Ғылым және ғылыми зерттеулер
жүктеу/скачать 402.59 Kb. Pdf көрінісі
|
| Проблема дегеніміз - шешімдері белгісіз немесе толық білінбеген
күрделі теориялық немесе практикалық мәселе. Дамымаған (проблемаға дейінгі) және дамыған проблемалар бар. Дамымаған проблемалар келесі ерекшеліктермен сипатталады: (1) олар белгілі бір теория, тұжырымдама негізінде пайда болды; (2) бұл қиын, стандартты емес тапсырмалар; (3) оларды шешу танымда пайда болған қарама-қайшылықты жоюға бағытталған; (4) проблеманы шешу жолдары белгісіз. Дамыған проблемалардың шешілуіне азды-көпті нақты белгілері бар. Гипотеза - зерттелетін объектілердің құрылымы мен құрылымдық элементтердің ішкі және сыртқы байланыстарының сипаты туралы белгілі бір әсер ететін себеп туралы тексеруді және дәлелдеуді қажет ететін болжам. Ғылыми гипотезаның келесі сипаттамалық қасиеттері бар: (1) өзектілігі, яғни ол сүйенетін фактілерге сәйкестігі; (2) тәжірибелік тексеру мүмкіндігі, бақылау немесе эксперименттік деректермен салыстыру (тексерілмейтін гипотезаларды қоспағанда); (3) бар ғылыми біліммен үйлесімділік; (4) гипотезаның түсіндіру күші болуы керек - оны растайтын фактілер мен салдардың белгілі бір саны гипотезадан шығарылуы керек. Ең көп фактілер алынған гипотеза ең үлкен түсіндіру күшіне ие болады; (5) қарапайымдылық - гипотезада ерікті болжамдар, субъективті қабаттар болмауы керек. Сипаттамалық, түсіндірмелік және болжамдық гипотезаларды ажыратамыз. Сипаттамалық гипотеза - бұл объектілердің маңызды қасиеттері, зерттелетін объектінің жеке элементтері арасындағы байланыстар сипаты туралы болжам. Түсіндірмелік гипотеза - бұл себептілік туралы болжам. Болжамдық гипотеза - бұл зерттеу объектісінің даму тенденциялары мен заңдылықтары туралы болжам. Теория дегеніміз - шындықтың белгілі бір аймағын адекватты және интегралды түрде көрсететін логикалық ұйымдастырылған білім, білімнің тұжырымдамалық жүйесі. Оның келесі қасиеттері бар: (1) теория - ұтымды ойлау әрекетінің түрі; (2) теория - сенімді білімнің ажырамас жүйесі; (3) теория фактілер жиынтығын сипаттап қана қоймай, оларды түсіндіреді, құбылыстар мен процестердің пайда болуы мен дамуын, олардың ішкі және сыртқы байланыстарын, себепті және басқа тәуелділіктерін ашады; (4) теориядағы барлық ережелер мен тұжырымдар дәлелденген. Теориялар зерттеу тақырыбына сәйкес жіктеледі. Әлеуметтік, математикалық, физикалық, химиялық, психологиялық, этикалық және басқа теорияларды ажыратамыз. Теориялардың басқа классификациялары да бар. Ғылымның қазіргі әдістемесінде теорияның келесі құрылымдық элементтері ажыратылады: (1) бастапқы негіздер - ұғымдар, заңдар, аксиомалар, принциптер және т.б.; (2) идеалдандырылған объект - шындықтың кейбір бөліктерінің теориялық моделі, зерттелетін құбылыстар мен объектілердің маңызды қасиеттері мен байланыстары; (3) теорияның логикасы - дәлелдеудің белгілі ережелері мен әдістерінің жиынтығы; (4) философиялық көзқарастар мен әлеуметтік құндылықтар; (5) берілген теориядан алынған заңдар мен ережелер жиынтығы. Теорияның құрылымын тұжырымдамалар, пайымдаулар, заңдар, ғылыми ережелер, ілімдер, идеялар және басқа элементтер құрайды. Тұжырымдама дегеніміз - белгілі бір заттар немесе құбылыстар жиынтығының маңызды және қажетті белгілерін бейнелейтін ой. Категория - бұл заттар мен құбылыстардың ең маңызды қасиеттері мен байланыстарын бейнелейтін жалпы, негізгі ұғым. Категориялар философиялық, жалпы ғылыми және жеке ғылым саласымен байланысты. |