Хабаршы «Арнайы педагогика» сериясы
IN CHILDREN WITH PRIMARY SCHOOL AGE WITH DYSGRAPHY
жүктеу/скачать 2.25 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Keywords
| IN CHILDREN WITH PRIMARY SCHOOL AGE WITH DYSGRAPHY
Abstract Writing speech is a very complicated type of activity, and in its formation participate all departments of the cerebral cortex. This article discusses about written disorders, specific errors, features of the manifestations of violations, as well as features of the manifestation of dysgraphia in primary school children.
Жазбаша сӛйлеу тілі бұзылыстарын зерттеу әлем психологтары, арнайы педагогтары, нейро- психологтары, нерофизиологтары тарапынан зерттелініп, бүгінгі күні де ӛзекті және күрделі мәселелердің бірі болып отыр. О.Б. Иншакова атап ӛткендей, зерттеушілер арасында жазбаша сӛйлеу тілі бұзылыстарын нақты атап, оларды талдауға деген нақты ықпал ету жолы анықталған терминалогия жоқ. Француз ғаллымдары оқушылардың жазбаша сӛйлеу тілінің бұзылыстарын есепке алып, «дизорфография» терминінң қолданады. Ал, ағылшын тілдес ғалымдар «дислексия» түсінігін айтуда ең алдымен, оқу мен жазудың әрекеттік белгісін меңгерудегі қиындықтар деп атайды. Түрлі мағынада сонымен қатар «дамудың дислексиясы», «оқудың спецификалық бұзылыстары» терминдері қолданылады. Отандық психологиялық-педагогикалық әдебиеттерде балалардағы жазбаша сӛйлеу тілінің бұзылыстары жайлы айтқанда дисграфия мен дисорфографияны болжайды. Дисграфия мен дисорфографиядан ажыратудың басты критерийлері онда зақымдалатын осыс тілінің жазбаша сӛйлеу тілінің бұзылысы болып келеді. Дизорфограия жазбаша сӛйлеу тілінің морфологиялық және дәстүрлі қағидларын жүзеге асырудың бұзылыстарымен байланысты. Дисграфия кезінде жазбаша сӛйлеу тілінің фонетикаслық қағидасына байланысты жазуы бұзылып, спецификалық қателіктері пайда болады. осыған орай «дисграфия» және «жазбаша сӛйлеу тілінің спецификалық бұзылыстары» қолданылады. Р.И. Лалаева [1], И.П. Садовпикова [2, 3], А.П. Корнева [5], О.Б. Иншакова сияқты ғалымдардың пікірінше дисграфияны диагностикалаудың негізгі критерийлері оқушының жазбаша жұмыстарында қатаң сипаттағы спецификалық қателердің болкуы екен. Атап ӛтетін жайт, аиталмыш қателердің туындауы интеллектуальды дамудың тӛмендеуімен, есту, кӛру қабілетінің айқын бұзылыстарымен, мектепте оқудың ретсіздігімен (педагогикалық салғырттық) байланысты екен. Сондықтан, дисгра- фияның анықтамасын оры орайда Р.И. Лалаева берген түсініктермен айқындауға болады: «Дисграфия – мол жазбаша сӛйлеу тіліне қатысатын жоғарғы психикалық функциялардың қалыптаспауымен тұрақты, қайталанатын қателерден тұратын жазбаша сӛйлеу тілінің жартылай бұзылысы». Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Арнайы педагогика» сериясы №4(59) 2019 ж. 54
Жазбаша сӛйлеу тілінің бұзылыстары жалпы білім беретін мектеп оқушыларында сӛйлеу тілінің ӛзге паталогияларына қарағанда жиі кездеседі. Бірқатар мәліметтерге сүйенетін болсақ, Ресейде кіші сынып оқушыларының 10-25% аталмыш ауытқушылық кездеседі екен. Ӛзге елдерде жазбаша сӛйлеу тілінің алфавиттік жүйесімен дисграфияның таралу ауқымы Бельгия, Ұлыбритания, Грецияда 5% дейін, Финляндии мен АҚШ 15% құрайды. Балаларда жазбаша сӛйлеу тілінің спецификалық бұзылыстарының пайда болуына ықпал ететін факторлар ретінде ғалымдар пренатальды, натальды және постнатальды кезеңдердегі түрлі экзогенді бұзылыстарды атайды. Тіпті ең маңыздысы зақымдаушы фактордың ықпал ету уақыты болып келеді. А.Н. Корпев дисграфияның этиологиясында маңызды роль салыстырмалы түрде кейін ықпал етуші патогенді факторлар (интра және постнатальды кезеңдегі) деген. Р.И. Лалаева [6], В.Hallgren [5], G.Th. Pavlidis [6], Р.Н.К. Seymour [4] сияқты ғалымдардың еңбектеріне сүйенсек, дисграфияның этиологиясын анықтауды маңызды роль тұқымқуалаушылық фактор да болып келеді екен. Жазбаша сӛйлеу тілінің спецификалық бұзылыстары бар балалардың 60% түрлі психикалық бұзылыстардың бар екендігі анықталған. Кей ғалымдар дисграфияның пайда болуында әлеуметтік факторлардың болуын жоққа шығармайды. Дегенімен, А.Н. Корпев жазбаша сӛйлеу тіліні спецификалық бұзылыстарының туындауы, әдетте этиологиялық факторлардың бүтін кешенді ықпалының салдары деген ойды түйіндеген. Қолда бар логопедиялық тәжірибеге сәйкес мектеп оқушысында дисграфияның болуы бірнеше критерийлер негізінде жасалады. Ең алдымен, бірінші критерий бойынша, оқушының жазбаша жұмысындағы қателер табылады. Бұл қателер жазбаша сӛйлеу тілінің фонетикалық қағидасын сақтамаумен байланысты: сӛздің дыбыстық құрамы толық емес немесе бұрмаланып жазылады. Екінші критерийге сәйкес дисграфияны диагностикалаудың келесі кезеңіспецификалық қателердің жиілігін анықтау. Дегенімен, бұл түсініктің ӛзі әлі де ашылмағандай... Себебі, балалардың барлығы осы типтегі қателерді кездестіретіндіктен, қанша қате болса, дисграфия деп болжауға болады деген нақты түсінік жоқ. Әдебиеттерді талдау барысы дисграфиясы бар баланың диктантындағы қателердің орташа саны туралы тек екі жұмыста ғана кӛрсетілегн. Ғалымдар ұқсас санды кӛрсеткен: бір жұмыста 6-8 қатенің болуы. Аталмыш авторлар жалпы білім беретін мектеп оқушыларының тіпті жақсы оқитын оқушыларының ӛзі диктантта 1, 7 қате жіберетіндігін айтқан. Бұл сандардың салыстырмалы кӛрсеткіші дисграфия кезіндегі қателердің жиілігі туралы түсінікті аша түседі. Жазбаша сӛйлеу тілінің түрлі бұзылыстарындағы дисграфиялық қателердің саны туралы мәліметті айту мүмкін болмай тұр (кӛшіріп жазу, диктант). Р.Е. Левина «әдетте кӛшіріп жазу әлдеқайда қолжетімді» деген. Жазбаша сӛйлеу тілінің сипецификалық қателерін диагностикалаудың үшінші критерийі қате- лердің барлық жазбаша жұмыстарда және ұзақ уақыт бойы табылуы. Р.Е. Левина [3], Л.Ф. Снирова [4], О.Л. Токарева [5], И.Н. Садовникова [5], Р.И. Лалаева сияқты ғалымдар тарапынан жазбаша сӛйлеу тілінің симптоматикалық спецификалық қателері туралы зерттелінген.бірақ, қателердің типологиясына келетін ықпал ету жолы әлі де жоқ. Кӛптеген авторлар қателерді олардың пайда болу механизміне орай топтастырады. Зерттеушілердің басым бӛлігі сипаттайтын спецификалық қателер тобын қарастырып кӛрген. Ең алдымен, дыбыстың артикуляциялық-акустикалық белгісі бойынша жақын әріптерді алмас- тыруы. Бұл мәліметтер тұрақсыз сипатқа ие болғандықтан, оларды шатастыру деп айтудың орнына алмастыру деп айту орынды.
білдеретін әріптерді шатастыруы. Бұл алмастырулардың үлгілері: «собака-сопака», три-дри, звезды- свости, пароход, долго-долко, шумно-жумно. Р.Е. Левинаның мәліметтері бойынша, әріптерді алмастыруында балаларда ұяң дауыссыздың орнына қатаң дауыссызды қолдануы жиі кездеседі екен.
Ысқырық және шуыл дауыссыз дыбыстарды білдіретін әріптерді алмастыруы: [с] [ш], [з] - [ж], [с'] - [ш']: шишки-шиски, привезли-привежли, щенок-сенок.
[ч] - [т'], [ц] - [с], [ц] - [т], [ц] - [т']. Мысалы: «цасто», щуки-чуки [88], чертит-черчит [137], цветы- светы [88], птицы-пцицы [137].
[199].
Жазудағы белгілердің қателері дауыссыз дыбыстардың жуан немесе жіңішке дауыссыз дыбыстарда белгіленуі бірінші қатардағы дауысты дыбыстардың (а, о, у, э, ы) жуан дауыссыз |