Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары

168 
ЯДРОЛЫҚ РЕАКЦИЯЛАР 
 
Тулегенова Анар Кабдыгалиевна 
Ы.Алтынсарин атындағы Арқалық педагогикалық институты 
Аннотация. В этой статье рассматривается модель ядра. Рассмотрены закономерности 
и цепные реакции, происходящие при распаде ядер. 
Ключевые слова: ядро, реакция, ракция цепи, протон, нейтрон, электрон 
Аnnotation. This article discusses the kernel model. The regularities and chain reactions 
occurring during the decay of nuclei are considered. 
Keywords: words: nucleus, reaction, chain reaction, proton, neutron, electron 
Э.Резерфордтың 

- бөлшектердің шашырауын зерттеу тәжірибелерінде 
атом оң зарядталған ядро мен электрондардан тұратындығы анықталды. 
Сурет 1. Атом ядросының құрлысы 
Атомда неғұрлым көп электрондар болса, соғұрлым протондар болады. 
Мысалы, сутегі атомында бір электрон және бір протон болады. Сутегі атомының 
жалпы заряды +1-1=0. Яғни, бұл атом бейтарап. Бұл принцип барлық атомдарға 
қолданылады. 1-суретте көрсетілген атомда электрондар, протондар және 
нитрондар бар. Протонды p, нейтронды n, электрондарды электрон деп белгілейді. 
Протондар 
мен 
нейтрондар 
электрондардан 
әлдеқайда 
ауыр 
болғандықтан, атомдық массаның 99,95% атом ядросында шоғырланған.
Бұл атом ядросының құрлысы [1]. 
Химиялық элементтің салыстырмалы атомдық массасы A оның
Z-атомдық нөмірі және n-нейтрондар санының қосындысына тең: 
N
Z
А


;
Z
A
N


Мысалы, оттегі протондарын, электрондарды және нейтрондарды 
анықтайық. Оттегінің атомдық саны Z=8 және салыстырмалы атомдық массасы 
A=16, жоғарыдағы формула бойынша нейтрондарды анықтайық: 
16=8+N 
N=16-8 
N=8. 
Ядро протондар мен нейтрондардан тұрады. Протон 

оң зарядталған 
бөлшек, ал нейтрон — зарияды жоқ. Осы екі бөлшектің массалары бірдей, ал 
электрон нейтроннан 1838 есе жеңіл. Электрон теріс зарядталған. Электронның 
заряды-табиғаттағы барлық электр зарядтарының ішіндегі ең кішісі, протонның 

169 
заряды электронның зарядына тең, тек таңбасы оң. 2-суретте көрсетілген 
ядроның протон-нейтрондық моделі. 
Сурет 2. Ядроның протон-нейтрондық моделі 
Ядролық реакция – атом ядросының басқа ядромен немесе элементар 
бөлшекпен әрекеттесу процесі. Ядроның құрамы мен құрылымының өзгеруімен 
және екінші реттік бөлшектердің немесе γ-кванттардың бөлінуімен бірге жүреді. 
Ядролық реакциялар нәтижесінде табиғи жағдайда жер бетінде жоқ жаңа 
радиоактивті изотоптар пайда болуы мүмкін. 
Ядрода оң зарядталған бөлшектер-протондардың болуын 1919 жылы 
Э.Резерфорд эксперименталды түрде дәлелдеді. Латын әрпімен белгіленген 
протон сутегі атомының ядросы болып табылады.
Атом ядросының түрленуі әртүрлі себептерге байланысты жүреді. Атом 
Ядро элементар бөлшектермен немесе бір-бірімен әрекеттеседі өзара әрекеттесу 
кезінде болатын өзгерістер (3-суретте ядроның өзгеруі) реакция деп аталады. 
Сурет 3. Реакция 
в
У
а
А




жүктеу/скачать 5.11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: