MS Excel бағдарламасын қалай іске қосамыз?

Б). Енді осы кестедегі 2-сынып бойынша диаграмма құрайық, ол үшін:

1. Кесте тұрған параққа көшіңіздер.

2. А4:А6 блогын белгілеңіз, содан кейін Сtrl пернесін басып тұрып, С4:С6 блогын белгілеңіз де, Диаграмма шеберін қосып, жоғарғыдағыдай әрекеттер орындап диаграмма құрыңыз, ол диаграмманың Типі – Сақиналы (Кольцевая), ал Түрі – Кесілген сақиналы диаграмма, яғни 2-ші түрі болсын.

1. 
   Мастер диаграммаларда неше қадамдан тұрады?
   
2. 
   Диаграммалардан деректер бағаналарын қалай жою керек?
   
3. 
   Диаграмманың қандай түрлерін білесіңдер?
   
4. 
   Как в диаграмме изменить порядок рядов данных?
   
5. 
   Берілген диаграммаға деректерді қалай қосуға болады?
   

Microsoft Access бағдарламасын іске қосқаннан кейін ашылған терезеден Новая база данных командасын таңдап ОК батырмасын басу керек. Одан кейін Фал новой базы данных терезесі пайда болады. Пайда болған терезеде жаңа базаның атын беріп сақталу орнын көрсету қажет. Одан кейін экранда ДҚ-ның объеквтілері көрсетілген терезе пайда болады, олар: кесте, сұраныс, форма, есеп, макростар, модульдер.

ДҚ жоспарлау.

ДҚ құрудан бұрын келесі сұрақтарды міндетті түрде қарастырған жөн:

1. 
   ДҚ-да қандай мәліметтер сақталады және оларды қалай ұйымдастырамыз? Бұл қандай кестелер қажет екенін және олардың арасындағы байланысты анықтауға мүмкіндік береді.
   
2. 
   ДҚ-мен қандай әрекеттер жасау керек екенін?- бұл қандай формалар форма құру қажеттігін анықтайды.
   
3. 
   Қандай құжаттарды баспаға шығару қажет ? – бұл қандай есептер құру қажеттігін анықтайды.
   

ДҚ-ның кестелерін жобалаған кезде:

1. 
   Ақпараттар қайталанбау керек. Егер қайталанатын жағдай болса, онда оны екі ке,стеге бөліп, кілттік өрісін анықтап, осы кілттік өрістер арқылы өзара байланыстыру керек.
   
2. 
   Қайталанатын топтар болмауы керек.
   

Мысалы, фирмалар мен мекемелердің аты жазылған 10 бағаннан тұратын кесте делік. Бірақ мекемелердің аты 10 –нан кем сондықтан бұл кестедегі өрістердің көбі бос болады.

3. 
   Әрбір кесте нақты әлемнің мәнін сипаттау керек. Мысалы, бір кестеге фирма қызметкерлері мен олармен келісім шарттары туралы мәліметтер сақтауға болмайды.
   
4. 
   Мүмкін болған жағдайда бірінші кілтті қолданған жөн. Бірінші кілттер кестелерді байланыстыруға мүмкіндік береді.
   
5. 
   Анықтамалық ақпараттарды бөлек кестеге орналастырған дұрыс.
   

Кесте- дқ-ның негізі болып табылады. Кесте құру үшін ДҚ терезесін ашып, Кестелер-ҚҰРУ командасын беру қажет . Жаңа кесте сұхбаттық терезесі көрінеді. Онда кесте құрудың 3 режимі бар:

-кесте режімі

- кестелер шебері

- конструктор.

Кестелер конструкторы.

Кесте конструкторын түрлі әрекеттер үшін пайдалануға болады:

• 
  өріс атауын өзгерті; өріс типін өзгерту;
  
• 
  өріс өлшемі мен форматын қайта орнату;
  
• 
  жаңа өріс қосу;өрісті кілтті ету;
  
• 
  жаңа кесте құру; өрісті индексті ету және т.б.
  
• 
  Кестенің өріс типін өзгерту үшін осы терезенің «Деректертипі» бағанынан өріс қатарында орналасқан ұяшықты таңдау қажет. Оның оң жағында тілсызық түймесі пада болады. Оны шертіп ашылған тізімнен қажетті типті таңдаса болғаны.
  

1. 
   Аспаптар панелінің Деректер схемасы түймесін шертіп не Сервис-деректер схемасы командасын беріп, осы атаулы терезесін ашу.
   
2. 
   Мәзір арқылы Байланыстыру- Кестені қосу командасын беріп не аспаптар панелінің «Кестені қосу» түймесін шертіп, кесте атауларының тіімі енгізілген «кестені қосу» терезесін шығару.
   
3. 
   Соңғы терезеден байланыстырылатын кесте атауларын таңдап, «Қосу» түймесін шерту. Таңдалған кестелер Деректер схемасы терезесіне кірістіріліп қойылады.
   
4. 
   «Кестені қосу» терезесін жабу.
   
5. 
   Жылжыту және қалдыру әдісі бойынша байланыстыру.
   
6. 
   Пайда болған «Байланыстар» атаулы терезенің «берілгендер тұтастығын қамтамасыз ету» ауыстырып қосқышын орнатып, «біріктіру» түймесін шерту керек.
   

Форма- берілгендерді экраннан енгізуді жеңілдету үшін дайындалған бланк. Форманы кесте негізінде құрып, оған өзгерістер енгізуге болады. Бұл кезде өзгерістер автоматты түрде кестеге де енгізіліп қойылады.

Форма құрудың 3 тәсілі бар:

• 
  автоформа
  
• 
  формалар шебері
  
• 
  қолдан құру.
  

Форма шебері арқылы құру 4 қадамнан тұрады.

Бірінші қадам терезесінде өрістерді «таңдалған өрістер» бөліміне көшіру.

Екінші қадам терезесінде Бір бағанға, Таспалық, Кестелік , Тцраланған атаулы ауыстырып қосқыштар көрінеді. Олардың бірін таңдау керек.

Соңғы терезеде жаңа формаға ат беріп, Дайын түймесін шерту.
Есептер.

Есеп – кесте не сұраныстың басып шығаруға дайындалған түрі. Формадан айырмашылығы – ол деректер енгізу үшін емес, тек шығару үшін құрылады.

Автоесеп – есепті автоматты түрде құрудың қарапайым тәсілі. Оны екі түрде құру мүмкін: бағандық және таспалық. Олар форма типтеріне ұқсас.

Есептер шебері формалар шебері сияқты программа, оның алты қадамдық сұхбаттық терезесі бар.

1. 
   Деректер қорының кестесін құру.
   

1. 
   MS Access бағдарламасыфн іске қос
   
2. 
   Ашылған терезеден новая база данных командасын таңда.
   
3. 
   Жаңа деректер қорының файлын ДЕКАНАТ_ДК деп сақтаңыз.
   
4. 
   Ашылған ДҚ терезесінен таблица қалташасын таңдап, создать командасын орындаңыз.
   
5. 
   Конструктор көмегімен кесте құрыңыз.
   
6. 
   Келесі кестеге сәйкес кестенің өрістерін құрыңыз:
   

7. 
   Өрістің типін анықтау үшін, тип данных бағанына апарып контексті меню белгісін қолданыныз
   
8. 
   Кестенің біріншілік кілтін анықтаңыз. Берілген кестеде кілтті өріс номер болады. Оны кілтті ету үшін Правка – ключевое поле командасын орындаңыз.
   
9. 
   Кестені Студент атымен сақтаңыз.
   

10. 
    Деректер қорында пайда болған кестені толтыру үшін открыть командасы арқылы ашу керек.
    
11. 
    Кестеге 6-7 жазба енгізу керек. Топ атауы өрісіне 56,57,58 нөмерлерін енгізіңіз. Енгізілген жазбаларды редактрлеңіз.:екінші жазбадағы фамилияны ауыстырыңыз.
    
12. 
    Туған жылы өрісіндегі беренші жазбаны өзгертіңіз.
    
13. 
    Кестедднгі соңғы жазбаны жойыңыз.
    
14. 
    Тағы да екі жазба енгізіңіз.
    
15. 
    Кестені сақтап, жабыңыз.
    

1. 
   Студенты кестесін құрғандағы технологияны пайдалаып, СЕССИЯ және СТИПЕНДИЯ кестелерін құрыңыз.
   

2. 
   Кестені деректермен толтырыңыз.
   

3. 
   Осы кестеге сүйеніп Қорытынды өрісін толтырыңыз.
   
4. 
   Келесі кестеге сәйкес процент кестесін толтырыңыз:
   

5. 
   Кестені сақтаңыз.
   

6. 
   Деканат ДҚ студент, стипендия, сессия кестелері болуы қажет. Сервис - Схема данных арқылы байланыс орнатыңыз.
   
7. 
   Ашылған терезеге 3 кестені де қосыңыз.
   
8. 
   Сессия және студент кестелері арасына байланыс орнатыңыз. Ол үшін Студент кестесінің номер өрісін Сессия кестесінің номер өрісіне апарыңыз.
   
9. 
   Ашылған Связи терезесінен обеспечение целостности данных, каскадное обновление полей, каскадное удаление связанных полей белгілерін екпінді етіңіз. Создать батырмасын басыңыз.
   
10. 
    Стипендия , Сессия кестелерін байланыстырыңыз.
    
11. 
    Схема данных терезесін жабыңыз.
    

Өздік жұмысына арналған тапсырма:

1. 
   Деканат ДҚ-на жаңа факультет кестесін қосыңыз:
   

2. 
   Студент кестесіне мамандық шифрі өрісін қосып, факультет кестесімен байланыстырыңыз.
   

1. 
   Студент кестесін форма режімінде ашыңыз.
   
2. 
   Фамилия бойынша іздеу жүргізіңіз.
   
3. 
   Правка- найти командын қолданыңыз.
   
4. 
   Форманы жабыңыз.
   
5. 
   Студент кестесін ашыңыз.
   
6. 
   Жазбаларды алфовит бойынша сұрыптаңыз.
   
7. 
   Фильтр арқылы 57 топтағы студенттерді шығарыңыз.
   

1. 
   Access – тің негізгі элементтерін атаңыз
   
2. 
   ДҚ-ның негізгі объектілерінатаңыз
   
3. 
   Кестемен жұмыс істеудің қандай режимдерін білесіз?
   
4. 
   Access ДҚ-да конструктор дегеніміз не?
   
5. 
   Кілттік өріс не үшін қолданылады?
   
6. 
   Не үшін ДҚ-да кестелерді өзара байланыстыру қажет?
   
7. 
   Кестелер арасындағы байланыс түрдерін атаңыз.
   
8. 
   Кестелер байланысы 0андай шартқа сәйкес орындалады?
   
9. 
   «Бір-біріне», «Бірдің көпке», «көптің-көпке» қатынастарын қалай түсінесіз?
   
10. 
    деректер біртұтастығы дегенді қалай түсінесіз?
    
11. 
    Форма не үшін қолданылады?
    
12. 
    Форманың қандай түрлерін білесіз? Әртүрлі кестедегі өрістер бойынша форма құруға бола ма?
    
13. 
    Есептер құру жолдары? Есептер не үшін қолданылады?
    
14. 
    Форма құру жолының есеп құру жолынан айырмашылығы?
    

Өз атауына сәйкес, бұл ұста мәлiмет iрiктеуiне сұрау салулар тек қана өте бос сұраныс және кәдiмгi қолданушыларға сондықтан қолданылады - профессионал еместермен.

Қарапайым сұраныстар басқа сұранысдардан айырмашылығы, ол құру:

1. 
   Сұраныс таңдаудың белгiсiн толықсытып немесе сұраныстарды iрiктеудi рет анықтауға болмайды.
   
2. 
   Өрiстердiң сұрау салуындағы рет өзгертуге болмайды; өрiстер оларда ұстаның бiрiншi терезесiндегi таңдалғандары болатынын әрдайым сол ретте көрсетiледi.
   
3. 
   Егер бiр немесе бiрнешесi өрiстерi санмен көрсетiлген болса, онда ұста соманы, (өрiстер ) цифрларға өрiстiң орташа, ең төменгi немесе максимал мән ұсынатын жиынтық сұраныс жасауға мүмкiндiк бередi. Сұраныстың нәтижелерiнiң жиынына жазуларды санның есептеуi сонымен бiрге қосуға болады.
   
4. 
   Егер бiр немесе бiрнешесi өрiстер Date/Timeнiң түрлерiн алса, онда күнге, айға, тоқсанға, жылға диапазонға мәлiмет бойыншаларын топталу орындайтын қорытынды сұрау салу беруге болады.
   

Сұранысты бос тұруды ұстаның мүмкiндiктерi шектелу жеткiлiктi. Жақсы жол сұраныстар конструктордың сұранысты бланкпен сонымен бiрге деп аталатын график түрiнде терезесiн қолданылатындай етiп тұрады. Accessтың өте қуатты құралдарының бұл бiрлерi.

Егер керек, бiздер SQLның тiлiндегi сауалдың мәтiнiн бланктiң жоғарғы бөлiгiндегi кестесi толықсытып алып тастасақ, астына өрiстiң iрiктеуi үшiн қажеттi орын алмастырып, кестелердiң арасындағы байланыс керек өзгерте iс жүзiнде қалыптастырамыз.

Құрастырылған сұранысты орындау iске қосу батырманы басссақ нәтиженi байқаймыз.

Сұраныстың түрлері.

Accessтарға сұрныстардың 4- негiзгi түрлерiнiң жасауға мүмкiн:

1. 
   Iрiктеу сұраныстары - бiр немесе бiрнеше кестелерден мәлiметтерi алады.
   
2. 
   Әрiлi-берiлi сұраныстар - электрон кестесiнi бiр немесе бiрнеше кестелердi сергектедiден формаға мәлiметтерiн жинақтайды. Бұл сұраныстар мәлiметтердiң талдауы және графиктер және көп жазулардың санмен көрсетiлген өрiстерiнiң мәндерiнiң сома негiзделген диаграммалардың жасауы үшiн пайдалы.
   
3. 
   Өзгерiске беретін сұраныстар - бұл сұраныс жаңа деректер қорын немесе кестелерге өзгерістерді енгізеді.
   
4. 
   Осындай сұраныстар жаңа жазбаларды кестелерге енгізу немесе өшіруге мүмкіндік береді, сұраныстарды конструкция кiрiстiрiлген өзгерiстер жазып өрнектер арқылы кiргiзу.
   

1. 
   Дәл белгiлердiң тапсырмасы желi арқылы жөнелтiлетiн жолдар сандарын минимизациялауға мүмкiндiк бередi. Мысалы, тек қана ағымдағы айдың тапсырыстары таңдауға болады. Тарихи мәлiмет мұқтаж қолданушылар үшiн соңғы ай, бұл тоқсан, соңғы тоқсан жеке сұраныстар жасауға болады.
   
2. 
   Бастапқы сұраныстарға тек қана сол өзi негiзгi мәлiметтердiң ұсынысы үшiн қажеттi өрiстер орынды қосу.
   
3. 
   OLE Object және MEMOнiң түрiнiң өрiсiнiң бастапқы сұраныстарды қосу керек емес.
   

30. Деректер базасы терезесінде Сұраныс қыстырманы іске қосып, құру батырманы басу.

31. Конструктор режимін таңдап, таңдаманы растау.

32. Кестенiң қосымшасы пайда болған терезеде (студенттер ) сұрау салу өндiрiп алатын және қос командасын орындайтын кестенiң аты ерекшелеу. Бұл кестенiң өрiстерiнiң тiзiмi iрiктеуге сұраныс терезеде пайда болуы керек.

33. Кестені қосу терезесін жабу.

34. Iрiктеуге сұраныс қалған терезеде өрiстi бас жататын жоғарғы сол ұяшықты шерту.

35. Мысалы, фамилияның құрылған сұранысын бiрiншi өрiсiнiң атын осы ұяшыққа енгiзiңiз.

36. Бiрiншi жолдың ұяшықтары - атын, жынысын, туған күнін, тобын енгіз.

37. Фамилия өрiсі бойынша iрiктеудi орнату.

38. Енгiз таңдауының шарттарын жолда таңдауды белгiлi өрiс керек: топ өрiске - (сондай түрде кестеге енгiз сол күйінде кiргiз таңдауын шарт үшiн мәлiметтер) .

39. Запрос –пуск командасын орындңыз.

Көп кестелі ДҚ үшін сұраныс құру.

Фамилия, аты, әкесінің аты, топ атауы, пайыз өрістерін шығаратын, сұраныс құрып көреік:

1. 
   Запрос-создать командасын орындаңыз.
   
2. 
   Ашылған новый запрос терезесінен мастер арқылы қарапайым сұраныс құрыңңыз. Ол үшін с\туденты кестесінен фамилия, аты , әкесінің аты, топ атауы ал Стипендия кестесінен пайыз өрістерін таңдаңыз.Мастер жұмысын аяқтаңыз.
   
3. 
   Алынған кестенің условия отбора өрісіне >0 шартын, пайыз өрісі үшін орнатыңыз. Ол үшін студенттер фамилиясын алфавит бойынша кеңейтілген сүзгі жүргізііңіз.
   
4. 
   Сұранысты Бұйрық деп сақтаңыз.
   

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Сұраныс дегеніміз не?
   
2. 
   Сұраныстың типтері?
   
3. 
   Сұраныс құрудағы мастердің конструктордан айырмашылығы.
   
4. 
   Іріктеу сұранысы дегеніміз не?
   
5. 
   Әрлі-берлі сұраныс дегеніміз не?
   

Есеп – кесте не сұраныстың басып шығаруға дайындалған түрі. Формадан айырмашылығы – ол деректер енгізу үшін емес, тек шығару үшін құрылады.

Автоесеп – есепті автоматты түрде құрудың қарапайым тәсілі. Оны екі түрде құру мүмкін: бағандық және таспалық. Олар форма типтеріне ұқсас.

Есептер шебері формалар шебері сияқты программа, оның алты қадамдық сұхбаттық терезесі бар.

Конструктор терезесі арқылы Автоесеп пен Есептер шеберін пайдаланып құрылған есеп элементттерінің орналасу форматын қолдан өзгертуге болады.

Тапсырма:

1. 
   ДҚ-ғы отчет қалташасын екпінді етіңіз де создать батырмасын басыңыз.
   
2. 
   Мастер көмегімен студеттер жайлы мағлұматы бар есеп құрыңыз. Онда фамилия, аты, туған жылы өрістері қолданылады. Есептің түрі табличный, стилі – строгий. Есепті сақтаңыз.
   
3. 
   Бірнеше кестелердегі мағлұматтарды есепке шығару үшін сұраныстарды қолданған жөн.
   
4. 
   бұйрық сұранысы негізінде есеп құрыңдар.
   
5. 
   Есептің макетіне өзгерістер енгізу үшін вид-конструктор командасы қолданылады.
   
6. 
   Вставка-Дата командасы арқылы есепке дата енгізіңіз. Есеп келесі түрде болу керек:
   

7. 
   есепті сақтаңыз.
   

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Есеп құрудың қандай жолдрын білесіз?
   
2. 
   Есеп не үшін қажет?
   
3. 
   Есепті құрудың форма құрудан айырмашылығы неде?
   
4. 
   Дайын есепті қалай өзгертуге болады?
   
5. 
   Поле объекта OLE типіне келетін өрісті қолдануға бола ма?
   

1. 
   5
   слайд дайындау керек. Төменде көрсетілгендей бірінші слайдта – курстың атын және сағат санын көрсетіңдер (бұл презентацияның сыртқы беті).
   
2. 
   Екінші слайдта – төмендегідей курстың құрылымын графикалық түрде бейнелеңдер.
   
3. 
   А
   л қалғандарында сабақтың мазмұнын төмендегі тақырыптарға сәйкес жасаңдар: MS Word; MS Excel; MS Power Point. Мысалы:
   

1. 
   Өздеріңнің автобиографияларыңды презентация түрінде жасаңдар. Сонымен қатар, туысқандық, достық байланыстарыңды схема түрінде көрсетіңдер. Анимацияны қолданыңдар.
   
2. 
   Пифагор теоремасын дәлелдеу презентациясын жасаңдар.
   
3. 
   Power Point құралдарының көмегімен физикалық тәжірибенің иллюстрацияларын даярлаңдар.
   
4. 
   Power Point құралдарының көмегімен «Геометриялық фигуралар өмірінен» атты «диафильм» жасаңдар. Өз беттеріңше төменгі класс оқушыларын негізгі геометриялық фигуралар мен олардың қасиеттерімен таныстыратын фильмнің сценарийін жазыңдар.
   
5. 
   Өз беттеріңше әр түрлі шаблондарды пайдаланып қалалардағы ауа-райын көрсететін «Ауа райы» презентациясын жасаңдар.
   

1. 
   Презентация деген не?
   
2. 
   Слайдтарды қалай түсінесіз?
   
3. 
   Power Point-презентация жасау программасы қай жерлерде қолданылады?
   
4. 
   Анимация деген не?
   
5. 
   Слайдтарды қалай түсінесіз?
   
6. 
   Шаблондарды қалай өзгертеміз?
   

Пікір – бұл ақиқаттығына байланысты кейбір пікірлер жүйесінде қарастырылатын пікір. Ол не жалған не ақиқат болуы мүмкін.

Сондықтан пікірлерді екілік объектілер ретінде қарастыруға болады , мысалы ақиқат ол 1 деп, ал жалған сөзін 0 деп санауға болады. Мысалы , егер А= 1 жазуын, А оқиғасы–ақиқат деп айтуға болады.

Пікірлердің күрделі және қарапайым түрлері болады. Қарапайым түрлері алгебралық айнымалыларға сәйкес келедi, күрделi түрлері алгебралық функциялардың аналогтерi болып табылады. Логикалық амалдар көмегімен айнымалаларды біріктіру жолы арқылы функциялар пайда болады.

Ең қарапайым логикалық операциясы Емес (Не) операциясы (басқаша оны көбінесе терістеу, толықтауыш немесе инверсия деп айтады және NOT X деп белгілейді.) Терiстеу нәтижесі аргументтің мәнiне әрдайым қарама –қарсы болады.

НЕ логикалық операциясы унарлы, демек оның бір ғана операнд болады. Оған қарағанда, ЖӘНЕ (AND ) және НЕМЕСЕ (OR ) операциялары бинарлы болып табылады, өйткенi, екi логикалық өлшемдермен әрекет етудің нәтижелерi болып болады.

Күрделі пікір –логикалық операторлармен (терістеу, коньюнкция, дизъюнкция, импликация және логикалық өрнектер ) байланысқан қарапайым операторлардан

құралған тұжырамадама Бұл жағдайды нақтырақ қарастырайық.

А ны терістеу операциясы деп (немесе ¬А, А емес деп айтады), А жалған болған кезде ақиқат, ал А ақиқат болған кезде жалған болады. Мысалы, А оқиғасы «Ертен қар жауады» дейтін болсақ, онда¬ А «Ертен қар жаумайды» , бір тұжырымның ақиқаттығы автоматты түрде екіншісінің жалғандығын білдіреді. Терістеу – унарлы логикалық операция. Оған НЕ (емес) конструкциясы сәйкес келеді. Осы ережені келесі кесте арқылы көрсетуге болады.

0	1
1	0

Мұндай кесте ақиқаттық кесте деп аталады.

А және В пікірлерінің логикалық көбейтіндісі (Конъюнкциясы) жаңа С пікір пайда болатынын айтады және ол тек қана екі пікір де ақиқат болған жағдайда ақиқат болады. C=A B немесе C=A &B (C тең A және B деп айтады).

Мысалы: А тұжырымы «шкафтың биіктігі есіктің биіктігінен аз» , В оқиғасы «Шкафтың ені есіктің енінен аз», С оқиғасы «егер шкафтың ені есіктің енінен аз болса, шкафты есіктен шығаруға болады» ЖӘНЕ «шкафтың биіктігі есіктің биіктігінен аз болса», яғни берілген операция екі тұжырым ЖӘНЕ арқылы байланысса ғана қолданылады.

Бұл операцияның ақиқаттық кестесі келесі түрде болады:

A	B	A B
0	0	0
0	1	0
1	0	0
1	1	1

А және В пікірлерінің дизъюнкциясы (логикалық қосындысы) жаңа С пікірі болады, онда ол ақиқат болады егер екі пікірінің біреуі ақиқат болса. Мысалы: А пікірі «Студент үйіне автобуспен жете алады» болсын, ал В «Студент үйіне тролейбуспен жете алады», С оқиғасы «Студент үйіне автобуспен немесе тролейбуспен жетти», яғни берілген операция екі пікір НЕМЕСЕ арқылы байланысқан жағдайда қолданылады.

Мұндай операцияның ақиқат кестесі келесі түрде:

A	B	A B
0	0	0
0	1	1
1	0	1
1	1	1

А(А себебі (посылка) деп аталады) және В (В(следствие) салдар деп аталады) пікірнің импликациясы жаңа С пікірі болып табылады., мұнда ол жалған болады, егер себебі ақиқат, ал салдар жалған болса, ол келесі түрде жазылады С=A B

(А дан В шыгады деп оқылады). Мысал ретінде: Егер А оқиғасы болған болса, В оқиғасы да болады, «Егер жаңбыр жауып тұрса, онда аспанда бұлттар бар». Операция симметриялы емес екені айқын, яғни ВА да әрқашан ақиқат емес, біздің мысалда «Егер аспанда бұлт бар болса, жаңбыр жауып тұр» әрқашан ақиқат бола алмайды.

Импликацияның ақиқаттық кестесі келесі түрде:

A	B	A B
0	0	1
0	1	1
1	0	0
1	1	1

• 
  ABBA
  
• 
  AA=1
  
• 
  0A=1
  
• 
  1A = A
  
• 
  A1=1
  
• 
  A0=
  

А және В пікірдің эквиваленциясы жаңа С пікірің береді, мұнда ол тек екі пікір бірдей ақиқат мәніне ие болған жағдайда ақиқат бола алады, ол келесі түрде жазылады С=A B (C=A B). Мысал ретінде келесі типтағы пікірді қарастыруға болады: А оқиғасы В оқиғасына бірдей.

A	B	A B
0	0	1
1	0	0
1	1	1

AB=BA

AA=

A1=A

A0=

Булевтік функциялардағы көптеген жақшаларды болдырмау үшін, операциялардың үлкендігі туралы келесі келісім қабылданған.

Бірінші жақша ішіндегі операциялар орындалады, содан кейін ретімен: терістеу, конъюнкция, дизъюнкция, солдан оңға қарай импликация, эквиваленция.

Булдік функциялардың кестелік және алгебралық берілуі
Аргументердін мәндерiнiң барлық жиындары үшiн мәндерін анықтапбулдік функцияны беруге болады. Әрбір аргумент екі мәндердіқабылдайды : 0 және 1, сондықтан n аргументтері - 2ⁿ әр түрлi жиындарды қабылдай алады. Мысалы булдік функциясының үш аргументы бар болады Х_1, Х_2, Х_3. Жалпы жиындардың саны 2³ =8; әр функциялар мәндердiң жиына ақиқаттық кестесін береміз.

№	Х1	Х2	Х3	F
1	0	0	0	0
2	0	0	1	1
3	0	1	0	0
4	0	1	1	1
5	1	0	0	0
6	1	0	1	1
7	1	1	0	0
8	1	1	1	1

Кесте нәтижесі бойынша алгебралық формасын құрастыру үшін келесі амалдарды орындаймыз. Функция 1мәнің қабылдайтын комбинацияларда бірді функцияның атымен алмастырайық, ал нөлді –терістеу атымен ( яғни 0 0 1 комбинациясы өрнегімен, барлық элементерді дизъюнкция белгісімен байланыстрайық, қарастырлып отырған мысал үшін аламыз. Байқап отырғандай жасалған функция ақикатық кестесіне сәйкес келеді. Функция ДНФ болып табылады. Сондай ДНФ ал әр дизъюнкциясының тобы бiрлiктiң коституетнойы . Сондай ақ

а және b

3. 
   Логикалық өрнектер үшін ақиқат кестені толтырыныз
   

А	В	С
0	0	0
0	0	1
0	1	0
0	1	1
1	0	0
1	0	1
1	1	0
1	1	1

1. 
   А * (В + В * С)
   
2. 
   
   
3. 
   
   

Қандай да бір разрядтын бірлік разрядтын ең жоғарғы бірлігіне бірлестірілетін болса оны позициялық санау жүйесiнің негізі деп аталады. Егер сондай цифралар саны P тен болса, онда санау жүйесі Р-дегі деп аталады. Осы санау жүйеде санау жүйесінің негізі бұл санау жүйедегі санды жазу үшін цифрлар санмен бір бірімен келеді.

Кез келген х санын жазбасын Р позициялық санау жүйеде осы санды көпмүше ретінде негізделеді.

x = anPn + an-1Pn-1 + ... + a1P1 + a0P0 + a-1P-1 + ... + a-mP-m

1) Егер санның бүтін бөлігі аударылса, онда ол Р бөлінеді де, оның қалдығы есте сақталады. Алынған бөлінді қайта Р бөлінеді, қалдығы есте қалады. Бұл рәсім бөлінді нөлге тең болған шейін қайталанады. Р ға бөлген қалдықтарын теріс алған ретінде жазылады;

2) Егер санның бөлшек бөлігі аударылса , онда ол Р-ға көбейтіледі, сосын бүтін бөлігі есте қалып ,алынады.Алынған бөлшек бөлігі Р көбейтіледі т.с.с. бөлшектін бөлігі нөлге тен болғанда бұл рәсім тоқталынады. Бүтін бөліктер екілік үтірден соң, алынған ретінде жазылады. Нәтижесі немесе соңғы немесе периодтік екілік бөлшек болып табылады. Сондықтан бөлшек периодты болса, кандай да бір қадамында көбейту амалын тоқтау және P негіздемесімен жүйеде бастапқы санның жуық жазуымен қанағат ету керек..

Есептердің шешу мысалдары

1. Берілген санды ондық санау жүйесінен екілік санау жүйеге аударыныз:

а) 464(10)

шешімі. 464 санды 2 бөлеміз, қалдықта 0 немесе 1 болу керек.

464 | 0

116 | 0

29| 1

7 | 1

1 |
Жауабы:464(10) = 111010000(2)

Сандарды санау жүйесінен Р негіздемесімен оңдық санау жүйеге аударғанда, бүтін санның разрядың оңнан солға қарай нөмірлеп шығу керек, нөлден бастап, және бөлшек бөлігінде үтір ден соң сол жақтан оңға қарай нөмірлеу керек. Содан соң көбейту нәтижелерінің соммаларын сәйкес келетін разрядтың санау жуйесінің дәрежеде разрядтын нөмірге тен болатын есептеу Бұл берілген санның оңдық санау жүйеде ұсыну түрі.
2. Берілген санды ондық санау жуйеге аударыныз.

а) 1000001(2).

Ескерту.Егер қандай да бір разрядта нөл болса, оған тиісті қосылғышты түсіру болады. .

Сандарды ондық санау жуйеге аударыныз, қайта аударып нәтижелерін тексерініз:

1. 
   110100,112;
   
2. 
   123,418;
   
3. 
   1DE,C816.
   

1. 
   Екілік санау жүйеден сандарды сегіздік және он алтылық санау жүйеге аударыныз. Қайта аударып нәтижелерін тексерініз:
   

1. 
   1001111110111,01112;
   
2. 
   1011110011100,112;
   

2. 
   Сандарды қосыныз, сосын нәтижелерін тиісті ондық қосу жасап тексерініз:
   

3. 
   Сандарды көбейтініз, нәтижелерін тиісті ондық көбейту жасап тексерініз:
   

1. Енгізу v1, v2, v3, t1, t2, t3.

2. S1 := v1 * t1.

3. S2 := v2 * t2.

4. S3 := v3 * t3.

5. S := S1 + S2 + S3.

6. S-тің мәнін шығару.

7. Соңы
Тапсырма:

1. 
   Нөлдік емес екі сан берілген. Олардың қосындысын, айырмасын, көбейтіндісін, бөліндісін табыңыз.
   
2. 
   Екі сан берілген. Олардың квадраттарының және модулінің орташа арифметикалық мәнін табыңыз.
   
3. 
   Бірінші автомобильдің жылдамдығы v1 км/сағ, екінші автомобильдікі – v2 км/сағ. Олардың арақашықтығы S км. Егер автомобильден бір-бірінен алыстап кеткен болса, олардың Т сағаттан кейнгі арақашықтығын анықтаңыз.
   
4. 
   Бірінші автомобильдің жылдамдығы v1 км/сағ, екінші автомобильдікі – v2 км/сағ. Олардың арақашықтығы S км. Егер автомобильдер алғашқыда бір-біріне қарама- қарсы келе жаткан болса, олардың Т сағаттан кейнгі арақашықтығын анықтаңыз.
   
5. 
   Тікбұрышты үшбұрыштың периметрі мен аудынын тап. Катеттерінің ұзындығы а және в.
   
6. 
   Кубтың қабырғасының ұзындығы берілген. Оның жазықтығының ауданын, көлемін тап.
   
7. 
   А,В,С коэффициенттерімен берілген A·x2 + B·x + C = 0 теңдеуінің түбірін тап. (теңдеудің дискриминанты теріс сан емес)
   

Алгоритмді графикалық (блок-схема) арқылы сипаттау ең кең таралған әдіс. Алгоритмді графикалық сипаттау үшін байланыс сызықтарымен өзара байланыстырылған алгоритм схемалары немесе блокты символдар қолданылады.

Есептелу процесінің әрбір этапы геометриялық фигуралармен (блоктармен) көрсетіледі. Олар арифметикалық немесе есептеуіш (тіктөртбұрыш), логикалық (ромб) және берілгендерді енгізу-шығару (параллелограмм) болып бөлінеді.
1 Кесте. Алгоритм схемасына арналған негізгі схемалар

Символ аты	Белгіленуі және толтыру мысалы	Түсініктеме
Процесс		Есептеу әрекеті немесе әрекеттер тізбегі
Шешуі		Шартты тексеру
Модификация		Циклдің басы
Алдын-ала анықталған процесс		Стандартты программа бойынша есептеу
Енгізу-шығару		Жалпы түрдегі енгізу-шығару
Пуск –токтату		Алгоритмнің басы, соңы,
Құжат		Нәтижені баспаға шығару

Этапатардың орындалу тәртібі блоктарды байланыстыратын бағыттармен көрсетілген. Геометриялық фигуралар жоғарыдан төмен және солдан оңға қарай орналастырылады. Блокторды нөмірлеу схемвада орналасу тәртібіне байоанысты қойылады.

Орындалу құрамына қарай алгоритмдер және программалар 3 түрге бөлінеді: сызықтық, циклдік, тармақталған.

Сызықтық алгоритм – бұл барлық әрекеттер бірінен соң бірі тек қана 1 рет орындалатын алгоритм. Схемасы орындалу ретіне қарай жоғарыдан төмен орналасқан блоктар тізбегі ретінде көрсетіледі. Алғашқы және аралық берілгендер есептелу процнсінің бағытына әсер етпейді.

Тармақталған алгоритм құрылымы.

Көптеген жағдайда практика жүзінде алғашқы шартына немесе аралық нәтижесіне байланысты қандай да бір немесе басқа формуламен есептеуге тура келетін есептер кездеседі.

Мұндай есептерді тармақталған алгоритм көмегімен сипаттауға болады. Мұндай алгоритмдерде, есептеуді жалғастыру бағыты берілген шартты тексеру нәтижесіне байланысты орындалады. Тармақталу процессі IF (ЕГЕР шарты) операторы арқылы сипатталады.

ЦИКЛДІК ЕСЕПТЕУ ПРОЦЕССТЕРІ

Циклдік есептеу процесінің 2 схемасы бар:

1-схеманың ерекшелігі, цикл тым болмағанда бір рет орындалады, өйткені циклдан шығу шарты цикл денесі орындалғаннан кейін орындалады.

1. 
   Келесі есептің блок-схемасы мен алгоритммін құрыңдар:
   

(r радиус және h конус биіктігі) берілген осы екі өлшем берілген формула орындалу тізбегін анықтайды.

3.Келесі блок схема-бойынша алгоритм құрыңдар:

4.Келесі блок схема-бойынша алгоритм құрыңдар:

5.Келесі блок схема-бойынша алгоритм құрыңдар: