Фармацевтика академиясы
Иллюстрациялы материалдар
жүктеу/скачать 2.23 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4. Иллюстрациялы материалдар
- 6.Қорытынды сұрақтары: 1.
- 1.Тақырыбы: Балалар мен жасөспірімдердің дене тәрбиесінің физиолого-гигиеналық негіздері. Тәуліктік козғалыс белсенділігі. Дене тәрбиесінің құралдары мен формалары. Дәрігерлік бақылау.
- 2. Мақсаты
- 4. Иллюстрациялы материалдары:слайд 5.Әдебиет: Қазақ тілінде Негізгі
- Қимыл- қозгалысқа биологиялъқ қажеттілік
4. Иллюстрациялы материалдар: слайдтар 5.Әдебиет: Қазақ тілінде Негізгі: 1.Иманалиев Ш.И. Балалар мен жасөспірімдердің гигиенасы ,-Алматы.Ғылым баспа орталығы.2008. 2.Неменко Б.А., Оспанова Г.К. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы. Оқулық-Алматы «Ғылым».-2002.-300бет.
1.Төлемісов А.М., Қасмақасов С.Х Қазақстан Реснубликасының мектеп жасындағы балаларының физикалық дамуын есептеу және бағалау әдісі. Әдістемелік құралы.- Алматы 2008.-230 бет. 2..Гигиена детей и подростков: Учебник(Под ред В. Кучма.-М.ГЭОТАРМЕДИА,2008-480с. 3.Кучма В.Р Гигиена детей и подростков при работе с видео-дисплейными терминалами.-М. Медицина, 2000,-160с. 6.Қорытынды сұрақтары:
№5 1.Тақырыбы: Жасөспірімдерге дәрігерлік-кәсіптік кеңес және кәсіптік бағдар беру. Оқушыларға кәсіптік бағдар берудің медико- физиологиялық аспектілері. 2. Мақсаты: Жасөспірімдерге дәрігерлік-кәсіптік кеңес және кәсіптік бағдар берумен, оқушыларға кәсіптік бағдар берудің медико- физиологиялық аспектілерімен таныстыру. 3.Дәріс тезисі: Мамандыққа бағыт беру мектеп оқушыларының тілегі, денсаулық жағдайын, жеке басының ерекшеліктерін, сонымен қатар, қоғамға қажеттігін ескере отырып, оқушыларға мамандық таңдауға көмек көрсету үшін ғылыми негізделген көп аспектілі жүйесі. Біздің қоғамда жасөспірімдерге мамандық таңдауға еркіндік берілген, бірақ, сол мамандақтардың қазіргі тізімі 50 мыңнан астам атаулардан тұрады. Мұнда, мектеп оқушыларының кейбіреуі денсаулығына байланысты немесе ағзаның жеке ерекшеліктеріне байланысты тізімде көрсетілген бірқатар мамандықтарға жарамсыз болады. Сондықтан мамандық тандау ерікті болып қана қоймай, сонымен бірге салалы түрде негізделген болуы керек. (Мектеп оқушылары халықтың басқа контингенттеріне қарағанда, осы жастағы ерекшеліктеріне: 1.өзінің күші мен мүмкіндігін артық бағалау; 2.әртүрлі мамандықтардың ағзаның қоятын талап-тары туралы білімнің болмауы; 3.Денсаулық жағдайларындағы ауытқуларды елеп-ескермеу т.б. жағдайларға байланысты мамандық таңдау үшін медициналық қызметкерлердің бағыт беруін қажет етеді. Оқушылар мұндай сұрақтарға күмеісті мектеп педиаторларынан, балалар емханасынан дәрігерінен, ересектер емханасының жасөспірімдер бөлмелерінен; сонымен қатар балалар мен жасөспірімдер гигиенасы бөлімінің санитар дәрігерінен алады. Мектеп оқушылары үшін мамандық таңдау олардың болашақтағы өмір жолын, оны ішінде денсаулық жағдаиын да анықтайтын маңызды қадамдары болып саналады. Бірақ, жасөспірімдердің көбі осы сұрақ туралы анық пікір айта алмайды. Мысалы, Мәскеу қаласында жүргізілген зерттеулер тек бітірушілердің 20% ғана өзінің болашақ мамандығын таңдай алғандығы, 50% мамандық таңдамағандары, ал 30% кейбір тілектері болса да оны қалай іске асыруды білмейтіндігін корсетті. Жасөспірімдердің осы 80% мамандық таңдау кезінде маңыздылығы томен негіздерді басшылыққа алатындықтан қателікке көп ұшырайтындығы анықталды. Мұндай негіздерге, көбінесе, жолдастарына көзсіз еліктеушілік, немесе "модадағы" мамандықтарға еліктеушіліктер жатқызуға болады. Сонымен қатар, дұрыс таңдалмаған мамандықтар елеулі қателіктерге әкеліп соғады, әсіресе жасоспірімдердің денсаулығына кері әсер етуі мүмкін Кейінгі жылдардағы зерттеулер бойынша 8-10 класс оқушыларының 40%- ке жуығының денсаулығынан ауытқулар байқалады, яғни, бұл оқушылардың еркін Мамандық таңдауға мүмкіндіктері жоқ. Бұл жағдайларды ескермеу аурулардыасқындырып, соңынан мүгедектгікке соқтыруы мүмкін. Егер таңдап алынған мамандық оқушылардың жеке өзі ерекшеліктерге сәикес келмесе, онда ол жүйке-психикалық бұзылуларға, тіпті осматикалық ауруларға ұшырауы мүмкін. Мамандыққа жарамсыздық өндірістердегі апаттардың жеке жарақаттанулардың себептердің бірі ретінде болады Еңбек сапасының төмен болуы, мамандардың тұрақтамауы осының салдарынан қоғамға материалдық зиян келтіру сияқты дұрыс таңдалмаған мамандықтың заңды нәтижесі болып саналады. Жоғарыда көрсетілгендерді есепке ала отырып, мамандыққа бағыт берудің мәселесінде 3 негізгі аспектілерді бөлуге болады: 1.Психофизиологиялық – жасөспірімдердің жеке басының ерекшеліктері, оның қабілеті, жеке психо-физиологиялық ерекшеліктері ескеріледі. 2.Медициналық - оқушының денсаулық жағдайы ескеріледі. 3.Әлеуметтік- экономикалық - қоғамға әртүрлі мамандықтың қажеттілігі ескеріледі; 4. Иллюстрациялы материалдар: слайд 5.Әдебиет: Қазақ тілінде Негізгі: 1.Иманалиев Ш.И. Балалар мен жасөспірімдердің гигиенасы, Алматы. Ғылым баспа орталығы.2008. 2.Неменко Б.А., Оспанова Г.К. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы. Оқулық-Алматы «Ғылым».-2002.-300бет. Қосымша: 1.Төлемісов А.М., Қасмақасов С.Х Қазақстан Реснубликасының мектеп жасындағы балаларының физикалық дамуын есептеу және бағалау әдісі. Әдістемелік құралы.- Алматы 2008.-230 бет. 2.Гигиена детей и подростков: Учебник(Под ред В. Кучма.-М.ГЭОТАРМЕДИА,2008-480с. 3.Кучма В.Р Гигиена детей и подростков при работе с видео-дисплейными терминалами.-М. Медицина, 2000,-160с. 6.Қорытынды сұрақтары:
№6 1.Тақырыбы: Кәсіптік-техникалық мектептерде оқу-өндірістік және тәрбиелік үдерістерді ұйымдастырудың гигиеналық қағидалары. 2.Мақсаты: Кәсіптік-техникалық мектептерде оқу-өндірістік және тәрбиелік үдерістерді ұйымдастырудың гигиеналық қағидаларымен таныстыру. 3.Дәріс тезистері: Санитарлық дәрігер басқа мамандармен бірлесе отырып, мектеп оқушыларының денсаулық жағдайына, жеке бас ерекшеліктеріне байланысты мамандыққа бағыттауды дұрыс қалыптастыруы керек. Бұл жұмыстағы санитарлық дәрігердің негізгі міндеттері мынандай: 1.Мектеп оқушыларын еңбекке дайындайтын мамандықтардың санитарлық сипаттамасын жасау; 2.Таңдалған мамандықтың өсіп келе жатқан ағзаға тигізетін эсерін алдын- ала болжау; 3.Еңбекті қорғау туралы заңдардың сақталуын бақылау; 4.Мектепте дәрігерлік-мамандық кеңестің толық және уақытында жүргізілетіндігіне бақылау жүргізу; 5.Мектеп оқушылары, олардың ата-аналары және педагогтардың арасында мамандыққа бағыт берудің медициналық аспектілері жөнінде санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізу. Мамандықтың санитарлық сипаттамасы (профессограмма). Санитарлық сипаттамасынсыз дэрігерлік мамандық кеңес жүргізу мүмкін емес. Дэрігер жасөспірімдердің жас ерекшеліктері және функционалдық мүмкіндіктері туралы мәліметтерімен қатар әртүрлі мамандық жағдайларының ағзаға тигізетін эсері және мамандықтың турлеріне байланысты жұмысшылардың жұмыс жағдайына қойылатын мәліметтермен кеңінен таныс болуы керек. Ол үшін өсіп келе жатқан ағзаға өндіріс орындарына тигізетін әсерін болжап, білуге мүмкіндік беретін, мамандықтардың санитарлық сипаттамасы жасалады. Мамандықтарға санитарлық сипаттама беру үлгісі мөлшермен алғанда төмендегідей сұрақтардан тұрады: 1.Өндірістің және жеке мамандықтың аталуы; 2.Жұмыс ауқымын және жеке іс аумағын бейнелеп жазу; 3.Материалдардың, құрал-жабдықтардың, саймандардың сипаттамасы; 4.Жұмыс кезіндегі дене толғанып сипаттамасы (отырып, түрегеп тұрып, денені біржақты ұстау...) статикалық жүктеме және біріңғай бірқалыптылық бар ма (ұзақтығы қандай)? 5.Ауыр заттарды көтеру және орнына тасымалдау жұмыстары бар ма (салмағы, қашықтығы)? Мұндай жұмыстардың істелу ұзақтығы; 6.Жеке анализатор оларға (есту, көру, иіс салу) және орталық жүйке жүйесіне (ынта, ықылас, есте сақтау қимыл-қозғалыс координациясы) жоғары талаптар қойылуы; 7.Өндірістік жарақаттану қауіптілігі; 8.Өндірістік зиянды заттардың әсері; а)жұмыс орнының ауасының ластануы (сандық және сапалық сипаттама)- б)өндірістік шуыл (оның деңгейі, ұзақтығы) ; в)тербеліс күші (жалпы, жеке, ұзақтығы); г)электромагниттік өріс (жиілігі, күші); д)метеорологиялық қолайсыз жағдайлар ұзақтығы; 9.Медициналық куәландыру кезінде қандай мүшелер мен олардың атқаратын қызметтеріне ерекше көңіл аударылуы керек; 10.Жұмысқа жарамсыздық туғызатын ауру-сырқаулар мен ауытқулар Едәуір тәжірибе жинақтай отырып, балалар мен жасөспірімдер бөлімінің санитарлық дерігері, еңбек гигиенасы бөлімінің дәрігерімен бірге біртектес өндіріс орындарына типтік санитарлық сипаттама жасауына болады. Бірақ әрбір нақты жағдайларда міндетті түрде сол жұмыс орнына қатысты ерекшеліктерді ескеру қажет. 4. Иллюстрациялы материалдар: слайдтар 5.Әдебиет: Қазақ тілінде Негізгі: 1.Иманалиев Ш.И. Балалар мен жасөспірімдердің гигиенасы ,-Алматы.Ғылым баспа орталығы.2008. 2.Неменко Б.А., Оспанова Г.К. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы. Оқулық-Алматы «Ғылым».-2002.-300бет.
1.Төлемісов А.М., Қасмақасов С.Х Қазақстан Реснубликасының мектеп жасындағы балаларының физикалық дамуын есептеу және бағалау әдісі. Әдістемелік құралы.- Алматы 2008.-230 бет. 2.Гигиена детей и подростков: Учебник(Под ред В. Кучма.-М.ГЭОТАРМЕДИА,2008-480с. 3.Кучма В.Р Гигиена детей и подростков при работе с видео-дисплейными терминалами.-М. Медицина, 2000,-160с. 6.Қорытынды сұрақтары: 1.Өндірістік оқу тәртібінде қойылатын қандай негізгі гигиеналық талаптарды білесіз? 2. Кәсіптік-техникалық мектептерде оқу тәртібін санитарлық- гигиеналық қадағалауды сипатап беріңіз? №7 1.Тақырыбы: Балалар мен жасөспірімдердің дене тәрбиесінің физиолого-гигиеналық негіздері. Тәуліктік козғалыс белсенділігі. Дене тәрбиесінің құралдары мен формалары. Дәрігерлік бақылау. 2.Мақсаты: Балалар мен жасөспірімдердің дене тәрбиесінің физиолого-гигиеналық негіздері, тәуліктік козғалыс белсенділігі, дене тәрбиесінің құралдары мен формалары, дәрігерлік бақылау туралы түсінік беру. 3.Дәріс тезисі: Балалар мен жасөспірімдердің дене шынықтыру тәрбиесі өте ерте заманның өзінде-ақ жүргізіле бастаған. Мысалы, алғашқы қоғамдық қауымда балалар арасында ұйымдастырылған түрде қимыл-қозғалыс ойындары өткізілетін болған. Олардың мақсаты, өсіп келе жатқан жастарға болашақтағы еңбектік іс-әрекеттерге қажетті дағдыларды қалыптастыру болған сияқты. Негізінде олар күн көріске қажетті құралдарды табуға арналған (аңға шығу, балық аулау т.б.) Одан кейінгі кездерде дене шынықтыру тәрбиесі әскери істерді жете меңгеру үшін қажет болды. Ежелгі Грецияда дененің сұлулығы мен үйлесімділігі ерекше бағаланды, ал дене шынықтыру сабағымен айналысу мемлекеттік сипатта болады. Олимпиадалық ойындар кеңінен таралды. Жастардың дене шынықтыру тәрбиесі рухани тәрбиеден кем болған жоқ. Феодалдық құрылыс дәуірі кезінде, сонау қайта жаңару кезеңіне дейін дене шынықтыру тәрбиесіне ешқандай мән берілген жоқ. XV ғасырда Италияда ғылымға танымалы, ең алғашқы дене шынықтыру мектебі ашылды, мұнда сонымен қатар басқа сабақтар жүргізілетін. XVI-XVII ғасырларда балалардың дене шынықтыру тәрбиесі ептеп ғылыми бағыт ала бастады. Бірақ, осы саладағы арнаулы ғылыми зерттеулер, XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында ғана жүргізіле бастады. Әсіресе, балалар мен жасөспірімдердің дене шынықтыру тәрбиесінің теориялық негізін енгізген П.Ф Лестгафтың (1837-1909 жж.) жұмыстары ерекше көңіл аударуға турады. Сұрақтардың тарихын, оның әртүрлі елдердегі жағдайын зерттеп жэне нақты ғылыми жұмыстар жүргізе отырып, П.Ф.Лест-гафтың Ресейде ең алғаш дене шынықтыру тәрбиесінің жүйесін кұрды. Онан соң дене шынықтыру тәрбиесі саласында біршама жетістіктерге қол жетті: жалпы көзқарастары құрылды; 1.мақсаты мен міндеттері анықталды; 2.тиімді құралдары өңделді; 3.бірыңғай жүйе құрылды. Қазіргі кезде осы жүйеде түрт оқыту түрі бар: негізгі, қосымша, факулътативтік жэне өз еркімен оқу. Балардың ең негізгісі бала-бақшада, жалпы білім беру мекемелерінде, мектеп - интернаттарда, КТУ, спорт мектептерінде және басқа оқу орындарында бірыңғай бағдарламамен жүргізіледі. 1. Негізгі оку (дене шынықтыру сабағы) оқу-тәрбие мекемелерінің барлық балалар мен жасљсшрімдеріне міндетгі түрде жүргізіледі. 2. Қосымша оқыту негізгі сабақтан бөлек жүргізілетін спорттық салауаттандыру және емдеу-профилактикалық шаралардан тұрады. Бұл шаралар қажудың алдын - алу үшін қолданылады. Факультативтік сабақ (міндетті емес) спорттық секциялардағы үиірмелердегі емдік дене шынықтыру және спорттық профильдегі мектептердің бағдарламасы, кіреді. Бұл дене шыныктыру сабағының маңызды бөлімі болып табылады.Оқытудың барлық үш түрін толық жүргізсе де өсіп келе жатқан балалардың ағзалардың денсаулығын нығайту үшін. Оның негізгі оку түрлерінен бірталай ерекшеліктері бар.Міндетті түрде еткізетін сабактардан ең басты айырмасы сол- мұнда балалардың спорт түрлерінен айналысудағы жеке тілегі қамтамасыз етіледі.
1.Иманалиев Ш.И. Балалар мен жасөспірімдердің гигиенасы ,-Алматы.Ғылым баспа орталығы.2008. 2.Неменко Б.А., Оспанова Г.К. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы. Оқулық-Алматы «Ғылым».-2002.-300бет.
1.Төлемісов А.М., Қасмақасов С.Х Қазақстан Реснубликасының мектеп жасындағы балаларының физикалық дамуын есептеу және бағалау әдісі. Әдістемелік құралы.- Алматы 2008.-230 бет. 2.Гигиена детей и подростков: Учебник(Под ред В. Кучма.-М.ГЭОТАРМЕДИА,2008-480с. 3.Кучма В.Р Гигиена детей и подростков при работе с видео-дисплейными терминалами.-М. Медицина, 2000,-160с. 6.Қорытынды сұрақтары: 1.Балалар мен жасөспірімдердің дене тәрбиесінің физиолого -гигиеналық негіздерін атаңыз. 2.Тәуліктік козғалыс белсенділігін қалай анықтайды? 3.Дене тәрбиесінің қандай құралдары мен формаларын білесіз? №8 1.Тақырыбы: Шынықтырудың физиологиялық-гигиеналық негіздері. Шынықтырудың қағидалары. 2.Мақсаты: Шынықтырудың физиологиялық-гигиеналық негіздерімен, шынықтырудың қағидаларымен таныстыру. 3.Дәріс тезисі: Қимыл-қозғалыс тіршіліктің белгісі және ағзаның биологиялық қажеттілігін қамтамасыз етудің, әлемді танып, білудің құралы. Қимыл- қозғалыс белсенділігі дегеніміз -белгілі уакыт арасындағы дене қозғалыстарының жалпы санының жиынтығы. Қимыл-қозғалыс белсенділігі дұрыс өсіп, даму үшін қажет және кинезофилия деп аталатын ағзаның биологиялық қажеттілігі болып саналады. Ол үдемелі сипаттамада болады және жас өскен сайын ұлғаяды. Мысалы: Көрсетілген заңдылықтар балалар мен жасөспірімдердің дене шынықтыру тәрбиесін ұйымдастыруда жас жыныстық ережелердің негізі болып табылады. Қимыл-қозғалысқа биологиялық қажеттілік баланың өмірге алғаш келген күнінен бастап пайда болады, бірақ ол әлеуметтік жағдайларға байланысты өзгеріп отырады. Тіршілік жағдайы мен тәрбие жүйесі, тәуліктік қимыл-қозғалыс белсенділігін шұғыл төмендетіп не болмаса жоғарылатып жіберуі мүмкін. Ерте жаста ол биологиялық (генетикалық) механизммен реттеледі, ал одан кейінірек ересек жастарда әлеуметтік механизм бойынша реттеледі. Дене шынықтыру тәрбиесінің физиологиялық негізі, сонымен қатар генетикалық және сыртқы орталық жағдайлардың әрекеттесуінен тұрады. Ағзаның дамуы, онтогенездің барлық кезеңдерінде генетикалық бақылауда болады. Бірақ генетикалық бағдарламаның жүзеге асуы әртүрлі сыртқы орта жағдайлардың әсер етуіне байланысты болады. Қолайсыз жағдайлар ағзаның дамуын осы бағдарлама ішінде, немесе оданда артық ауытқуларға әкеліп соғады. Биохимиялық және морфофункционалдық өзгерістерге ұшыратып, балаларда дамудың төмен деңгейіне қарай ауысуы басталуы мүмкін. Баланың даму кезендерінде дұрыс жүргізілген дене шынықтыру тәрбиесі, керісінше генетикалық бағдарламаға сәйкес дамуды жоғары деңгейге қарай ауыстырады. Бұл процесс, өсу мен даму деңгейін жақсартуға табиғи жағдай жасау деп аталады. Қимыл-қозғалыс белсенділігінің физиологиялық тиімділігі де онтогенездің әрбір кезеңдерінде әртүрлі болады. Ғалымдардың зерттеулері бойынша, 8-9 жастағы ер бала, еркін тәртіпте тәулігіне 24 мың қадам, 10-11 жастағы 24 мың, 14-15 жаста 28-29мың қадам жүреді. Жыныстық айырмашылық 10 жасқа дейін онша білінбейді, бірақ 11 жастан бастап қыз балаларда орташа тәулік қадамдарының саны ер балаларға қарағанда 3-4 мыңға кем болады. Одан ары қарай бұл айырмашылықтар одан да коп аралықпен балалардың әртүрлі физикалық жаттығулардың әсеріне ең жоғары сезімталдық кезеңдері, яғни сенситивтік кезеңдер бекітілген. Олар негізінен күш, жылдамдық, ептілік, төзімділік сияқты физикалық қасиеттерінің дұрыс дамып, жетілуіне жағдай жасайды. Мысалы балаларда иілгіштік қасиете, әсіресе мектепке дейінгі жастарда қарқынды дамиды да,жыныстық жетілу кезеңінде тоқтайды. Олардың негізгі физикалық қасиеттерінің бірі 10-12 жасқа дейін жақсы дамыйды, бірақ төзімділікті дамыту үшін ең қолайлы кезең 15-17жас аралығы деп есептеледі. Физикалық жаттығулар, жыныстық жетілу механизмін реттеуші болып табылады. Бұл процестің даму қарқыны генетикалық процеске негізделсе де спортпен дұрыс айналысу, қыз балалардың репродукциялық қызметінің дамуын жақсартады. Бірақ, олардың спорттың кейбір түрлерімен (футбол дзюдо, атлетикалық жаттығулар) айналысуы туралы сұрақ әлі күнге біржақты шешімін тапқан жоқ. Балалар мен жасөспірімдер қимыл-қозғалыс белсенділігін шартты түрде үш бөлімге болуге болады: оқу және еңбек іс-әрекеті кезеңіндегі денешынықтыру сабағы кезеңіндегі және бос уақытта тұрақты түрде пайда болатын қимыл-қозғалыс белсенділіктері. 4. Иллюстрациялы материалдары:слайд 5.Әдебиет: Қазақ тілінде Негізгі: 1.Иманалиев Ш.И. Балалар мен жасөспірімдердің гигиенасы ,-Алматы.Ғылым баспа орталығы.2008. 2.Неменко Б.А., Оспанова Г.К. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы. Оқулық-Алматы «Ғылым».-2002.-300бет.
1.Төлемісов А.М., Қасмақасов С.Х Қазақстан Реснубликасының мектеп жасындағы балаларының физикалық дамуын есептеу және бағалау әдісі. Әдістемелік құралы.- Алматы 2008.-230 бет. 2.Гигиена детей и подростков: Учебник(Под ред В. Кучма.-М.ГЭОТАРМЕДИА,2008-480с. 3.Кучма В.Р Гигиена детей и подростков при работе с видео-дисплейными терминалами.-М. Медицина, 2000,-160с. 6.Қорытынды сұрақтары:
№9 1.Тақырыбы: Мектепке дейінгі мекемелерде шынықтыруды ұйымдастыру және жүргізу. Медициналық бақылау. 2.Мақсаты: мектепке дейінгі мекемелерде шынықтыруды ұйымдастыру және жүргізумен, медициналық бақылаумен таныстыру. 3. Дәріс тезисі: Балалар мен жасљспірімдердің дене шынықтыру тәрбиесі өте ерте заманның өзінде-ақ жүргізіле бастаған. Мысалы, алғашқы қоғамдық қауымда балалар арасында ұйымдастырылған түрде қимыл-қозғалыс ойындары өткізілетін болған. Олардың мақсаты, өсіп келе жатқан жастарға болашақтағы еңбектік іс-әрекеттерге қажетті дағдыларды қалыптастыру болған сияқты. Негізінде олар күн көріске қажетті құралдарды табуға арналған (аңға шығу, балық аулау т.б.) Одан кейінгі кездерде дене шынықтыру тәрбиесі әскери істерді жете меңгеру үшін қажет болды. Ежелгі Грецияда дененің сұлулығы мен үйлесімділігі ерекше бағаланды, ал дене шынықтыру сабағымен айналысу мемлекеттік сипатта болады. Олимпиадалық ойындар кеңінен таралды. Жастардың дене шынықтыру тәрбиесі рухани тәрбиеден кем болған жоқ. Феодалдық құрылыс дәуірі кезінде, сонау қайта жаңару кезеңіне дейін дене шынықтыру тәрбиесіне ешқандай мән берілген жоқ. ХУғасырда Италияда ғылымға танымал, ең алғашқы дене шынықтыру мектебі ашылды, мұнда сонымен қатар басқа сабақтар жүргізілетін. XVI-XVII ғасырларда балалардың дене шынықтыру тәрбиесі ептеп ғылыми бағыт ала бастады. Бірақ, осы саладағы арнаулы ғылыми зерттеулер, XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында ғана жүргізіле бастады. Әсіресе, балалар мен жасөспірімдердің дене шынықтыру тәрбиесінің теориялық негізін енгізген П.Ф Лест-гафтың (1837-1909 жж.) жұмыстары ерекше көңіл аударуға болады. Сұрақтардың тарихын, оның әртүрлі елдердегі жағдайын зерттеп және нақты ғылыми жұмыстар жүргізе отырып, П.Ф.Лест-гафтың Ресейде ең алғаш дене шынықтыру тәрбиесінің жүйесін құрды. Онан соң дене шынықтыру тәрбиесі саласында біршама жетістіктерге қол жетті: жалпы көзқарастары құрылды;
Қимыл- қозгалысқа биологиялъқ қажеттілік Адам эволюциясы қимыл-қозғалыс белсенділігімен үзбей байланыста болды. Қимыл-қозғалыс тіршіліктің белгісі және ағзаның биологиялық қажеттілігін қамтамасыз етудің, әлемді танып, білудің құралы. Қимыл- қозғалыс белсенділігі дегеніміз - белгілі уақыт арасындағы дене қозғалыстарының жалпы санының жиынтығы. Қимыл-қозғалыс белсенділігі дұрыс өсіп, даму үшін қажет және кинезофилия деп аталатын ағзаның биологиялық қажеттілігі болып саналады. Ол, үдемелі сипаттамада болады жэне жас өскен сайын ұлғаяды. Мысалы: Көрсетілген заңдылықтар балалар мен жасөспірімдердің дене шынықтыру тәрбиесін ұйымдастыруда жас жыныстық ережелердін негізі болып табылады. Қимыл-қозғалысқа биологиялық қажеттілік баланың өмірге алғаш келген кенінен бастап пайда болады, бірақ ол әлеуметтік жағдайларға байланысты өзгеріп отырады. Тіршілік жағдайы мен тәрбие жүйесі, тәуліктік қимыл-қозғалыс белсенділігін шұғыл төмендетіп не болмаса жоғарылатып жіберуі мүмкін. Ерте жаста ол биологиялық (генетикалық) механизммен реттеледі, ал одан кейінірек ересек жастарда әлеуметтік механизм бойынша реттеледі. Дене шынықтыру тәрбиесінің физиологиялық негізі, сонымен қатар генетикалық және сыртқы орталық жағдайлардың әрекеттесуінен тұрады. Ағзаның дамуы, онтогенездің барлық кезеңдерінде генетикалық бақылауда болады. Бірақ генетикалық бағдарламаны жүзеге асуы әртүрлі сыртқы орта жағдайлардың әсер етуіне байланысты болады. Қолайсыз жағдайлар ағзаның дамуын осы бағдарлама ішінде, немесе оданда артық ауытқуларға әкеліп соғады. Биохимиялық және морфофункционалдық өзгерістерге ұшыратып бағдарламада қаралғаннан басқа дамудың төмен деңгейіне қарай ауысу басталуы мүмкін. Баланың даму кезендерінде дұрыс жүргізілген дене шынықтыру тәрбиесі, керісінше генетикалық бағдарламаға сәйкес дамуды жоғары деңгейге қарай ауыстырады. Бұл процесс, өсу мен даму деңгейін жақсартуға табиғи жағдай жасау деп аталады. Қимыл-қозғалыс белсенділігіні физиологиялық тиімділігі де онтогенездің әрбір кезеңдерінде әртүрлі болады. Ғалымдардың зерттеулері бойынша, 8-9 жастағы ер бала, еркін тәртіпте тәулігіне 24 мың қадам, 10-11 жастағы 24 мың, 14-15 жаста 28-29 мың қадам жүреді. Жыныстық айырмашылық 10 жасқа дейін онша білінбейді, бірақ 11 жастан бастап қыз балаларда орташа тәулік қадамдарының саны ер балаларға қарағанда 3-4 мыңға кем болады. Одан ары қарай бұл айырмашылықтар одан да көп аралықпен балалардың әртүрлі физикалық жаттығулардың әсеріне ең жоғары сезімталдық кезеңдері, яғни сенситивтік кезеңдер бекітілген. Олар негізінен күш, жылдамдық, ептілік, төзімділік сияқты физикалық қасиеттерінің дұрыс дамып, жетілуіне жағдай жасайды. Мысалы, балаларда иілгіштік қасиет, әсіресе, мектепке дейінгі жастарда қарқынды дамиды да, жыныстық жетілу кезеңінде тоқтайды. Олардың негізгі физикалық қасиеттерінің бэрі 10-12 жасқа дейін жақсы дамиды, бірақ төзімділікті дамыту үшін ең қолайлы кезең 15-17жас аралығы деп есептеледі. Физикалық жаттығулар, жыныстық жетілу механизмін реттеуші болып табылады. Бұл процестің даму қарқыны генетикалық процеске негізделсе де, спортпен дұрыс айналысу, қыз балалардың репродукциялық қызметінің дамуын жақсартады. Бірақ, олардың спорттың кейбір түрлерімен (футбол, ДЗЮДО, атлетикалық жаттығулар) айналысуы туралы сұрақ әлі кунге біржақты шешімін тапқан жоқ. Балалар мен жасөспірімдер қимыл-қозғалыс белсенділігін шартты түрде үш бөлімге бөлуге болады: оқу және еңбек іс-әрекеті кезеңіндегі денешынықтыру сабағы кезеңіндегі және бос уақытта тұрақты түрде пайда болатын қимыл-қозғалыс белсенділіктері. Тіршілік жағдайында, тұрақты түрде пайда болатын белсенділікті әдеттегі қимыл-қозғалыс белсенділігі деп айтамыз. Шынайы өмірде оның деңгейі ағзаның қимыл-қозғалыс қажеттілігіне сәйкес келмейтіндіктен, балалар мен жасөспірімдердің денсаулық жағдайынын, қимыл-қозғалыс дамуының бұзылуына әкеліп соғады. Әсіресе, бұл жағдай мектеп жасындағы балалардың арасында жиі кездеседі. Қимыл-қозғалыс белсенділігі биологиялық қажеттілік сияқты мүшелермен реттеледі. Мысалы, түске дейінгі мезгілде мектепте қимыл- қозғалысы аз жағдайда болған оқушыларды сабақтан соң қатты қимыл- қозғалыста болатындығы байқалған. Қимыл-қозғалыс белсенділігінің өзін-өзі реттеуін физиологиялық шама деп есептеуге болады, бірақ, мұндай реттеушіліктің механизмі аз зерттелген және барлық уақытта бірдей қимыл- қозғалыс қажеттігін қамтамасыз етеді. Оған әртүрлі әлеуметтік жағдайлар бөгет жасайды. Балалар мен жасөспірімдердің қимыл-қозғалыстарына ең көп әсер ететін жағдайлардың классификациясы жасалған. жүктеу/скачать 2.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|