Ғылым және ғылыми зерттеулер

Ғылыми термин дегеніміз - ғылымда қолданылатын ұғымды білдіретін 
сөз немесе сөз тіркесі. 
Белгілі бір ғылымда қолданылатын ұғымдардың (терминдердің) 
жиынтығы оның ұғымдық аппаратын құрайды. 
Пайымдау дегеніміз - расталатын немесе жоққа шығарылатын ой. 
Қағида - бұл жетекші идея, теорияның негізгі бастау нүктесі. Қағидалар 
теориялық және әдіснамалық болып табылады. 
Аксиома - бұл бастапқы, дәлелденбейтін және белгіленген ережелерге 
сәйкес басқа ережелер алынатын ереже. 
Заң дегеніміз - құбылыстар, процестер арасындағы объективті, 
маңызды, ішкі, қажетті және тұрақты байланыс. 
Заңдар әр түрлі белгілер бойынша жіктелуі мүмкін. Мысалы, 
шындықтың негізгі салаларына сәйкес табиғат, қоғам, ойлау және таным 
заңдылықтарын ажыратуға болады; әрекет ауқымына сәйкес - жалпылай, 
жалпы және ерекше. 
Заңдылық: 
(1) көптеген заңдардың жұмысының жиынтығы; 
(2) әрқайсысы жеке заңды құрайтын маңызды, қажетті жалпы 
қатынастар жүйесі. 
Мәлімдеме - бұл ғылыми тұжырым, тұжырымдалған ой. 
Ілім - бұл шындық құбылыстарының кез-келген саласы туралы 
теориялық ережелердің жиынтығы. 
Идея: 
(1) оқиғаның немесе құбылыстың жаңа интуитивті түсіндірмесі; 
(2) теориядағы анықтайтын негізгі тұжырымдама. 
Концепция дегеніміз - ғылыми идеямен (идеялармен) біріктірілген 
теориялық көзқарастар жүйесі. Теориялық тұжырымдамалар көптеген 
құқықтық нормалар мен институттардың болуы мен мазмұнын анықтайды. 
Зерттеудің эмпирикалық деңгейі сенсорлық танымның басым 
болуымен сипатталады (сыртқы әлемді сезім мүшелері арқылы зерттеу). Бұл 
деңгейде теориялық білім формалары қатысады, бірақ бағынышты мағынаға 
ие болады. 
Зерттеудің эмпирикалық және теориялық деңгейлерінің өзара 
байланысы мынада: 
(1) фактілер жиынтығы теорияның немесе гипотезаның практикалық 
негізін құрайды; 
(2) фактілер теорияны қолдай алады немесе оны жоққа шығара алады; 
(3) ғылыми факт әрдайым теорияға сіңеді, өйткені оны концепциялар 
жүйесінсіз тұжырымдау мүмкін емес, теориялық тұжырымдамаларсыз 
түсіндірілмейді; 
(4) қазіргі ғылымдағы эмпирикалық зерттеулер теорияны басшылыққа 
ала отырып алдын-ала анықталған. 
Зерттеудің 
эмпирикалық 
деңгейінің 
құрылымы 
фактілерден, 
эмпирикалық жалпыламалардан және заңдардан (тәуелділіктерден) тұрады. 
«Факт» ұғымы бірнеше мағынада қолданылады: 

(1) объективті оқиға, нәтиже объективті шындыққа (шындық фактісі) 
немесе сана мен таным саласына (сана фактісі) байланысты; 
(2) сенімділігі дәлелденген кез келген оқиға, құбылыс туралы білім 
(шындық); 
(3) бақылаулар мен эксперименттер нәтижесінде алынған білімді 
жинақтайтын сөйлем. 
Эмпирикалық жалпылама дегеніміз - белгілі бір ғылыми фактілер 
жүйесі. 
Эмпирикалық заңдар құбылыстардағы заңдылықты, байқалатын 
құбылыстар арасындағы қатынастардың тұрақтылығын көрсетеді. Бұл заңдар 
теориялық білім емес. Шындықтың маңызды байланыстарын ашатын 
теориялық заңдардан айырмашылығы, эмпирикалық заңдар тәуелділіктің 
үстірт деңгейін көрсетеді.