   Стилистика русского языка. Учебное пособие для студентов пединститутов. (В.Д.Бондалетов и др.)Л., 1989.
   

4. 
   Сыздық Р.Сөз құдіреті. А., 1984.
   
5. 
   Балақаев М. Қазақ әдеби тілі және оның нормалары. А., 1984.
   
6. 
   Әміров Р.Ауызекі сөйлеу стилінің синтаксистік ерекшеліктері. А., 1977.
   
7. 
   Жұбанов Е.Қазақтың ауызекі көркем тілі. А., 1996.
   
8. 
   Серғалиев М.Синтаксис және стилистика. А., 1997.
   
9. 
   Серғалиев М. Синтаксистік синонимдер. А., 1981.
   
10. 
    Шалабай Б. Көркем әдебиет стилистикасы. А., 2000.
    
11. 
    Одинцов В.В. Стилистика текста. М., 2006.
    
12. 
    Хасанова С., Жексембаева Ғ. Қазақ тілінің стилистикасы (жаттығулар жинағы) А., 1999.
    
13. 
    Мұсабекова Ф. Қазақ тіліндегі зат есім стилистикасы. А., 1976.
    
14. 
    Қалиев Ғ. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі. А., 2005.
    
15. 
    Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 1-10 том, 1974-1986.
    
16. 
    Қазақ тілінің 1 томдық түсіндірме сөздігі. А., 1999.
    
17. 
    Синонимдер сөздігі. А., 2001.
    
18. 
    Жұмабекова А.Қ. Қазақ антонимдер сөздігі. А., 2000.
    
19. 
    Белбаева М. Қазақ тілінің омонимдер сөздігі. А., 1983.
    
20. 
    Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі. А., 2005.
    
21. 
    Кеңесбаев І.К. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. А., 1977.
    
22. 
    Қазақ тілінің орфоэпиялық сөздігі. А., 2005.
    

Стилистиканың ғылым және пән ретінде қалыптасу, даму тарихы. Стилистиканың негізгі бағыттары мен аспектілері.

Стилистиканың негізгі ұғым-категориялары. Тілдің стилистикалық құрылымы. Функционалды стиль турлы ұғым. Стиль – стилистиканың негізгі ұғымы. «Стиль» терминінің әртүрлі түсініктері, оның себептері.

Тілдік құралдардың стилистикалық бояуы, оның түрлері. Функционалдық-стильдік және эмоционалдық-экспрессивтік бояулар. Тілдің стилистикалық бейтарап құралдары, тілдің стилистикалық тұрқын қалыптастырудағы олардың рөлі.

Стилистикалық мағына, оның табиғаты. Стилистикалық парадигматика мен синтагматика. Стилистикадағы пішін мен мазмұндық жақтар.

Стилистикалық синонимдер.

Стилистикалық норма, оның әдеби норманың басқа түрлерінен ерекшеліктері. Норманы белгілеудегі объективті, субъективті сипаттар. Стилистикалық норманың тарихи категория екендігі.

Стилистикалық қате туралы ұғым. Стилистикалық қатенің түрлері, олардың басқа қателерден ерекшеліктері. Тілдік-стилистикалық мәдениетті тәрбиелеу.

Стилистиканың зерттеу әдістері. Стилистикалық талдау, оның нақтылы әдіс-тәсілдері: сөздіктер мен анықтамалықтардағы стилистикалық белгілерді талдау, бейтарап не стилистикалық бояуы бар тілдік құралдарды табу, бақылау, мәтінді стилистикалық талқылау, стилистикалық эксперимент жасау және жалпы тілдік әдістерді пайдалану.
Қолданылатын єдебиеттер

Негізгі:

23. 
    Балақаев М., Жанпейісов Е., Томанов М., Манасбаев Б. Қазақ тілінің стилистикасы. А., 2005.
    
24. 
    Кожина М.Н.Стилистика русского языка. М., 1993.
    
25. 
    Стилистика русского языка. Учебное пособие для студентов пединститутов. (В.Д.Бондалетов и др.)Л., 1989.
    

26. 
    Сыздық Р.Сөз құдіреті. А., 1984.
    
27. 
    Балақаев М. Қазақ әдеби тілі және оның нормалары. А., 1984.
    
28. 
    Әміров Р.Ауызекі сөйлеу стилінің синтаксистік ерекшеліктері. А., 1977.
    
29. 
    Жұбанов Е.Қазақтың ауызекі көркем тілі. А., 1996.
    
30. 
    Серғалиев М.Синтаксис және стилистика. А., 1997.
    
31. 
    Серғалиев М. Синтаксистік синонимдер. А., 1981.
    
32. 
    Шалабай Б. Көркем әдебиет стилистикасы. А., 2000.
    
33. 
    Одинцов В.В. Стилистика текста. М., 2006.
    
34. 
    Хасанова С., Жексембаева Ғ. Қазақ тілінің стилистикасы (жаттығулар жинағы) А., 1999.
    
35. 
    Мұсабекова Ф. Қазақ тіліндегі зат есім стилистикасы. А., 1976.
    
36. 
    Қалиев Ғ. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі. А., 2005.
    
37. 
    Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 1-10 том, 1974-1986.
    
38. 
    Қазақ тілінің 1 томдық түсіндірме сөздігі. А., 1999.
    
39. 
    Синонимдер сөздігі. А., 2001.
    
40. 
    Жұмабекова А.Қ. Қазақ антонимдер сөздігі. А., 2000.
    
41. 
    Белбаева М. Қазақ тілінің омонимдер сөздігі. А., 1983.
    
42. 
    Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі. А., 2005.
    
43. 
    Кеңесбаев І.К. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. А., 1977.
    
44. 
    Қазақ тілінің орфоэпиялық сөздігі. А., 2005.
    

Фонетикалық стилистика. Дыбыстау стильдері.дыбыстаудың түрлері. Акцентологиялық варианттар, олардың стилистикалық сапалары. Интонацияның стилистикалық мүмкіндіктері.

Лексика-фразеологиялық стилистика. Басқа тілдік қабаттарға қарағанда лексика-фразеологиялық деңгейдің стилистикалық мүмкіндігі бай екені. Диалектизмдерді, жаргон сөздер мен арготизмдерді стилистикалық мақсатта қолдану. Тарихи, көнерген, жаңа сөздердің стилистикалық мүмкіндіктері.

Синоним, омоним, антоним, паронимдер. Олардың бейнелік жақтары мен функционалдық-стильдік қолданыс аясы.

Қазақ фразеологиясының стилистикалық байлығы.

Сөзжасамның стилистикалық құралдары. Сөзжасамдық тәсілдердің стилистикасы. Сөзтудырушы жұрнақтардың стилистикалық сипаттамасы.

Сөз таптарының стилистикасы. Зат есім, сын есім, етістік, есімдік т.б. сөз таптары категориялары мен формаларының стилистикасы.

Синтаксистік стилистика. Сөз тіркестері және олардың түрлерінің стилистикалық сапалары. Жай сөйлем стилистикасы. Бір құрамды және толымсыз сөйлемдердің стилистикасы. Сөздердің орын тәртібі мен күрделенген сөйлемдердің стилистикалық қолданысы.

Құрмалас сөйлемдердің стилистикасы.

Синтаксистік синонимдер мен параллель құрылымдардың стилистикалық мүмкіндіктері. Күрделі синтаксистік тұтастық, сөйлемаралық байланыстардың стилистикалық мүмкіндіктері.

Төл сөз, төлеу сөз, ортақ төл сөздердің стилистикалық қызметі.

Қолданылатын єдебиеттер

Негізгі:

45. 
    Балақаев М., Жанпейісов Е., Томанов М., Манасбаев Б. Қазақ тілінің стилистикасы. А., 2005.
    
46. 
    Кожина М.Н.Стилистика русского языка. М., 1993.
    
47. 
    Стилистика русского языка. Учебное пособие для студентов пединститутов. (В.Д.Бондалетов и др.)Л., 1989.
    

48. 
    Сыздық Р.Сөз құдіреті. А., 1984.
    
49. 
    Балақаев М. Қазақ әдеби тілі және оның нормалары. А., 1984.
    
50. 
    Әміров Р.Ауызекі сөйлеу стилінің синтаксистік ерекшеліктері. А., 1977.
    
51. 
    Жұбанов Е.Қазақтың ауызекі көркем тілі. А., 1996.
    
52. 
    Серғалиев М.Синтаксис және стилистика. А., 1997.
    
53. 
    Серғалиев М. Синтаксистік синонимдер. А., 1981.
    
54. 
    Шалабай Б. Көркем әдебиет стилистикасы. А., 2000.
    
55. 
    Одинцов В.В. Стилистика текста. М., 2006.
    
56. 
    Хасанова С., Жексембаева Ғ. Қазақ тілінің стилистикасы (жаттығулар жинағы) А., 1999.
    
57. 
    Мұсабекова Ф. Қазақ тіліндегі зат есім стилистикасы. А., 1976.
    
58. 
    Қалиев Ғ. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі. А., 2005.
    
59. 
    Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 1-10 том, 1974-1986.
    
60. 
    Қазақ тілінің 1 томдық түсіндірме сөздігі. А., 1999.
    
61. 
    Синонимдер сөздігі. А., 2001.
    
62. 
    Жұмабекова А.Қ. Қазақ антонимдер сөздігі. А., 2000.
    
63. 
    Белбаева М. Қазақ тілінің омонимдер сөздігі. А., 1983.
    
64. 
    Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі. А., 2005.
    
65. 
    Кеңесбаев І.К. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. А., 1977.
    
66. 
    Қазақ тілінің орфоэпиялық сөздігі. А., 2005.
    

Функционалды стильдердің пайда болуының алғышарттары мен себептері. Қазіргі стилистика ғылымындағы функционалды стильдердің концепциясы. «Стиль», «подстиль», «жанр» ұғымдарыныңқарым-қатынасы. әдеби тіл құрамындағы функционалды стильдердің өзара байланысы мен бір-біріне әсері, стильдік шектеулікті еңсеру. Қазіргі қазақ әдеби тілінің стильдер құрамы және оларды топтастырудың принциптері.

Ауызекі сөйлеу стилі. Оның қолданыс аймағы мен қызметі. Ауызекі сөйлеудің әдеби, әдеби емес түрлері, стильдік белгілері. Ауызекі сөйлеу стилінің тілдік белгілері.

Ресми-іс қағаздар стилі. Ресми стильдің қолданыс аймағы, стильдік белгілері, түрлері. Жанрлық-ситуациялық стильдер, олардың бір қалыпқа түсу дәрежелері. Ресми-іс қағаздары стилінің тілдік белгілері.

Ғылыми стиль. Ғылыми стильдің қолданыс аймағы, негізгі белгілері, түрлері, жанрлары. Қазіргі қазақ әдеби тілінде өндірістік-техникалық стильдің қалыптасуындағы қиындықтар. Ғылыми стильдің лексикалық, грамматикалық белгілері.

Публицистикалық стиль, оның қолданыс аймағы мен қызметі. Публицистикалық стильдің белгілері, оның қалыптасуына ауызекі сөйлеу және көркем әдебиет стильдерінің әсері. Публицистикалық стильдің жанрлық көптүрлілігі, тілдік белгілері. Осы стильдегі шешендік шеберлік, оған қойылатын талаптар.

67. 
    Балақаев М., Жанпейісов Е., Томанов М., Манасбаев Б. Қазақ тілінің стилистикасы. А., 2005.
    
68. 
    Кожина М.Н.Стилистика русского языка. М., 1993.
    
69. 
    Стилистика русского языка. Учебное пособие для студентов пединститутов. (В.Д.Бондалетов и др.)Л., 1989.
    

70. 
    Сыздық Р.Сөз құдіреті. А., 1984.
    
71. 
    Балақаев М. Қазақ әдеби тілі және оның нормалары. А., 1984.
    
72. 
    Әміров Р.Ауызекі сөйлеу стилінің синтаксистік ерекшеліктері. А., 1977.
    
73. 
    Жұбанов Е.Қазақтың ауызекі көркем тілі. А., 1996.
    
74. 
    Серғалиев М.Синтаксис және стилистика. А., 1997.
    
75. 
    Серғалиев М. Синтаксистік синонимдер. А., 1981.
    
76. 
    Шалабай Б. Көркем әдебиет стилистикасы. А., 2000.
    
77. 
    Одинцов В.В. Стилистика текста. М., 2006.
    
78. 
    Хасанова С., Жексембаева Ғ. Қазақ тілінің стилистикасы (жаттығулар жинағы) А., 1999.
    
79. 
    Мұсабекова Ф. Қазақ тіліндегі зат есім стилистикасы. А., 1976.
    
80. 
    Қалиев Ғ. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі. А., 2005.
    
81. 
    Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 1-10 том, 1974-1986.
    
82. 
    Қазақ тілінің 1 томдық түсіндірме сөздігі. А., 1999.
    
83. 
    Синонимдер сөздігі. А., 2001.
    
84. 
    Жұмабекова А.Қ. Қазақ антонимдер сөздігі. А., 2000.
    
85. 
    Белбаева М. Қазақ тілінің омонимдер сөздігі. А., 1983.
    
86. 
    Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі. А., 2005.
    
87. 
    Кеңесбаев І.К. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. А., 1977.
    
88. 
    Қазақ тілінің орфоэпиялық сөздігі. А., 2005.