Ғылыми журнал үш айда бір рет шығатын ғылыми журнал
жүктеу/скачать 4.7 Mb. Pdf көрінісі
|
| ISSN 1814 - 6961 E-ISSN: 2788-9718
Отан тарихы №1 (97) 2022 36 Қазақстан қоғамының көпэтностылығы әр тарихи кезеңде үнемі артып отырды. 1897-1916 жылдары Қазақстанға қоныстанған 1,5 миллион адамның 260 мыңы, яғни 22%-ға жуығы кері қайтса, 78%-ы орнығып қалған. 1920 жылы - 38, 1959 жылы – 114, 1986 жылы – 120, 1999-2000 жылдары – 131 этнос өкілдері тіркелді (Құдайбергенова, 2011: 100, 291). Қазіргі таңда Қазақ жеріндегі 130 этнос өкілдерінің 60-ы кезінде депортацияланғандар болып саналады (Тоғжанов, 2015: 17). 2006 жылғы Көкшетау халқының құрамында 433486 қазақ, 253430 орыс, 1025 әзірбайжан, 10553 беларус, 47519 неміс, 11901 татар, 404 өзбек, 53472 украин және 46210 басқа этнос өкілдері болды (Әбуев, 2006: 306). Қарағанды жерінде 115 этнос өкілдері тұрып жатыр (Джамалиева, 2020: 105). Еліміздің астанасында 111 этнос өкілдері тұрады, соның ішінде қазақтар – 52,7%, орыстар – 33,4%, украиндар – 4,3%, немістер – 2,3%, татарлар – 2,1%, беларустар – 1,3%, басқа этностар – 3,5%-ды құрайды (Этносы, 2009:198). 1-кесте Қазақстандағыэтносаралық ішкі көші-қон (Қазақстанның демографиялық жылнамалығы, 2017) Жылдар 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Келгендер Барлық этностар 364655 366037 364638 337841 337267 405616 455451 616894 Қазақтар 296919 299368 299551 276963 276104 333324 373779 522109 Орыстар 40434 38897 38563 36051 37266 42431 47606 53479 Өзбектер 1703 2304 1933 2500 1852 3656 3708 5293 Украиндар 5531 4992 4801 4358 4334 4943 5482 5883 Ұйғырлар 3232 3177 3608 2718 2596 3483 4500 5692 Татарлар 3219 3178 3134 2844 2908 3234 3745 4246 Немістер 3391 3198 3040 2818 2855 3250 3812 4079 Басқа этностар 10226 10923 10008 9589 9352 11295 12819 16113 Кестедегі демографиялық деректен жыл сайын көшіп келушілер санының артып отырғаны, тиісінше халықтың көпэтностылық деңгейінің деөсіп отырғаны байқалады. 2021 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстанда ресми түрде 18 млн. 879 552 адам тұрса, 2021 жылдың 1 қарашасында халық саны 19 млн. 82 467 адамға жетті. (ҚР Ұлттық статистика бюросы. 2021 жыл, 12 ақпан). Көпұлтты Қазақстан жағдайында ұлттық идея тек этникалық, әлеуметттік, саяси және діни топтардың басын қосатын, біріктіргіш әлеуеті мол идея болу керек және алауыздық пен әлеуметтік жіктелулерге жол бермеуі тиіс (Мәңгілік ел, 2019:355). Ел бірлігін және этносаралық қатынастарды реттеуде қоғамдық-саяси институт-Қазақстан халқы Ассамблеясы қызмет етеді (Тоғжанов, 2015). Ассамблея құрамындағы 350 ұлттық-мәдени бірлестіктерден басқа аймақтарда үлкен, кіші ассамблеялар құрылған. Еліміз бойынша 43 этникалық топтан тұратын 1025 этномәдени бірлестік бар. Қарағанды облысындағы 56 ұлттық-мәдени орталықтың 18-і облыс орталығында, қалғандары Жезқазған, Теміртау, Сәтпаев, Саран, Шахтинск, Балқаш қалалары мен Нұра, Бұқар жырау аудандарында жұмыс істейді. Бұлорталықтар Германия, Украина, Беларусь, Литва, Польша, Армения елшіліктерімен тұрақты байланыс жасап отырады (Джамалиева, 2020: 105). 2019 жылғы этномәдени бірлестіктерді қоғамдық аккредиттеу нәтижесінде еліміздің 17 өңірінен барлығы 367 ЭМБ тіркеуден өтті, оның 14-і республикалық, 42-і филиалдар мен өкілдіктер, 311-і жергілікті бірлестіктер (Ерсейітова, 2020). Этно-мәдени орталықтар, мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландыратын Достық үйлері және ұлттық театрлар этностардың мәдени құндылықтарын дамыту мақсатында қызмет етеді. 2-кесте. Республикалық деңгейдегі этно-мәдени бірлестіктер (2019 жылы аккредиттелген аймақтардағы ҚХА ЭКО тізілімі) ҚР «Наири»армян мәдени орталықтарының қауымдастығы Қазақстан татарлары мен башқұрттарының конгресі Түрік этно-мәдени орталығы «Ахыска» Қазақстанның «Филия» грек қоғамдарының қауымдастығы «Вайнах» шешен, ингуш халықтарының мәдениетін дамыту қауымдастығы Қазақстан күрдтерінің «Барбанг» қауымдастығы Қазақстанның «Мицва» еврей ұлттық ұйымдарының қауымдастығы ҚР өзбек этномәдени бірлестіктерінің «Дустлик» қауымдастығы Қазақстан ұйғырларының республикалық мәдени орталығы Қазақстан корейлері қауымдастығы Қазақстан украиндарының Радасы Әзірбайжандар қауымдастығы |