«Хабар дайындаудың аудиотехникалық және цифрлық технологиясы» пәнінің

1. Студиялық аппараттық бөлме

2. Монтаждық аппараттық бөлме

Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Барманкулов М. Вес мир у вас в квартире. Алматы., 1972.

2.Молдабеков А. Хабардың бес белесі. Алматы., 2000

3.Масғұтов С. Көгілдір экран-өмір айнасы. Алматы., 1976

4.Вачнадзе Г. Весмирное телевидение. Тбилиси., 1989

5.Барманкулов М. Телевидение: деньги или власть. Алматы., 1997

6.Тұрсынов Қ. Көгілдір экран құпиясы. Алматы., 1999

7.Кузнецов Г. ТВ-журналист. Москва., 1980

8.Саппак В. Телевидение и мы. Москва., 1988

9.Амандосов Т. Совет журналистикасының теориясы мен практикасы.

Алматы., 1978


6 -Дәріс. ЭЛЕКТРОНДЫ ЖУРНАЛИСТИКАНЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰРАЛДАРЫ
Дәріс сабағының мазмұны:

1. Микрофондар.

2. Динамикалық микрофондар.

3. Конденсаторлы микрофондар

Микрофондардың басты сипаты бағытталуында болып табылады. Әр микрафон түрлі бағыттардан келетін дыбыстарға сезімталдығы да әр түрлі болып келеді. Сондықтан микрофондарды екі топқа бөлуге болады: бағытталған және бағытталмаған деп. Ал, атқаратын функцияларына қарай, микрофондар электродинамикалық (катушкалы, ленталы), конденсаторлы, пьезоэлектрлі, электромагнитті, көмірұнтақты болып бөлінеді. Сонымен бірге, стерефониялық, тік бағытты, көп бағытты, шағын көлемді радиомикрофондар болып та сараланады. Радиода, теледидарда катушкалы, конденсаторлы, ленталы микрофондар көп қолданылады. Электродинамикалық катушкалы микрофондардың теледидар орталықтарында және радиоүйінде қолданылуы тиімді болып отырғандығы тәжірибеде дәлелденген. Заман талабына орай, электронды дәуірдің жаңалықтары күннен күнге жаңартылып өндіріске қолданылу үстінде. Пішіндері өзгертілгенімен де, қолданылу аясы кеңейгенімен де, дизаиндық сапасы жақсарғанымен қызмет көрсету фунқциясы, дыбыс жазу технологиясы бұрынғы негізде сақталған.

Микрофон құралдарынын бәріне ортақ элемент - диафрагма болып табылады. Ол пластинка, мембрана, лента түрінде болады. Металдан, диэлектриктен, пьезоэлементтен жасалуы мүмкін. Ең алғашқы микрофондардың түріне көмірұнтақты микрофондар жатады. Көмір ұнтағының ауа тербелісінен қозғалысқа түсуі арқылы жұмыс істейтін микрофондар қазіргі кезде өндірісте қолданылмайды. Пьезоэлектрлі микрофондар сапасы жағынан аса жақсы болмағанымен қарапайым жұмыс жазуда немесе дыбыстық эффект беру үшін қолданылады. Ал, ленталы микрофондардың дүниежүзілік радиобайланысында ұзақ жылдар пайдаланылып, өз сапалылығын тәжірибеде көрсеткен микрофондар қатарына жатады әрі табысты қолданылу үстінде. Олар сыртқы әсерге аса сезімтал келеді, сондықтан сыртқы жағдайдан сақтауды қолдайды. Ленталы микрофонның ішіне полюстері көрсетілген таспа тәріздес магнит орналастырылып, арасына фольгадан жасалған таспа тәрізді жұқа пленка бекітілген. Дыбыстың әсерінен лента қозғалысқа түсіп, магнит өрісіне әсер ету арқылы электр қуаты пайда болады. Ал, электродинамикалық микрофондарда полюстердің арасына катушка орналастырылған. Диафрагманын тербелісі кезінде катушқа бірге тербеліп, сол арқылы электр тогы шығады.

Конденсаторлы микрофон – сапалы, қызмет көрсету мерзімі ұзақ микрофондар типіне жатады. Бүлар өздігінен электр қуатын шығармайды, сондықтан жұмыс барысында қосымша тоқ қүші қозғалмалы электродқа әсер ететін полимер пленкадан жасалынған. «Дөңгелеқ үстел» өтқізгенде немесе шағын топ қатысқан хабарларды жазған қезде осы қонденсаторлы микрофон ыңғайлы болып табылады. Конденсаторлық микрофондардын конденсаторына тұрақты электр заряды қосылған, яғни қосымша тоқ күшінің қажеті жоқ.

Бағытталмаған - орындаушының кеудесіне қысқыш арқылы бекітілетін шағын миқрофон. Арнайы тоқ көзі қолда немесе қалтада сақталады.

Егер хабарға қатысушы екі адамның сөзін жазу керек болған жағдайда үстелдің бұрышын орталарына қалдырып не болмаса бір жағына жақын етіп отырғызып олардың әр қайсысынан микрофонды 40-50 см жерге орналастыру керек. Егер көп адам қатысатындай болса доға тәріздес етіп орналастырған жөн. Ал, музыкалық ансамбльдер болса, онда тік тіреуге дыбыс қабылдағышты бекіту керек.

Үй жағдайында дыбыс жазу қажеттігі болған қезде үй ішінде артық шу беретін заттардан (сағаттың тықылы, телефонның шылдыры, су ағардың дыбысы т.б.) босатып, неғұрлым дыбыстың өшуі процесіне қатысты заттармен (кілем, қалың төсеніштер, жұмсақ мебельдер т.б.) қамтылғаны дұрыс. Әрине, бұл айтылғандар микрофонды пайдаланудың шағын ғана түрлері. Онын әр түрлі жағдайларда қолданылатын көптеген әдіс-тәсілдері бар. Тәжірибелі инженерлер дыбыс режиссерлері жазылуға тиісті хабардың пішінін, жанрын, маңызын т.б. жағдайларын алдын-ала зерттеп барып орналастыруы тиіс немесе озық технология үлгілерін пайдаланулары мүмкін. Электронды журналистиқаның өнімдері ұжымдық болып саналатындықтан техникалық немесе шығармашылық топтар бірлесе еңбек еткенінің нәтижесінде жақсы хабарлар өмірге қеледі. Бағытталу диаграммасының формалары микрофондардың жұмыс принципіне байланысты. Микрофон құралына байланысты өзіндік талаптар бар: берілетін дыбыс деңгейінен электрлі сигнал жасауы қажет және ол микрофонның өзіндік электрлі шуларының деңгейінен аспауы қажет, шыққан сигналға кедергілер болмауы керек, барлық жиіліктегі дыбыстар аппаратқа қосылған сон біркелкі берілуі қажет. Сонда дыбыс деңгейі бірқалыпты болып, жазылған дыбыс сапасы жақсарады.

Микрофондар қолданылу қызметіне қарай үш түрге бөлінеді: су асты тербелісін жазатын құралдар - гидрофон, жер қабатындағы дыбысты - геофон, ал ауадағы дыбысты жазатын құрал микрофон деп аталады. Электрониканың дамуы күннен күнге қарқын алуда. Бұл құралдардың тек дизайны ғана емес, атқаратын функциялары да жетілдірілуде. Дыбысты сезгіштік қасиеттері артып, дыбыстың жазылу сапасы да жақсара түсуде. Ең сапалы микрофондар қатарынан электретті микрофондар көрінуде. Жартылай кәсіби немесе тұрмыстық жағдайда қолданылатын шағын, бағытталмаған МКЭ - 3, қардиондты, бір бағытты МКЭ - 9; бір бағытты МКЭ -271 (бұрынғы МКЭ-100) маркалы магнитофондар музыканы жазуда табысты қолданылуда. Әр түрлі радиомикрофондар өте кең таралып, қолданылуда. Аса озық технологияларда қолданылатын С414ХЬ8, ССЮ21Е, С0^523 жэне СНМ-21 сияқты микрофондар дүниежүзіліқ масштабта өзіндік орын алуда. Ал, А8-8Р8 800Р, А^Т8Б 615 маркалы видиокамералар және олардын микрофондары озық үлгідегі құралдар болып саналуда. Бұл құралдарды өндірушілер әлемге әйгілі 80ЫҮ, Рапазопіс, ІУС, Тһот$оп секілді фирмалар.

Аудиовидеоқұралдардың жетілуіне байланысты технология да жаңарды. Болашақ журналистердің жауапкершіліктері сын кезінде. Шығармашылықпен қоса техниқаның озық үлгілерін меңгеру талабы да арта түсті.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. Микрофондардың түрлері.

2. Микрофондар қолданылу қызметіне қарай бөлінуі.
Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Барманкулов М. Вес мир у вас в квартире. Алматы., 1972.

2.Молдабеков А. Хабардың бес белесі. Алматы., 2000

3.Масғұтов С. Көгілдір экран-өмір айнасы. Алматы., 1976

4.Вачнадзе Г. Весмирное телевидение. Тбилиси., 1989

5.Барманкулов М. Телевидение: деньги или власть. Алматы., 1997

6.Тұрсынов Қ. Көгілдір экран құпиясы. Алматы., 1999

7.Кузнецов Г. ТВ-журналист. Москва., 1980

8.Саппак В. Телевидение и мы. Москва., 1988

9.Амандосов Т. Совет журналистикасының теориясы мен практикасы.

Алматы., 1978
7 -Дәріс. МАГНИТОФОНДАР
Дәріс сабағының мазмұны:

1. «Днепр-8», «Репортер - 7» магнитофондары.

2. Магнитофондардың құрылысына ортақ бөлшектер.
Магнитофондармен қабылданған дыбыс әлсіз ауыспалы электр тогына айналады да, магнитофон құралында бірнеше рет өңдеуден, коррекциядан өтеді. Алдымен микросхемадағы немесе транзистордағы күшейткішқе түседі. Күшейтілген микрофондық сигналды бірден жазу тетігіне беруге болар еді. Алайда, қандай жақсы сападағы қүшейткіш болса да эр түрлі жиілікті бірқалыпты күшейте алмайды. Сондықтан, міндетті түрде дыбыс деңгейін өлшеуіш құрал - индикатор қажет.

Күшейтілген, коррекцияланған дыбыс магнит тетікке (маг. головка) түскен соң магнитті дыбысқа айналады. Бұл магнитті головка - таға тәрізді, жұқа магниттелмеген, денемен бөлінген үш жағында 2 полюс белгіленген жүрекше орналастырылған қарапайым тетік. Жазу головкасына шағылған магнитті өріс магнитті үнтаспаға әсер етіп, қажетті информация алынады. Ол дыбыс ұзақ сақталуы үшін үнтаспаға арнайы темірқышқылы, кобальт, хром сияқты химиялық элементтер қосылады.

Сонымен бірге магнитофонда үнтаспаны магнитсіздендіретін өшіру тетігі болады. Алайда, үнтаспаларды пайдаланар алдында заводтан берілген анықтамаларға көңіл бөлінуі тиіс. Өйткені, кейбір үнтаспалардың магнитті ұстауы күшті болады да магнитсіздендіретін тетікке бағынбайды, сөйтіп бірнеше дыбыс қайта жазылып, магнитті жазудың сапасы төмендейді. Бұл айтылған жайлар магнитофон қызметін анықтайтын негізгі белгілер. Ал бұл магнитофон құралы Ресейде екінші дүниежүзіліқ соғыстан кейін ғана пайда болды. Радиожурналистер алғашқы шағын магнитофонды 1952 жылдан бастап қолданды. Киев радиозаводы шығарған алғашқы марқасы «Днепр-8» деп аталды, қейіннен «репортер» делінді. «Репортер» латын сөзі, хабар жеткізуші, әкелуші деген мағынаны білдіреді. «Репортер - 1-ден» кейін ғалымдар ізденістен туған, көптеген дыбыс жазу құралдары дүниеге келді. Соңғы цифрлы технологияға дейін табыспен қолданылып келген құрал - «Репортер - 7» болды.

Магнитофондардың құрылысына ортақ бөлшектер бар. Олар:

алдыңғы панельге орналастырылған кері орау.

тоқтату

жылдамдатып орау

жазуға дайындау

дыбыс деңгейін бақылаушы - индикатор

ток күші мен күшейткішке қосар тетік

динамиқалық компрессорды қосу

сөйлеу фильтрін қосу

есептегіш қүрал.

кассета салатын орын

панельдің артқы жағында тоққа қосу тетігі

аккумуляторды ұстайтын қақпақша

автостоп

Сапалы, ыңғайлы компьютерлер таңдау керек.

Микрофоннан, магнитофоннан шыққан сигналдарды микшерлеу құралы қажет.

Дыбыс эффектілерінің жасалуы.

Фонограммаларды бағдарлама жасау кезінде тыңдау

5. Барлық қасиеттерін сақтай отырып сапалы дыбыс жазу.

Магнитофондар арқылы жазылған дыбыстың қолданылу аясы да кеңейе түсуде. Мысалы, үй тұрмысындағы видео, аудиожазуларда, лекция, баяндамалар жазу, тарихи дереқтер жасау, электронды экскурсовод қызметінде, теледидардан трансляциялы хабарларды жазып алуда, радиодан концерттерді жазуда т.б. қолданылады.

Студияның, оның құралдарының қатысуы арқылы жасалатын процесс –

монтаж. Хабардың сәтті шығуы монтаждың дұрыс жасалғанына байланысты. Монтаж – хабарларды техникалық өңдеу. Яғни француз сөзінен шыққан жинақтау, бір жүйеге келтіру деген мағынаны білдіреді. Монтаждың қасиеті ерекше екендігі тәжірибеде дәлелденген. Сөз бен сөздің, сөйлем мен сөйлемнің орнын алмастыру, қысқарту, ой мен ойдың астасуы, қабысуы, пікір түйіндерінің мәнін жоғалтпауы - тартымды хабардың негізі бола алады.

Электронды БАҚ тәжірибесінде дыбыс жазудың екі әдісі бар: бірі эфирге тарату болса, екіншісі қағазға түсіру үшін дыбыстық информация жинау. Алғашқы түрі телерадиода қолданылады да, екіншісі газет журналистері үшін қажет. Эфирге хабар тарату үшін жоғары сапалы магнитофондар, кейінгісіне қолайлы құралдар әр түрлі диктофондар қажет. Сөздік информацияны кез-келген дыбыс жазу құралдарында, үй тұрмысында қолданылатын тұрмыстық, кәсіби, студиялық магнитофондарда жазуға болады. Диктофондармен жұмыс жасау журналист еңбегін ғылыми ұйымдастыруға көмек етеді. Журналист жұмысына жеңілдік жасалады. Әрі фактілердің, деректердің бұрмаланбауына мүмкіндік жасалады. Бірақ кейбір, талаптарды орындау қажет: асықпай сөйлеу, сөздер мен сөйлемдерді, кейбір күрделі тіркестерді анықтап айту, ретіне қарай қайталап айту, тіпті болмаса әріптермен айту қажет. Диктофон еріннен бірқалыпты деңгейде ұсталуы керек.

Сонымен, магнитофондар бірнеше түрге бөлінеді. Атқаратын қызметіне қарай кәсіби, студиялық, тұрмыстық болып ерекшеленеді. Олардың атқаратын негізгі фунқцияларында аса өзгеріс жоқ.

Тұрмыстық магнитофондарда жазу 2 және 4 жолда жүзеге асырылатын болса, кәсібиде бір ғана жолға жазылады, яғни бүкіл ені бойынша жазылады. Кәсіби магнитофондарда үнтаспаның айналу жылдамдығы жоғары, үнтаспа тарту механизмі де, күшейткіші де жақсырақ жұмыс істейді.

Бұрынғы видеомагнитофондар кинопроекторларға ұқсайтын. Үнтаспа бабинаға оралатын, ал магнитофондар дыбыс, қабылдау валдары болатын. Инженер магнитофондарға дыбыс жазылған бабинаны және бос біреуін қоятын, сонан соң үнтаспаны тартатын механизмге қосатын. Көлемдері үлкен келетін. Міне, осындай қарапайым механизмдер ғылымның дамуына байланысты үлкен өзгеріске ұшырады. Инженерлік ұшқыр ойлардың арқасында видео, аудиомагнитофондардың небір ғажап түрлері өндіріске енді. Сандық технология көптеп қолданылуда. Озық технологияның үлгілерін қалыптастыру арқылы аудиотелеөнімдерді аудитория талғамына орай ұсыну үшін қажет шарттарды игеру өмір талабы.

1. «Днепр-8», «Репортер - 7» магнитофондары.

2. Магнитофондардың құрылысына ортақ бөлшектер.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Барманкулов М. Вес мир у вас в квартире. Алматы., 1972.

2.Молдабеков А. Хабардың бес белесі. Алматы., 2000

3.Масғұтов С. Көгілдір экран-өмір айнасы. Алматы., 1976

4.Вачнадзе Г. Весмирное телевидение. Тбилиси., 1989

5.Барманкулов М. Телевидение: деньги или власть. Алматы., 1997

6.Тұрсынов Қ. Көгілдір экран құпиясы. Алматы., 1999

7.Кузнецов Г. ТВ-журналист. Москва., 1980

8.Саппак В. Телевидение и мы. Москва., 1988

9.Амандосов Т. Совет журналистикасының теориясы мен практикасы.

Алматы., 1978
8 -Дәріс. ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
Дәріс сабағының мазмұны:

1. Магнитофондардың топтастырылуы

2. Сандықдиктофон

Әлемдік технологияның жетілдіріле түскені, жаһандық талапқа сай өзгеруі - қоғамдық құбылыс. Теле және радиожурналистикада қолданылатын магнитофондардың заман талабына қарай түрлері өзгеріп, атқаратын қызметтері жетілдіріле түскенімен, негізгі жұмыс принципі сақталынады. Аудиомагнитофондар классикалық (аналогтық) және сандық болып бөлінеді. Қолданылуына орай кәсіптіқ, тұрмыстық, стационарлық және жылжымалы болады.

Жазу және дыбысты шығару жолдарына қарай: 1,2,3 және одан да көбірек жолды.

Дыбысты шығару жылдамдығына орай: 38,1 см/сек (студиялық); 19,05 см/сеқ (тұрмыстық және студиялық); 9,52 см/сек (тұрмыстық); 4,76 см/сек, 2,38 см/сек (негізінен тұрмыстық кассеталық магнитофондар).

Басының санына қарай: 1 басты (тек дыбыс шығарушы, ондай магнитофондар «плеер» деп аталады). 2 басты - алдымен дыбысты өшіретін головка қойылады, сонан соң жазатын әрі дыбыс шығаратын қойылады. 3 бастының да жұмыс принципі жоғарыдағыдай, бірақ жазатын немесе дыбыс шығаратын головкалар бөлек-бөлеқ қойылады.

Журналистика мамандығын меңгергендер үшін аса қажетті құралдардың бірі - диктофондар. Қандай магниттіқ жазу құралдарын пайдалану жөнінде студенттер жиі сұрақ қойып жатады. Сандық диктофондар XX ғасырдағы үш күрделі технологияның жемісі:

ақпаратты сандық жүйеде сақтау;

амплитудалы - сандық өзгертқіш құрылғылар (амплитудно-цифровые преобразователи).

3) ҒЬАЗН - сақтау.

Соған орай соңғы үлгіде жетілдірілген диктофондардың бірнеше маркалары ұсынылады:

Сандықдиктофон -Үатаһа РОСҚЕТҚАҚ СХ

Жазылған дыбыстың сапасы жақсы болуы үшін Үашаһа РОСКЕТК.АК СХ құрылғысын пайдалануға болады. Салмағы 92 грамдық құрылғымен 50 сағат бойы жазып және музыка тыңдауға болады, саусақтай батареялармен (АА) жазылатын дыбыс кәсіби жазу студияларында қолдануға лайықты. Оны 8іеіпЬе㧮 СиЬазе АІ4 дыбыстық студиясына қосу қереқ. Құрылғы жоғары сапалы стерео микрофонмен жабдықталған. РОСҚЕТҚАҚ СХ - жанды дауысты және кез келген жағдайда (шулы орта, далада т.б. болатын магниттік жазуларға қойылатын талаптардың бәрінде) дыбыс жаза беруге қолайлы.

8есигі 8І8-2000

Салмағы 92 граммдық құрылғы МРЗ 50 сағат бойы дыбыс жазып, 22 және 54 сағат бойы жазылған дыбысты тыңдауға болады, саусақ батареялармен (АА) жазылатын дыбысты кәсіби жазу студияларында қолдануға лайықты. Бір аудио файлдың максималды мөлшері - 2 Гб.


О1утри§-\¥8-2108-ЬР жүйесінде 138 сағаттан астам сандық дыбыс жазу мүмкіндігі бар құрылғы. Кез келген ақпаратты - музыка, мәтін, сурет, құжат т.б. сақтауға болады. ІІ8В -жүйесіне тікелей сымсыз жалғанады. Дыбысты шығару процесі де өте сапалы. Қуат көздері 21 сағатқа дейін кызмет көрсете алады. Көлемі шағын, ынғайлы.

Оіутрш Б8-2400 жоғары сапалы форматта жазатын, сығымдылығы да жоғары деңгейдегі, сиымдылығы 1 Гб құрылғы 157 сағат бойы жазуға мүмкіндіқ беретін соңғы технологиялардың тиімді түрі. Қажетсіз ақпараттарды ара-арасынан өшіріп тастауға да болады. Бағдарландырылған 3 түймесі бар. Файлдарды басқаруға арналған (әрқайсысы 200 файлдан болатын) 5 папқасы бар.

Магапіх РМБ661 - кәсіби сандық диқтофон. 80-сагёқа жазу үшін арналған. Ақпаратты компьютерге салу үшін ШВ 2.0. РМБ661 портын қосу керек. Салынатын 4 қуат көзінің жазу уақыты 5 сағат

Бі^қаі-Уоісе-Қесоггіег 8апуо 865Ьг

Дыбыс жазу үшін РЕС түймесін басып, үш режимде ЬР, НР, 8Р пайдалануға болады. \УАУ форматында сақталады. Салмағы 32 грамм. 87,5, 108 МГц диапазонды қамтитын ҒМ толқынындағы радиосы бар, түрлі-түсті ЖК -экран, ЧІ8В флэш-дискілі, сапалы микрофон орнатылған, көлемі 102 мм, 28 мм және 20 мм. Қосымша аксессуарлары: құлаққап, ШВ қабель,телефондық адаптер және микрофон
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. Магнитофондардың топтастырылуы

2. Сандықдиктофон

Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Барманкулов М. Вес мир у вас в квартире. Алматы., 1972.

2.Молдабеков А. Хабардың бес белесі. Алматы., 2000

3.Масғұтов С. Көгілдір экран-өмір айнасы. Алматы., 1976

4.Вачнадзе Г. Весмирное телевидение. Тбилиси., 1989

5.Барманкулов М. Телевидение: деньги или власть. Алматы., 1997

6.Тұрсынов Қ. Көгілдір экран құпиясы. Алматы., 1999

7.Кузнецов Г. ТВ-журналист. Москва., 1980

8.Саппак В. Телевидение и мы. Москва., 1988

9.Амандосов Т. Совет журналистикасының теориясы мен практикасы.

Алматы., 1978
9 -Дәріс. ДЫБЫС ЖАЗУДЫҢ ТАРИХЫ
Дәріс сабағының мазмұны:

1. Дыбыс жазу құралдарының тарихы

2. Электромагниттік дыбыс жазу тарихы

Радиотолқындардың ашылып, ғылыми дәлелдеңгеніне дейін магниттік және электрлік құбылыстарды сымсыз байланыс жасауға пайдалану дүниежүзілік өнертапқыштарды ойландыратын еді. Бүгінгі дыбыс жазу құралдарының тарихы өте әріден басталады. Олардың негізіне Дабер деген сағатшының жасанды дыбыс шығаратын қуыршағынын (1844 ж.) әсері болған, аңыздар желісіне де (Мюнхау-зен әңгімелері) арқау болған дыбыс қабылдағыштар сол озық идеяның жүзеге асуына дәлел болатын факторлар. XIX ғасырдың басында-ақ физик Порта: «Дыбыстар ешқайда жоғалып қетпейді, оларды сақтауға болады», - деп жазады. Бұл ойды 40 жылдан соң Кеплер, тағы 20 жылдан соң Сиранно де Бержерак дәлелдеді. Олардың замандастары Томас Юнг дыбыстың табиғатын тану жаңалығын ашып, тұңғыш рет камертон құрылымының тербелісін жазды. Одан жетпіс жылдай уақыт өткенде француз ғалымы, физик, химик, ақьш Шарль Кро дыбыс жазатын аппарат туралы идеясын ұсынды.

Сымсыз байланыстың тәжірибелерін жасап шығарғандардың бірі - Морзе әліппесінің авторы Самуель Морзе еді. Морзенің тәжірибесін ары қарай жалғастырған ағылшын ғалымы Ландсей болатын. Оның жетілдіргіші сигнал қабылдау кезінде қуат-күші батареяны пайдалануда болды. 1954 жылы Ландсей сымсыз байланыс жасау жөніндегі тұңғыш патент алды. Онын патент алу жөніндегі берген өтінішінде «бір-бірінен 20 миль қашықтықта орналастырылған екі аппараты Америка мен Европа континенттерімен сымсыз байланыс жасата алады» деп жазғаны тарихи шындық.

Тұңғыш рет дыбыс 1887 жылы америкалық жаңалық ашушы Томас Альва Эдиссон деген өнертапқыштың құралымен жазылған. Ол фонограф деген аппарат ойлап тапқан. Осы жаңалық дүниеге келген күн 1887 жылдың 24 желтоқсаны тарихта механикалық дыбыс жазу дәуірінің басталған күні деп есептелінеді. Өнертапқыш иненің көмегімен валикке дыбыс жазуды жүзеге асырып көрген, екі жылдан соң бұл құралды жетілдіріп, екі минуттық дыбыс жазған. Сонан кейін екі жылдан соң 1889 жылы Вашингтонда 20 жасар эмигрант Берлинер граммофонды, жалпақ пластинканы ойлап шығарды. Ол дыбыс жазудың тік емес, көлденең түрін ұсынды. Бұл граммафон күйтабақтарының көшірмесін жасап, көптеп жасап шығаруға мүмкіндік жасады және де фонографқа қарағанда граммафондағы дыбыстың естілуі, дыбыстылығы анағұрлым сапалы еді. Бұл құралдың ереқшелігі дыбыс валикке емес, дискке жазылды және тік емес, көлденең жазу қолданылды. Осы механиқалық дыбыс жазу принципі әлі күнге дейін қолданудан шығып қалған жоқ. Алайда, электромагниттік дыбыс жазу кең қолданыс тапты.

Ал электромагниттік дыбыс жазу жөніндегі тұңғыш идея 1888 жылы Америқада шығатын «Электрикан руолд» деп аталынатын журналда Оберлин Смитт деген инженердін мақаласында айтылған болатын. Ол тамаша идеяны жариялағанымен, тез арада қолға ала қоймады. Тек он жыл өткен соң ғана дат физигі Вольдемар Паульсен жүзеге асырды. Ол өз әріптестеріне телеграфон деген, дүниежүзінде тұңғыш рет магниттік дыбыс жазу принпипінде жұмыс істейтін құралды шығарды. Телеграфон таза, дәл дыбыс жазғанымен, оны тек арнаулы күшейткішпен ғана тыңдауға болады. Ол кезде ондай күшейткіш құралдар жоқ болатын.

Эдиссонмен қатар сымсыз байланыс тәжірибесін ағылшындық Уильям Прис те зерттеді. Ал, анағұрлым сезімтал әрі ыңғайлы индикаторды француз физигі Эдуард Брайль ойлап тапты. 1890 жылы ол ұсақ металл үтінділері электрлік қарсылық процесін өзгертетінін байқады, сөйтіп ол электр толқындарын ұстайтын радиокондуктор деген құралды дүниеге әкелді. Алғаш рет «радио» деген сөзді электромагниттік толқынға пайдаланды. Бранлидің құралын одан әрі жетілдірген, сапасын жақсартып ұсынған ағылшын физигі Оливер Лодж болды. 1894 жылы ол «когерер» деп аталынатын құралды ойлап тапты. Бұдан кейінгі жылдары сымсыз байланыс жасау тарихындағы ұлы өзгерістерді жасаған А.С. Попов еді, оның ісін В.В. Скобельцин әрі қарай жалғастырды. Осы жылы патшалық Ресей Попов жаңалығын қолдай қоймағандықтан, бұл идеяны итальян ғалымы Марқони пайдаланып, электромагниттік толқындарды пайдалану жөніндегі жаңалықты таратты.

1903 жылы алғаш рет Берлинде сымсыз телеграфты дамыту жөнінде халықаралық конференция болды. Дүниежүзі ғалымдары қатысқан бұл жиыннан соң «радио» сөзі өз мәніне ие болды, осы жолы «радиотелеграфия» деген терминді қолдану ұсынылды. Ал, Ресей жерінде 1930 жылдан бастап

В.К.Викторскийдің басшылығымен сымға магниттік дыбыс жазу қолға алынды. 1933 жылы ең алғашқы Мосэнергоның диспетчерлік пунктінде апат кезінде берілетін бұйрықтар мен телефонмен сөйлескен сөздің автоматты түрде жазатын аппарат ұсынылды. Жазу жіңішке темір сымға жазылған еді. Міне, осылай алғаш жазу аппараттарының салған негізі бойынша бүгінгі сандық технология тарихы қалыптасқан еді. Сол алғаш дүниеге келген дыбыс жазу негізі - механикалық дыбыс жазудан сандық электроникаға көтеріліп, информация жинақтаудың және өңдеудің кезі келді.Осы дыбыс жазу процесінің бірнеше түрлері ғылымда дәлелденген:

Механикалық.

Фотографиялық.

Магниттіқ.

Мехонооптикалық.

Элеқтрохимиялық.

Электрондық.

Осылардың ішінде өндіріске көп қолданылып жүргені: механикалық-грампластинка өндірісінде; фотографиялық-кинолентаға жазу үшін; электромагниттік-магнитофондарға дыбыс жазу үшін, ал, магнитофондарға дыбыс жазу бүкіл электронды ақпарат құралдарында қолданылады. Қазақстан телерадио арналарының бәрінде қолданылып жүрген жанды дауыс жазу құралдарының бәрі жоғары сапалы болғандықтан эфир тазалығы әрдайым өз деңгейінде көрінуде.