Фармацевтика академиясы

	ҚРДСМ «Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы» ШЖҚ РМК «Гигиена-1, денешынықтыру және валеология» кафедрасы	044 -25/18 ( ) 24 беттің -беті
	«Экология және тұрақты даму» пәні бойынша силлабус

Пән, пән коды: Экология және тұрақты даму, ЕСО-1106

Жұмыс бағдарламасы 2008 жылы 15 тамызда Республикалық оқу-әдістемелік жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру Кеңесімен бекітілген және іске қосылған «Экология және тұрақты даму» пәні бойынша типтік оқу бағдарламасы негізінде «Гигиена-1, дене шынықтыру және валеология» кафедрасымен құрастырылды.

м.ғ.к., доцент ________________ Долтаева Б.З.

ОҚМФА қоғамдық денсаулық сақтау және медико-профилактикалық пәндер бойынша жүйелік әдістемелік комиссия мәжілісінде қаралды

Комиссия төрайымы м.ғ.к., доцент м.а. _______________ Бейсембаева З.И.

Әдістемелік Кеңесте мақұлданды

Хаттама № «____» ________2013 ж.

2. Бағдарлама:

2.1 Кіріспе

Адамзат қоғамының табиғатпен қарым – қатынасы қазіргі заманның ең маңызды мәселелерінің біріне айналды. Адам жерде пайда болған кезден бастап оның биосфераға тигізетін əсері үнемі үдеп отырды. Бірақ тек индустриалдық қоғам жəне демографиялық жарылыс жағдайында ғана адам əрекетінің жағымсыз зардаптары ғаламдық сипатқа ие болды. Қоршаған орта бұған дейін ешқашан байқалмаған қарқынмен ластанып жатыр. Энергетикалық жəне минералдық ресурстардың сарқылу үдерісі байқала бастады. Антропогендік əрекеттің сан алуан түрлері жануарлар мен өсімдіктердің көптеген түрлерінің тікелей немесе жанама түрде жойылуына əкеліп соқты. Табиғи ортаның химиялық ластануы, радиациялық жағдай, азық – түлік пен ауыз судың сапасының нашарлауы жəне т.б. халықтың денсаулығының нашарлауына əкеліп соқты. Бірқатар ғаламдық экологиялық мәселелер пайда болды: жылулық эффекті, озон қабатының жұқаруы, әлемдік мұхиттың ластануы, шөлдену жəне т.б. Экономиканың экстенсивті дамуына байланысты экологиялық жағдай Қазақстанда да күрт нашарлады: Арал экожүйесінің бұзылуы, Каспий маңында жəне Шығыс Қазақстандағы қолайсыз экологиялық жағдай; Семей сынақ алаңына іргелес жатқан территориялар, топырақтың құнарсыздануы жəне т.с.

Бірақ, қазіргі кезде антропогендік өзгерістер планетаның барлық дерлік экожүйелерінен байқалады, атмосфераның газдық құрамы, жердің энергетикалық тепе-теңдігі өзгерді. Бұл адамның əрекеті табиғатпен қарама – қайшылыққа түсіп, “биосфера -адамзат” жүйесі барған сайын тепе – теңдік күйден ауытқып бара жатыр деген сөз, нəтижесінде əлемнің көптеген аймақтарында табиғаттың динамикалық тепе–теңдігі бұзылды. Мəселені табиғи тепе–теңдікті қалпына келтіру нəтижесінде шешуге болар еді, бірақ бұл өте күрделі, əлемде теңдесі жоқ қиын мəселе, ол 1992 жылы Рио-де-Жанейрода күн тəртібіне қойылып, сонда Тұрақты даму тұжырымдамасына қол қойылып, бекітілді. Ғаламдық “қоғам – табиғат” жүйесіндегі тұрақты даму -əртүрлі деңгейдегі əлеуметтік–экологиялық жүйелерде динамикалық тепе-теңдікті сақтау болып табылады. Адамзат осыны неғұрлым ертерек түсініп осы жолға түссе, оның Жер бетінде тірі қалу мүмкіншілігіде соғұрлым жоғары болмақ. Бұл жолда мазмұны мен болмысы əрбір жеке тұлғаның экологиялық дүниетанымын қалыптастыру болып табылатын экологиялық сауаттылық шешуші рөлге ие болады жəне оның негізін “Экология жəне тұрақты даму” пəні құрайды. Пəннің мақсаты студенттерде қоршаған ортаға жəне өз денсаулығына ұқыптылықпен қарау сезімін қалыптастыру. Мұндай көзқарас болашақ жоғары білімді мамандардың экологиялық тұрғыдан сауатты шешімдер қабылдап, сол арқылы биосфераның тұрақты дамуына көмектесуіне септігін тигізеді.
2.2 Пәннің мақсаты:

– табиғаттың жəне қоғамның тұрақты дамуының негізгі заңдылықтары туралы біртұтас түсінік қалыптастыру.

- тірі ағзалардың, əртүрлі деңгейде ұйымдастырылған экожүйелердің, бүкіл биосфераның қызмет атқаруының негізгі заңдылықтарын жəне олардың тұрақтылығын оқып-білу;

- биосфера компоненттерінің өзара əсерлесу заңдылықтары жəне адамның шаруашылық əрекеттерінің, əсіресе табиғатты қарқынды пайдалану кезіндегі салдарлары туралы білімдерді қалыптастыру;

- əртүрлі мемлекеттердегі жəне Қазақстан Республикасындағы тұрақты дамудың тұжырымдамалары, стратегиясы жəне тәжірибелік міндеттері туралы заманауи түсініктерді қалыптастыру;

- студенттердің экологияның, қоршаған ортаны қорғаудың жəне тұрақты дамудың күрделі жəне шиеленіскен мəселелерін талқылауда ауқымды кешенді, объективті жəне шығармашылық көзқарасын қалыптастыру.
2.4 Оқытудың соңғы нәтижесі:

Студент

білуі тиіс:

- тірі ағзалардың тіршілік ортасымен қарым-қатынастарының жалпы заңдылықтарын;

- тірі ағзалардың кеңістікке таралуын жəне сан динамикасын, қауымдастықтардың құрылымы мен динамикасын;

- энергияның тірі жүйелер арқылы ағып өтуі жəне заттар айналымының заңдылықтарын, экологиялық жүйелердің жəне бүкіл биосфераның қызмет атқару заңдылықтарын;

- табиғатты қорғау мен табиғатты ұтымды пайдаланудың негізгі принциптерін;

- антропогендік əрекеттің əлеуметтік – экологиялық салдарларын;

- тұрақты дамудың тұжырымдамасын, стратегиясын, проблемаларын, оларды əлемдік, аймақтық жəне жергілікті деңгейде шешуге қатысты көзқарастарды.

істей алуы тиіс:

- табиғи жəне антропогендік экологиялық үдерістерді анықтап, талдауы жəне олардың реттелуінің ықтималды жолдарын болжауы;

- биосфераның тұрақтылығын сақтау жəне адамзат қоғамының апатты күйзелістерсіз дамуын қамтамасыз ету мақсатында, шаруашылық жүргізудің дəстүрлі формалары мен адамдардың тіршілік салттарын жоспарлы түрде өзгертуге бағытталған, адамзаттың тұрақты дамуының осы заманғы тұжырымдамалары мен стратегияларын ажырата білуі;

- тірі организмдер мен қоршаған ортаның əсерлесу заңдылықтары туралы алған білімдерін күнделікті қызметінде экожүйелердің тұрақты дамуын сақтау үшін қолдана білуі тиіс.

машықтануы тиіс:

- экологиялық процестерді талдап, табиғат қорғау қызметінде нақтылы міндеттер қойып басым бағыттарды белгілеуге жəне алған білімдерін экологиялық мəселелерді шешу үшін пайдалануға машықтануы тиіс;

- биосфераның даму заңдылықтары, оның тұрақтылығының сақталу шарттары, сондай – ақ, əртүрлі мемлекеттерде, соның ішінде Қазақстан Республикасында, тұрақты даму идеясының іске асырылуы жөнінде білімдер жинақтауы тиіс.
2.5 Реквизитке дейінгі: мектеп бағдарламасы шеңберіндегі биология, география, химия, математика, физика.

2.6 Реквизиттен кейінгі: медициналық экология, микробиология, патологиялық физиология, қоршаған орта және халық денсаулығы, коммуналдық гигиена, балалар мен жасөспірімдер гигиенасы.
2.7 Тақырыптық жоспар:әр сабақтың өткізілу түрі мен ұзақтылығы (дәріс, тәжірибелік, өзіндік жұмыс).

2.7.1 Дәрістің тақырыптық жоспары

№	Тақырыбы	Өткізілу түрі	Сабақтың ұзақтылығы (сағат түрінде)
1	“Тұрақты даму” концепциясы. Табиғи ресурстар жəне табиғатты ұтымды пайдалану – тұрақты даму аспектілерінің бірі.	Шолу	2
2	Биосферадағы тұрақсыздықтың пайда болуының анторпогендік факторлары.	Мәселелік	2
3	Қазіргі заманның əлеуметтік-экологиялық мәселелері жəне тұрақты даму.	Мәселелік	2
4	Табиғатты қорғау жəне тұрақты даму.	Мәселелік	2
5	Қазақстан Республикасының тұрақты дамуының өзекті экологиялық мәселелері.	Шолу	2
	Барлығы:		10

2.7.2 Тәжірибелік сабақтың тақырыптық жоспары

№	Тақырыбы	Өткізілу түрі	Сабақтың ұзақтылы ғы (сағат түрінде)
1	Экология – табиғатты қорғау мен табиғатты ұтымды пайдаланудың теориялық негізі.	Теориялық сұрақтарды талқылау	2
2	Негізігі тіршілік орталары, олардың сипаттамалары. Популяция – түрдің тіршілік ету формасы, популяцияның негізгі критерийлері.	Теориялық сұрақтарды талқылау	2
3	Негізгі биогендік элементтердің экожүйедегі айналымы. Экожүйелердің орта түзушілік рөлі жəне бұзылған экожүйелерді қалпына келтіру.	Іскерлік ойын	2
4	Биосфераның құрылысы жəне биосфера шекаралары. В.И.Вернадскийдің ноосфера туралы ілімінің Тұрақты даму тұжырымдамасын қалыптастырудағы бағыттаушы рөлі.	Пікір-талас	2
5	Табиғат және қоғамның стратегиялық өзара қатынасы. Тұрақты даму концепциясы.	Дөңгелек үстел	2
6	Адамзат қоғамының табиғи ресурстармен қамтамасыз етілу мәселесі. Қоршаған орта жəне тұрғындардың денсаулығы.	Пікір-талас	2
7	Қазіргі заманның əлемдік экологиялық мәселелері бойынша халықаралық конвенциялар мен келісімшарттар.	Жұптасып жұмыс жасау	2
8	Қазақстан Республикасының ерекше қорылатын табиғи территориялары. Қоршаған ортаның сапасы жəне тұрғындардың денсаулығы.	Кіші топпен жұмыс	2
9	“Үшінші əлем” мәселелері. Мешеуліктен құтылу -тұрақты дамудың өзекті мəселесі.	Іскерлік ойын	2
10	Өмір шындығы жəне тұрақты дамуды қамтамасыз етудің ықтимал уақыт кезеңдері.	Пікір-талас	2
	Барлығы:		20

2.7.3 Студенттің өзіндік жұмысының тақырыптық жоспары

№	Тақырыбы	Өткізілу түрі	Сағат саны
1	Казақстан Республикасындағы экология ғылымының даму тарихы.	Реферат, презентация, тақырып бойынша глоссарий, сөзжұмбақ, тест тапсырма-ларын құрастыру	3
2	Экожүйелердің негізгі энергетикалық түрлері және олардың ерекшеліктері.		3
3	Ноосфера биосфераның жоғарғы эволюция сатысы ретінде. Ноосфера туралы В.И.Вернадскийдің ілімі.		3
4	Адамның биосфералық үрдісінде алатын орыны. Адамды қоршаған ортасы және өзіне тән ерекшілік.		3
5	Қоршаған ортаның физикалық, химиялық және биологиялық факторлары.		3
6	Атмосфералық ауаның ластануының экологиялық мәселелері		3
7	Судың ластануының қоршаған ортаға әсері.		3
8	Топырақтың антропогенді ластануының халық денсаулығына әсері		3
9	Қазақстанның фаунасы мен флорасының түрлік әртүрлілігі.		3
10	Биоресурстардың экологиялық мәселелері		3
11	Қазақстан Республикасының ерекше қорылатын табиғи территориялары. Қоршаған ортаның сапасы жəне тұрғындардың денсаулығы.		3
12	Қазіргі кездегі қалалардың экологиялық мәселелері.		3
13	Қазіргі кездегі ауылдық елді мекендердің экологиялық мәселелері.		3
14	Қоршаған ортаның мониторингі туралы түсінік, оның негізгі түрлері.		3
15	Мониторингтің бірлестірілген мемлекеттік жүйесі, мақсаты, міндеттері, қызметтері.		3
16	ҚР-ң тұрақты даму концепциясы.		3
17	ҚР-ң экологиялық кодексі, негізгі түсініктері.		3
18	Қазақстанның жекелеген аймақтар мысалында қоршаған орта сапасын жақсартуға арналған іс шаралар		3
19	Аралық бақылау - 8-апта	Әнгімелесу, тестілеу	3
20	Аралық бақылау - 15-апта		3
	Барлығы :		60

2.8 Оқыту мен сабақ берудің әдістері:

• 
  Дәрістер: шолу, мәселелік.
  
• 
  Тәжірибелік сабақтар: теориялық сұрақтарды талқылау, іскерлік ойын, пікір-талас, дөңгелек үстел, жұптасып жұмыс жасау, кіші топпен жұмыс.
  
• 
  Студенттердің өз бетінше атқаратын жұмысы: реферат, презентация, тақырып бойынша глоссарий, сөзжұмбақ, тест тапсырма-ларын құрастыру.
  

• 
  Ағымды бағалау: тестілеу, ауызша сұрау.
  
• 
  Аралық бақылау: әнгімелесу және тестілеу.
  
• 
  Қорытынды бағалау: компьютерлік тестілеу.
  

1. 
   Колумбаева С.Ж., Білдебаева Р.М. Жалпы экология. Алматы, «Қазақ университеті», 2006.
   
2. 
   Бигалиев А.Б., Халилов М.Ф., Шарипова М.А. Основы общей экологии Алматы, «Қазақ университеті», 2007.
   
3. 
   Жамалбеков Е.Ү., Білдебаева Р.М. Жалпы топырақтану жəне топырақ географиясы мен экологиясы. Алматы, Қазақ университеті, 2000.
   
4. 
   Акимова Т.А., Хаскин В.В.. Экология. Человек-экономика-биота-среда., М., «ЮНИТИ», 2007.
   
5. 
   Шилов И.А. Экология. М.: Высшая школа, 2001.
   
6. 
   Ильин В.И.. Экология, М., «Перспектива», 2007.
   
7. 
   Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М., «ФАИР­ПРЕСС»,2003.
   
8. 
   Никаноров А.М., Хорунжая Т.А.. «Глобальная экология», М., ЗАО, «Книгасервис», 2003.
   
9. 
   Марфенин Н.Н. Концепция «устойчивого развития» в развитии / Россия в окружающем мире: 2002 (Аналитический ежегодник) // Под общей редакцией: Данилова-Данильяна В.И., Степанов С.А. –М.:Изд-во МНЭПУ, 2002.
   
10. 
    Национальные доклады о состоянии окружающей природной среды в Республике Казахстан в 2000-2006 г.г.. Алматы, 2001-2007 г.г.
    
11. 
    Никаноров А.М., Хорунжая Т.А.. «Глобальная экология», М., ЗАО, «Книга сервис», 2003.
    

1.Хандогина Е.К, Герасимова Н.А., Хандогина А.В.. Экологические основы природопользования, М., «Форум», 2007.

2. Гутенев В.В., Денисов В.В., Камышев А.П., Москаленко А.П., Нагибеда Б.А., Осадчий С.Ю., Хорунжий Б.И. Промышленная экология, М., «МарТ», 2007.

3.Медоуз Д.Х., Медоуз Д.Л., Рандерс Й., Беренс В.В. Ш. Пределы роста. Москва: МГУ, 1991.

4.Концепция экологического образования Республики Казахстан. Астана, 2002.

5.Концепция экологической безопасности Республики Казахстан. Астана, 2002.

6.Экологический кодекс РК, Астана 2007 г.

7.Экология. Под ред. Денисова В.В. Ростов-на-Дону: МарТ, 2002.

8.Арустамов Э.А., Левакова И.В., Баркалова Н.В. Экологические основы природопользования. М.: 2001.

2.11. Қосымша:

№1 үлгі

Жұмыс бағдарламасы кафедра мәжілісінде қайта қаралған және мақұлданған

«19 » 05.2014ж № 11 хаттама
Кафедра меңгерушісі, профессор м.а: Б.З. Долтаева
ОІБК сарапшысымен тексерілді: Б.О. Торланова

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК

ФАРМАЦЕВТИКА АКАДЕМИЯСЫ

«Гигиена-1, дене шынықтыру және валеология» кафедрасы

СИЛЛАБУС