Гүлді өсімдіктер туралы жалпы түсінік

1.Раушангүлдің топтары және сорттары

2. Раушангүлдің грунттық түрі

3. Раушангүлдің құмыралық түрі

Раушангүл тұқымдасы (Rosaceae) — қос жарнақтыларға жататын бұта, ағаш тәріздес бір не екі жылдық өсімдіктер. Жер шарында кең таралған, негізінен, қоңыржай аймақта өседі, 100-ден аса туысы, 3 мыңнан астам түрі белгілі. Қазақстанда 36 туысы, 200-ден артық түрі бар, оның 12-сі өте сирек кездесетін өсімдіктер, сондықтан қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген. Раушангүл тұқымдасына жататын өсімдіктердің жапырақтары күрделі, кезектесіп орналасады, бүтін жиекті, қосалқы жапырақшалары болады. Гүлі қос жынысты, кейде дара жынысты, жеке-жеке не топтанып орналасқан. Гүл күлтесі бесеу, аталығы мен аналығы көп, гүлқоршауы көбіне екі қатарлы. Бұл тұқымдасқа жататын өсімдіктер жел және жәндіктер арқылы тозаңданады. Жемісі — көп сүйекті жаңғақ, жаңғақша, жидек, алма, тұқымы эндоспермсіз (кейбір өсімдіктің тұқымы мен жемісінде болатын, ұрықтың қоректенуіне қажетті ерекше ұлпа болмайды). Раушангүл тұқымдасының көбі пайдалы өсімдіктер: жеміс беретін ағаштар (алма, алмұрт, айва, шие, өрік, шабдалы, т.б.); жидек (таңқурай, қойбүлдірген, сиыр бүлдірген, қарақат, т.б.), әсемдік түрлері (раушангүл, шетен, тобылғы, долана, т.б.) және дәрілік түрлері (итмұрын, түзу қазтабан, бүршікгүл, т.б.). Жемісі тамаққа пайдаланылады, құнарлы мал азығы, гүлінен ара бал жинайды. Қазақстан ҒА-ның Бас ботаник. бағында 1957 — 84 ж. аралығында Раушангүл тұқымдасының әсемдік түрі — раушан гүлінің 16 сорты шығарылған. Ең бастылары: “Қазақстандық мерекелік” (биікт. 130 см-дей, гүлі қызыл түсті); “Алматыдан сәлем” (биікт. 130 см-дей, гүлі қызғылт түсті); “Алматы хош иістісі” (биікт. 190 см-дей, гүлі қызғылт түсті, хош иісті); “Қызжібек” (биікт. 110 см, гүлі қызыл күрең түсті); “Аққу” (биікт. 250 см-дей, гүлі ақ түсті); “Гүлсұлу” (биікт. 190 см-дей, гүлі қызыл күрең түсті, қыста үсімейді), т.б

Қазіргі уақытта раушангүлдің сорттары өте көп – 6 мыңнан астам.

Тәжірибелік мақсатта барлық раушангүлдерді 2 топқа бөлген ыңғайлы: 1) аязға төзімді саябақ раушангүлдері (грунтта қыстайтын), 2) аязға төзімді емес (грунтта қыстап қалмайтын).

Олардың бастылары мыналар:

Бұл топтың раушангүлдері топырақта қыстайды.

Аязға төзімді емес раушангүлдерге шай, шай-гибридті, бенгальді, бурбонды раушангүлдер жатады. Шай раушангүлі — R. indicaodoratissima (синонимдері — R. indicafragransиR. Theay). Өте хош иісті, ірі үнемі гүлдеп тұратын гүлдері бар. Негізгі сорттары:

Lady Hillingdon. Гүлдері ірі, түкті, сарғыш-сары. Үздіксіз гүлдейді.

Maman Cochet, 1893 ж. гүлдері өте ірі, қызыл. Бұтасы биік. Үнемі гүлдейді. Қысқартылып отырады.

Weisse Maman Cochet — сары реңкі бар ақ раушангүл. Биік күлтесі бар. Күзде ерекше әдемі.

Niphetos. Ақ шай раушангүлінің ең жақсысы.
14.Раушангүлдің грунттық түрі

Раушангүлдің грунттық түрі саябақ, гүлзарларды әшекейлеуге арналған.

Раушангүлдер көп қоректік заттарды талап етеді және топырақты құнарсыздандырады. Тыңайтқышты уақытылы қолданбаса өсімдіктің өсуі баяулап, гүлденуі нашарлайды. Қолданылатын тыңайтқыштар: көң, компост, фекалий және т.б.

Раушангүлдің құмыралық түрі топырақпен тығыз байланысты. Ол үшін мықты штамбты және тамыр жүйесі жақсы өсімдікті таңдайды. Құмыраға отырғызу қазанда басталады. Жаңа құмыраларды кептіріп, ескілерін жуу керек. Құмыраның түбінде жақсы дренаж болуы керек.

2. КЛУМБАЛАР, ТОПТАРЫ, РАБАТКІЛЕР ЖӘНЕ СОЛИТЕРЛЕР

Гүл өсiрушi гүл өсiрушiде әр түрлi Садаоның бiр бөлiктерiнде, саябақтар, көгалдар және тағы басқаларларда ойранда гүл өсетiн клумбалары басым болады, пiшiндердi еркiнiрек олардыңның өзара орналастырылуы және үлкен бостандық бұл жерде. Гүл отырғызуларын қарайту үшiн мiндеттi түрде көгал болуы керек. (клумбалар, рабаткалар) гүл отырғызуларын мөлшер партер және көгалды жалпы ауданмен байланыстыру керек. Гүл өсiрушi және партер гүл және әр түрлi пiшiндердiң декоративтiк - жапырақты отырғызуларынан қиыстырылады: клумба, рабатка, е өйткенi массив. аз-кем iрi өсiмдiктердiң топтары - бұта ) және (жеке өсiмдiктер) солитер шөп басқан. Әшекейлi партерлерде өрнекi және кiлем клумбалары түзiледi.

Ескi партерлер өз пiшiндерiн сызықтықпен және ортақ симметриялар ерекшелендi. Оларда әдетте су алабы, су бұрқақтары түзiлдi, сауыт және мүсiнге тұрғызылды. Су бұрқағы, мүсiн және басқа әшекейлер партерлер және гүл өсiрушiлердегi кешiрек әр түрлi гүл отырғызуларымен көгалдарда өрнекi кiлемдерге орын жол бердi.
15.2 КЛУМБАЛАР, ТОПТАРЫ, РАБАТКІЛЕР ЖӘНЕ СОЛИТЕРЛЕР

Гүлді екпелердің кең таралған формалары болып саналады, олар саябақтар, бақшалар және т.б.әшекейлеуде қолданылады.

Биік өсетін гүлдейтін немесе декоративті-жапырақты өсімдіктердің топтары саябақтардың басында, газондарда, гүлзарларда, ғимараттардың қабырғаларында орналастырылады. Газонға орналастырғанда ең биік өсімдіктерді ортасына таман орналастырып, шеттеріне ұзынынан қысқасына қарай іріктеп орналастырады.