Грамматика: просто о сложном


Желательное наклонение глагола



бет34/56
Дата23.11.2022
өлшемі2.46 Mb.
#465535
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   56
kaz-grammatika

5. Желательное наклонение глагола
(Қалау рай)

Желательное наклонение выражает желание, намерение говорящего.

Общая схема:

1 Менiң
Бiздiң

глагол +

ғы / гi
қы / кi

+







м
мыз / мiз




келу




2 Сенiң
Сендердiң
Сiздiң
Сiздердiң

лар/лер+


лар/лер+

ң

ңыз / ңiз
iңыз / iңiз




3 Онiң
Олардiң

лар/лер+



сы / сi
ы / i




К корню глагола добавляются суффиксы ғы/гi, қы/кi, затем следуют притяжательные окончания (смотрите раздел "Существительные. Притяжательные окончания") и вспомогательный глагол келу в нужном времени: келді – если речь идёт о прошлом, келіп отыр (тұр, жүр) – если речь идёт о настоящем, келеді – если речь идёт о будущем.

Шырын ішкің келді. – Ты хотел выпить напиток (когда-то хотел, прошлое).
Тауға барғыңыз келіп отыр. – Вы в горы хотите пойти (сейчас хотите, настоящее).
Жатқым келеді. – Хочу полежать (потом хочу это сделать, будущее).

В разговорной речи встречается использование как притяжательного местоимения (менің, сенің), так и местоимения в усечённом варианте (мен, сен – хотя это противоречит правилам грамматики).


Например:

Менің дәрiгер болғым келеді (Мен дәрiгер болғым келеді). – Я хочу стать врачём.


Оның қалам алғысы келді (Ол қалам алғысы келді). – Он хотел ручку взять.

Думаю, вы уже заметили, что суффиксы қы/кi добавляются после глухих согласных, а суффиксы ғы/гi в остальных случаях.


Ещё примеры:

Менің еденде отырғым келді. – Мне хотелось на пол сесть.


Оның жауап бергiсi келді. – Ему хотелось ответ дать.
Бiздің сенi көргiмiз келіп отыр. – Нам хочется тебя увидеть.
Сiздiң жаңа фильм көргiңiз келіп отыр. – Вы новый фильм хотите посмотреть.
Менің сөйлескiм келіп тұр. – Я хочу поговорить.
Менің диванда жатқым келеді. – Мне хочется на диване полежать.
Сенің шай iшкiң келеді. – Тебе хочется чай попить.

Во втором лице множественного числа перед притяжательными окончаниями добавляются окончания множественного числа лар/лер:

Сендердiң оқығыларың келді. – Вы учиться хотели.
Сiздердiң iшкiлерiңiз келді. – Вы пить хотели.
Сiздердiң киноға барғыларыңыз келе ме? – Вы в кино хотите пойти?

В третьем лице множественного числа тоже возможно присоединение окончаний множественного числа:

Олардың киноға барғылары келеді. – Они в кино хотят пойти.

Отрицание
Отрицательная форма глагола образуется при помощи отрицательного суффикса ме, который присоединяется к корню вспомогательного глагола: келмеді, келмей отыр (тұр, жүр), келмейді:

Сенің шырын ішкің келмеді. – Ты не хотел пить напиток.


Оның қалам алғысы келмей отыр. – Он не хочет ручку брать.
Менің жатқым келмейді. – Я не хочу лежать (не намерен лежать).
Баланың доппен ойнағысы келмейді. – Ребёнок с мячом играть не собирается.

Таблицы с примерами:


Менiң
Біздiң


Сенiң
Сендердiң
Сіздiң
Сіздердiң
Оның
Олардың

жазу
жазғым келді
жазғымыз келді
жазғың келді
жазғыларың келді
жазғыңыз келді
жазғыларыңыз келді
жазғысы келді
жазғылары келді

iшу
iшкiм келiп отыр
iшкiмiз келiп отыр
iшкiң келiп отыр
iшкiлерiң келiп отыр
iшкiңiз келiп отыр
iшкiлерiңiз келiп отыр
iшкiсi келiп отыр
iшкiлерi келiп отыр

айту
айтқым келедi
айтқымыз келедi
айтқың келедi
айтқыларың келедi
айтқыңыз келедi
айтқыларыңыз келедi
айтқысы келедi
айтқылары келедi




Отрицание:

Менiң
Біздiң


Сенiң
Сендердiң
Сіздiң
Сіздердiң
Оның
Олардың

жазу
жазғым келмеді
жазғымыз келмеді
жазғың келмеді
жазғыларың келмеді
жазғыңыз келмеді
жазғыларыңыз келмеді
жазғысы келмеді
жазғылары келмеді

iшу
iшкiм келмей отыр
iшкiмiз келмей отыр
iшкiң келмей отыр
iшкiлерiң келмей отыр
iшкiңiз келмей отыр
iшкiлерiңiз келмей отыр
iшкiсi келмей отыр
iшкiлерi келмей отыр

айту
айтқым келмейдi
айтқымыз келмейдi
айтқың келмейдi
айтқыларың келмейдi
айтқыңыз келмейдi
айтқыларыңыз келмейдi
айтқысы келмейдi
айтқылары келмейдi







Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   56




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет