Глаголы алу – мочь, бiлу – уметь
Глагол алу – мочь
глагол + а/е/й алу
От основного глагола отбрасывается суффикс у и добавляется суффикс а, если слово твёрдое, суффикс е, если слово мягкое и суффикс й, если слово заканчивается на гласную.
Глагол алу обычно используется в переходном времени (аламын – я могу).
Но также используется в прошедшем времени (алдым – я мог) и в очевидно-настоящем времени, но только в отрицательной форме (алмайжүрмiн – я не могу).
Рассмотрим сначала переходное время.
Примеры:
Мен балық аулай аламын. – Я рыбу ловить могу.
Мен ағылшынша жаза аламын, ал немiсше жаза алмаймын. – Я по-английски писать могу, а по-немецки не могу.
Вспомогательный глагол алу является показателем числа и лица. Отрицательную форму также приобретает вспомогательный глагол алу. Все изменения глагола смотрите в таблицах ниже.
Сен автобус жүргiзе аласың. – Ты автобус водить можешь.
Жан жақсы билей алады. – Жан хорошо танцевать может.
Бiз қонаққа бара алмаймыз. – Мы в гости идти не можем.
Сiздер ертең келе алмайсыздар. – Вы завтра приехать не можете.
Олар сағатты жөндей алмайды. – Они часы ремонтировать не могут.
Ол балық жей алады, ал ет жей алмайды. – Он рыбу есть может, а мясо есть не может.
Сен айта аласың ба? – Ты говорить можешь?
Сiз ауыр жұмыс iстей аласыз ба? – Вы тяжёлую работу выполнять можете?
Ол тамақ пiсiре ала ма? – Он пищу готовить может?
Олар қазақша айта ала ма? – Они по-казахски говорить могут?
Су астында қанша уақыт жүзе аласың? – Под водой сколько времени плавать можешь?
Сiздiң мамандарыңыз қашан келе алады? – Ваши специалисты во сколько приехать смогут?
Машинамды қай жерге қоя аламын? – Куда я могу поставить машину?
Не забывайте о глаголах-исключениях, к которым присоединяются суффиксы и или я (оқи аламын – я читать могу, қоя аламын – я поставить могу), смотрите Переходное время глагола
Таблицы с примерами:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
|
жазу
жаза аламын
жаза аламыз
жаза аласың
жаза аласыңдар
жаза аласыз
жаза аласыздар
жаза алады
|
iшу
iше аламын
iше аламыз
iше аласың
iше аласыңдар
iше аласыз
iше аласыздар
iше алады
|
санау
санай аламын
санай аламыз
санай аласың
санай аласыңдар
санай аласыз
санай аласыздар
санай алады
|
оқу
оқи аламын
оқи аламыз
оқи аласың
оқи аласыңдар
оқи аласыз
оқи аласыздар
оқи алады
|
Отрицание:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
|
жазу
жаза алмаймын
жаза алмаймыз
жаза алмайсың
жаза алмайсыңдар
жаза алмайсыз
жаза алмайсыздар
жаза алмайды
|
iшу
iше алмаймын
iше алмаймыз
iше алмайсың
iше алмайсыңдар
iше алмайсыз
iше алмайсыздар
iше алмайды
|
санау
санай алмаймын
санай алмаймыз
санай алмайсың
санай алмайсыңдар
санай алмайсыз
санай алмайсыздар
санай алмайды
|
оқу
оқи алмаймын
оқи алмаймыз
оқи алмайсың
оқи алмайсыңдар
оқи алмайсыз
оқи алмайсыздар
оқи алмайды
|
Прошедшее время:
Бiздiң киноға барғымыз келдi, бiрақ бара алмадық. – Мы в кино хотели пойти, но не смогли.
Сен дұрыс шешiм таба алмадың. – Ты не мог найти правильное решение.
Бiз бұл мәтiндi аудара алдық. – Мы могли перевести этот текст.
Таблицы с примерами:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
|
жазу
жаза алдым
жаза алдық
жаза алдың
жаза алдыңдар
жаза алдыңыз
жаза алдыңыздар
жаза алды
|
iшу
iше алдым
iше алдық
iше алдың
iше алдыңдар
iше алдыңыз
iше алдыңыздар
iше алды
|
санау
санай алдым
санай алдық
санай алдың
санай алдыңдар
санай алдыңыз
санай алдыңыздар
санай алды
|
оқу
оқи алдым
оқи алдық
оқи алдың
оқи алдыңдар
оқи алдыңыз
оқи алдыңыздар
оқи алды
|
Отрицание:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
|
жазу
жаза алмадым
жаза алмадық
жаза алмадың
жаза алмадыңдар
жаза алмадыңыз
жаза алмадыңыздар
жаза алмады
|
iшу
iше алмадым
iше алмадық
iше алмадың
iше алмадыңдар
iше алмадыңыз
iше алмадыңыздар
iше алмады
|
санау
санай алмадым
санай алмадық
санай алмадың
санай алмадыңдар
санай алмадыңыз
санай алмадыңыздар
санай алмады
|
оқу
оқи алмадым
оқи алмадық
оқи алмадың
оқи алмадыңдар
оқи алмадыңыз
оқи алмадыңыздар
оқи алмады
|
Очевидно-настоящее время (только отрицательная форма)
Мен саған көмектесе алмай жүрмiн. – Я не могу тебе помочь.
Сiз менi түсiне алмай жүрсiз. – Вы не можете меня понять.
Сәуле үлгере алмай жатыр ма? – Сауле не может успеть?
Бiз шешiм қабылдай алмай отырмыз. – Мы не можем принять решение.
Глагол бiлу – уметь
Та же самая конструкция, только вместо алу глагол бiлу – уметь:
глагол + а/е/й бiлу
Примеры:
Сен адамдарға жақсы түсiндiре бiлесiң. – Ты умеешь хорошо объяснять людям.
Сiздер көңiл көтере бiлесiздер. – Вы умеете поднимать настроение.
Ол сұрақтарды дұрыс қоя бiлмейдi. – Он правильно задавать вопросы не умеет.
Достарыңызбен бөлісу: |