Edebi tür ve türlerin sınıflandırılması sorunu

58 
sözlü ve yazılı edebiyat olarak ikiye ayırdı. Sözlü edebiyat, halkın folklorik mirasını, 
sözlü olarak kuşaktan kuşağa aktarılan sözcükleri ve örnekleri yansıtır. Aristoteles'e 
göre yazılı edebiyat ise üç gruba ayrılır. 
Baytursunoğlu,, tüm edebiyat türleri ve sanatsal araçlarla ilgili Avrupa Rus 
edebi çalışmalarının kavram, terim ve kategorilerine tamamen Kazakça bir alternatif 
buldu. Basında, yayımlarda, ders kitaplarında ve radyo-televizyonda, dilin saflığı, 
netliği, doğruluğu ve belirginliğini savundu. İçerik olarak, vurgulama, tanımlama, 
benzetme, değiştirme, tasvir etme, taklit etme, abartma gibi anlatım tekniklerini 
edebiyata kazandırdı. Artık basında yaygın ve serbestçe kullanılan ithaf (tahsisat 
ithaf, jarlai ithaf, zarlai ithaf), tekrar, ölçekleme, geliştirme, hızlandırma, düğümleme, 
katlama gibi kavramları ilk sıralayanın Ahmet Baytursunoğlu olduğunu söylemek 
tarihi bir adalettir. 
Kısacası, «Edebiyet Tanıtkış» kitabındaki terim, kavram ve kategorinin edebi 
dilimize ve bilimsel koleksiyonumuza, doğru zamanda girdiğini söyleyerek, bu eserin 
büyük hazineler ve hala estetiğimizi zenginleştirebilecek büyük bir ustalık içerdiğini 
söyleyebiliriz. Bu nedenle, Kazak edebi araştırmalarının kurucusu ve ilk edebiyat 
teorisini yazan bilim adamının Ahmet Baytursunoğlu olduğunu kabul etmemek 
hakikate haksızlık olur. 
«Edebiyet Tanıtkış», Ahmet Baytursunoğlu'un estetik-felsefi bilgisinin, edebi 
yaklaşımının ve eleştirel yüzünün sistematik bir incelemesi, geleceğe hizmet edecek 
ve ifade edilen fikirlerin derinliği ve doğruluğu nedeniyle önemini asla 
kaybetmeyecek değerli bir eserdir. Günümüzde ulusal edebiyat çalışmaları Kazak 
filolojisi bilimi tarafından kullanılan ana terim, kategori ve kavramların en doğru, 
derli toplu ve optimal Kazakça karşılıklarının çoğunun ilk kez bu çalışmada 
oluşturulduğunu ortaya koymanın zamanı gelmiştir. Aynı zamanda Ahmet 
Baytursunoğlu, dil açısından olduğu kadar edebiyat çalışmaları, sanat çalışmaları, 
folklor çalışmaları açısından da bir dehadır. 
Edebiyat teorisi kitabında önemli bir konu, nesir türünün sınıflandırılmasıdır. 
Kazak bilim adamı nesir türünü kısa öykü, orta düzey öykü ve büyük ölçekli öykü 
olarak ikiye ayırır. Günümüz terminolojisinde kısa hikaye-hikaye, orta hikaye-roman 
ve uzun hikaye-romandır. Araştırmacı, roman kavramının henüz oluşturulduğu bir 
dönemde terimi kullanarak roman türü kavramını tanımlamıştır. 
Rus edebiyat uzmanları, roman türü kavramına ilişkin konuları ancak 1929'dan 
sonra tanımladı ve tartıştı. Ancak o yıllarda Kazak profesörü hapsedildi ve Stalin 
rejiminin şiddetine maruz kaldı. O dönemde yazarın edebiyat teorisi üzerine 
çalışmalarını okumak, araştırmak ve tanıtmak yasaktı. 
Şu anda Kazak edebiyatı teorisi kitabının sadece bir monografisi, yani 
araştırma bölümü olarak kabul edilen 1. cildi bulunmaktadır. Ne yazık ki kitabın 
uygulamalı alıştırma bölümü olarak adlandırılan 2. cildi henüz bulunamadı. 
«Edebiyet Tanıtkış»’ın özel bilimsel değerlerinden biri de Kazak şiirinin 
yapısı, heceleri, kıtaları, ritimleri, dalgaları, akımları, bölümleri, dönemleri, yerleri, 
akorları, dizeleri ve bölümleri keşfetmesidir. Ahmet Baytursunoğlu, Kazak şiirinin 
ana yapısını her düzeyde şema ve kalıplarla göstermiştir.

59 
Kazak profesörünün sanatsal edebi eserlerinin türlere göre bölünmesi ve 
sınıflandırılması da dahil olmak üzere edebi çalışmalarındaki görüşleri zamanla 
bilimsel bir kavram haline gelen değerli bir sonuç olarak kabul edildi. 
Modern Kazak edebiyatının gelişme eğilimine dikkat edersek, edebi türlerin 
dönüşümünü gözlemleyebiliriz. Örneğin roman içinde roman-fantezi, roman-yorum, 
roman-deneme, roman-gerilim vb. modern çağda yazılan eserlerin muhtevasından ve 
biçiminden farklı türler olduğunu görebiliriz. 
Kazak edebi çalışmaları biliminde türler teorisi, şiir, nesir, drama olarak 
sınıflandırıldı ve oluşturuldu. Teori Kazak yazarların eserlerine dayanarak gösterildi. Bu, 
20. yüzyılın başlarında bilimsel düşüncenin gelişme başarısı sayılabilecek bir olaydır. 
Sonuç 
1929'da Stalin, güvenilmeyen kişileri parti saflarından kovma ve toplumu 
karşı-devrimcilerden temizleme görevini üstlendi. Stalin'in emrine göre, Prof. Ahmet 
Baytursunoğlu da sosyalist sisteme muhalif olduğu gerekçesiyle tutuklandı. 
Evet, Ahmet Baytursunoğlu Stalin tarafından tutuklandıktan sonra yaratıcı 
mirasının kullanımı yasaklandı. Bilimsel konsepti, teorik mantığı, sanatsal ve edebi 
eserlerin analiz özelliği uzun süre kullanım dışı kaldı. 
Ahmet Baytursunoğlu'nun adı ancak Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra 
yeniden canlandırıldı. Kazakistan Cumhuriyeti'nin bağımsızlığının ilanından sonra 
milli öğretmen Ahmet Baytursunoğlu 'nun yaratıcı mirası edebi ve bilimsel 
hayatımıza geri döndü. 
Özetlemek gerekirse, öncelikle Prof. Ahmet Baytursunoğlu'nun Kazak edebi 
çalışmaları biliminde kurgu türünün tanımını yazdığı, terminolojik anlamını 
açıkladığı ve her kavrama Kazakça isimler verdiği doğrudur. İkincisi, bu monografi, 
Orta Asya'da edebi çalışmalar alanında yazılmış ilk bilimsel eserdir. Üçüncüsü, bilim 
adamı ve teorisyen Ahmet Baytursunoğlu’nun «Edebiyet Tanıtkış» (Edebiyat 
Teorisi)" monografisi, dünya edebiyat çalışmaları bilimine eklenen bir hazinedir. 

жүктеу/скачать 5.11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: